1908 թ.

1

Քանի՜, քանի՜ կամեցել եմ
Հանգիստ գտնել կյանքիս մեջ,
Եվ միշտ սիրտըս բորբոքել եմ
Երազներով ես անվերջ։

Ինձ աշխարհը չի կամի տալ
Անդորրությունն իմ խնդրած,
Դատարկ հուսով չուզե մընալ
Սիրտըս մաշված, խորտակված։

Եվ չեմ խնդրում անկարելին―
Մի սիրտ, մի սիրտ ըզգայուն,
Որ և սիրվեր, և սիրողին
Բերեր սիրո վառ գարուն․․․

Ամեն անգամ, երբ լսում եմ
Ես թշվառի սուգ ու լաց.
Քեզ ծնկաչոք աղոթում եմ,
Ո՛վ դու մեր հայր, մեր աստված։

Աղոթում եմ ես ջերմագին,
Աղոթում և արտասվում…
Իմ աղոթքով ես աշխարհին
Քեզնից սեր եմ աղերսում,

Սե՛ր մեծազոր, սե՛ր հաղթական,
Ոխ, չարություն խորտակող.
Սե՛ր փոխադարձ, եղբայրական,
Մարդկանց ամուր շաղկապող։

Սե՛ր եմ խնդրում, ո՛վ արարիչ,
Քար սրտերը հալեցնող…
Սե՛ր փրկարար, սե՛ր սփոփիչ,
Հեգ թշվառին կյանք տվող…
1889, 13 օգոստոսի

Դու, երկնամերձ իմ հայրենիք, դո՛ւ, հինավուրց ի՛մ Հայաստան,
Անմահ բանի սպասարկու, խորհուրդ խորին, ի՛մ Հայաստան,
Դո՛ւ, ալևոր տեսիլների ստեղծագործ ի՛մ Հայաստան,
Եվ նոր խոսքի ավետաբեր, հազարավերք ի՛մ Հայաստան:

Սաղավարտներ դրած կանգնած քո լեռներդ կուռ երկաթի,
Արորներըդ արյունազանգ` արդարության ցորեն արտի.
Երդիկներիդ ծուխերն անուշ` նվիրական Նավասարդի,
Հին օրերի երգ սրբազան, սեղան զոհի, ի՛մ Հայաստան:

Քո գետերըդ` տեգ սուրացող, ազատատենչ, կամուրջ քանդող
Քաղաքներիդ մոխիրներից ծլած վարդերն արյուն – բուրող.
Շարականներըդ` հոգեբուխ, շինականիդ երգը` լացող.
Հին սերերի, նոր կարոտի ոսկի բամբիռ, ի՛մ Հայաստան;

Դստրիկներըդ քո փափկասուն` անապատի գայլերին կեր,
Որբուկներըդ` մերկ ու ծարավ, սովալլուկ, մահի ընկեր.
Բախտիդ վրա` ծափ ու ծիծաղ, սփոփանքի ունայն խոսքեր,
Նոր հույսերի, նոր երգերի երազաբույր ի՛մ Հայաստան:

Բարեկամներից վաճառված, անիրավված ի՛մ հայրենիք,
Ոսոխներիդ կըրունկի տակ ավերակված ո՛րբ հայրենիք,
Սարսափներով, եղեռններով հավերժացած հի՛ն հայրենիք,
Արյունիդ մեջ սուրբ իրավունք, հոգիդ արև, ի՛մ Հայաստան:

Կըռունկներըդ համբավ տանող պանդուխտներիդ աշխարհալած,
Նահատակված տաճարներիդ գմբեթները երկնասլաց,
Մագաղաթներդ արյունաներկ` ձայն հեծության, հառաչանաց,
Հընուց ուխտի վըկայարան, ավանդատուն, ի՛մ Հայաստան:

Ծիրանավոր քաջ – Մասիսըդ` սպարապետ քեզ պահապան,
Ծերուկներըդ ճակատագրիդ ճամփաների սուրբ օրհնաբան,
Նոյ – Նահապետ աստվածատես` ածուներիդ վեհ այգեպան,
Մանուկներիդ ու կույսերիդ արյան հընձան, ի՛մ Հայաստան:

Արդարախոս ու մեծասքանչ քո հին լեզվով օրհներգըված,
Լուսավորչի լույս կանթեղով երկինքներըդ լուսերանգված,
Անճառելի ու դարերի տանջանքներով հոգիացած,
Հըրաշափառ քո Հարությամբ` նորամանուկ ի՛մ Հայաստան:

1921
Վենետիկ

1.

Գարուն ցելաւ ծաղկունիկ բոցերով,
Ամառն ելաւ հասկունիկ ծոցերով.
Աշունն առաւ խատուտիկ բարերով,
Ձմեռ պատաւ` պատուտիկ սառերով։

2.

Ելաւ տերեւ` երեւ երեւ կանաչ ծովակի.
Տարփուն-տարփուն կապոյտ հովակի.
Ժըպիտ քօղով սըրտիկ հովին ծըռավ,
Ծըպիտ դողով սըրիկ քովին դըրած։

3.

Ելաւ շինական` ցանեց առաւ`
Բուռը լի ցորեն.
Անցաւ դաշտէն ու ձորէն
Բարձաւ տասը լիր ցորեն։

4.

Կարմիր ցայգով` մանուշակ երկին նաւեցիր.
Կանաչ այգով անուշակ հերկին բաւեցիր.
Խաղալ-ցօրըդ շողն էլ վըրան`
Քաղով-դողով` ձորն էլ վըրան։

5.

Հըրաբարձ լեռներ` կոնելով`
Նարգիզ դալարուն դիզել.
Սողուն կողեր շոգելով`
Ոսկին արծաթ շիթել։

6.

Այն ի՞նչ ամպ էր` աղօտ-աղօտ ծռուեցաւ,
Ու թուխ պատեց կապուտեց.
Այն սեւ ամպ էր` մաղօտ-մաղօտ ցրուեցաւ,
Ու պուխ կապեց պատուտեց։

7.

Սէրըտ անմիտ սըրով բոցոտեցին,
Բեռըտ խաւար հըրով խոցոտեցին.
Երկրիտ հողէն խաչըդ բուսաւ,
Կեանքիդ կողէն աչըդ հիւսաւ։

Դու չես կրկնվի,
որովհետև այդպես իմ սիրտն է ցանկանում:

Փնտրեցի ու չգտա նմանակը բառի՝
միա՛կս,
որ ասել եմ քեզ:
Գույների մեջ մինուճարը
դու ես,
որ առաջինն էր ու վերջինը,
և իմ աշխարհից տարար քեզ հետ:

Ես չեմ ասում՝ քո գնալուց թող լույս մնա,
որովհետև այդ ճանապարհով ուրիշ մեկը չի հեռանալու:
Անիմաստ է աշխարհում ամեն բան,
ինչն առանց քեզ է.
օդը չունի շունչ,
ջուրը չունի ընթացք,
հացը չունի բուրմունք,
և գույն չունի լույսը,
ու տիեզերքի երկու կողմն էլ մութ է:

Քեզ չեմ ասում ցտեսություն,
որովհետև էլ երբեք ու նորից չենք տեսնվելու:
Միայն
իմ երկրի հնամենի արքայի նման
ողբում եմ ողբը ունայնության.
երբ դու գնացիր՝
ամբողջ երկիրը քեզ հետ տարար,
ես այս ավերակների վրա
ինչպե՞ս թագավորեմ:

Ասում են, թե` դու այնպես
Մոռացել ես ինձ այնպես,
Որ երբ անունս են տալիս,
Հազիվ միտքդ եմ գալիս:

Բայց, նազելի՛ս, ձեր բակում
Այն լորին է դեռ ծաղկում,
Որի քնքուշ բույրի մեջ
Քեզ գրկեցի սիրատենչ:

Ու գրկիս մեջ այսօր դեռ
Կիզող կրակ է վառվել,
Իսկ երբ անունդ են տալիս,
Սիրտս արյուն է լալիս:

Ա˜խ, իրա՞վ է` դու այնպես
Մոռացել ես ինձ այնպես,
Որ երբ անունս են տալիս,
Հազիվ միտքդ եմ գալիս…

1923
Վենետիկ