Ազգային ջոջեր

Բժիշկ, Ատենապետ֊հիմնադիր Խնայողական ընկերութեան, խմբագիր֊ընթերցող Կիլիկիա հանդէսին, ծնած ըստ ոմանց 1830֊ին եւ ըստ ոմանց` 1831֊ին:

Տնտեսագիտութեան եւ խնայողականութեան մեծ յարմարութիւն ունենա­լով` այն եօթն ամիսները, զանոնք մօրն արգանդին մէջ անցուց, Ֆրանքլինը կարդալով զբաղեցաւ, եւ տնտեսագիտութեան ուսումն աւարտեց հոն, քննու­թիւն տուաւ, վկայականն առաւ եւ դպրոցէն դուրս ելնել ուզեց, երբ ազդարա­րեցին իրեն` թէ դեռ երկու ամիս սպասել պէտք էր: Բարունակ մտիկ չըրաւ, բժիշկ ըլլալով` իր ծնունդը դիւրացուց եւ ճիշտ եօթն ամիսէն աշխարհ եկաւ Ֆրանքլինի գիրքն ի ձեռին:

Աշխարհ եկած չեկած, իր ծննդեան մէջ ունեցած պակասութիւնը գոցելու ետեւէ եղաւ: Բացի տնտեսագիտութենէ բժշկութեան ալ կոչում ունենալը յայտ­նեց, տեսնելով որ բժշկին մէկը վէրքի մը վրայ սպեղանի կը քսէր, այդ վէր­քին կլոր ըլլալէն շուտ մը հասկցաւ, որ ամէն կլոր վէրք է, եւ երբ օր մը հայրն սիկարն վառելու ատեն կրակը հագուստին վրայ ձգելով կլոր ծակ մը բացաւ հոն, Բարունակն` հայրիկիս հագուստը վէրք հանեց ըսելով` իսկոյն դեղագոր­ծի մը խանութ վազեց եւ տուփ մը սպեղանի բերելով` հօրը հագուստին վրայ քսեց, եւ հետեւեալ օրը իւր դեղին ինչ ազդեցութիւն ըրած ըլլալն իմանալու համար հօրը բալթոյին թեւին երակները քննեց:

Ծնողքն ուրախացան ու խնդացին, եւ վերջապէս համոզուելով, թէ Բարու­նակն այդ պզտիկ հասակին մէջ մեծ փափաք եւ կոչում ունէր բժշկելու… հա­գուստները, զինք թաղին դպրոցէն հանելով` մայրաքաղաքիս բժշկական վար­ժարանը ղրկեցին, որ հոն բժշկէ եւ բժշկուի, որովհետեւ քիչ մը նիհար էր:

Բարունակ բժշկական վարժարանը մտաւ չմտաւ սկսաւ հսկայաքայլ վա­զել իւր դասերուն եւ դասարաններուն մէջ, քիչ ժամանակէն ընկերները գերա­զանցեց եւ իններորդ դաս մտնելուն պէս` սկսաւ բժշկական թերթ մը հրատա­րակել, որուն մէջ ազգային յօդուածներ կը գրէր, երբեմն ալ բժշկական:

Այս հրատարակութիւնը մեծ ծառայութիւն ըրաւ այն ատեն ազգին, այնպէս որ ընթերցողներուն մեծագոյն մասը մէկ֊երկու տարիէն մէյմէկ բժիշկ եղան:

Բարունակ տնտեսագէտ ըլլալով` թերթին բոլոր գործերն ինքը կը տեսնէր, ինքը կը խմբագրէր, ինքը կը կարդար, շռայլ չէր, քսան Կիլիկիա տպել կու ­տար: Տարեկան գինը հինգ ղուրուշ էր:

Բ ժիշ կութեան արուեստը կատարելագործելու տենչը Բարիզ կը կանչէր զինք, բայց ղրկող չկար. բայց ետքէն ազգականներէն մէկուն ձեռքովն Բարիզ ղրկուեցաւ, ուր իւր արուեստը կատարելագործեց եւ մայրաքաղաքս դարձաւ:

Ազգասիրութիւնը չէր թողուր զինքն, որ խմբագրութենէ քաշուի, ուստի Կի­լիկիան նորէն հրատարակել սկսաւ: Այն ատեն ըսուեցաւ, թէ սխալ թարգմա­նութիւններ կ՚ընէր, բայց ասիկա թշնամական խօսք մ՚էր. կ՚երեւի թէ բնագիրն ալ սխալ գրուած ըլլալով` Ութուճեան էֆենտին բնագրին հաւատարիմ մնալուն համար, սխալ կը թարգմանէր:

Քիչ մը ատեն Կիլիկիան հրատարակելէ ետքը` նորէն ետ քաշուեցաւ, ինչ­պէս որ շատ մը խմբագիրներ կ՚ընեն, եւ մօտերս «Խնայողական ընկերութիւն» անունով ընկերութիւն մը հիմնեց, կանոնագրութիւն մը խմբագրեց, որ Ֆրանքլինի առածներով ու խրատներով լեցուն էր:

Կ՚ըսուի` թէ ընկալագիրներու վրան ալ Ֆրանքլինէն մէյմէկ կտոր բան դրած էր:

Ընկերութեան բաժանորդներն օր մը ելան ստակնին ուզեցին, Ութուճեան էֆենտին յայտնեց իրենց, թէ ըրածնին Ֆրանքլինին խրատներուն դէմ էր, բայց բաժանորդներն մտիկ չըրին ու զրպարտութիւններ ալ ըրին, այնպէս որ եթէ Ֆրանքլինի խրատները չըլլային, Ութուճեան էֆենտին խաբեբայի մը անուն պիտի վաստկէր:

Հայ հասարակութեան տգիտութեան վրայ ցաւած` Ութուճեան էֆենտին նո­րեն սկսաւ այս օրերս իր Կիլիկիան հրատարակել աւելի կանոնաւոր կերպով: Ութուճեան էֆենտին անանկ բնաւորութիւն մը ունի, որ բնաւ չլռեր, միշտ կը խօսի, եթէ մտիկ ընող չգտնուի` սենեակի մը մէջ կը քաշուի ինքն իրեն կը խօ­սի: Լսածնուս նայելով, հիմակուան Կիլիկիային մէջ հրատարակուածները սեն­եակին մէջ ինքն իրեն ընկած խօսքերն են եղեր: Բնաւորութիւն մ՚ալ ունի, որ ամէն բանի մէջ նախ իւր շահը կը փնտռէ, ետքը դիմացինին, հիւանդի մը կանչուելու ըլլայ նէ` նախ իւր երակները կը քննէ, վերջը հիւանդին: