Մեծապատիվ մուրացկանները

Այս լուսավորության վրա կես ժամ չանցավ, և Աբիսողոմ աղային ներկայացավ երիտասարդ մը, որ վաճառականի չէր նմաներ․ սեղանավորի ալ չէր նմաներ, արհեստավորի ալ չէր նմաներ, գործավորի ալ չէր նմաներ, և վերջապես անանկ բանի մը կը նմաներ, որուն նմանը չկա։ Հազիվ երեսուն երկու տարեկան կը թվեր։ Կապույտ աչերով, դեղին մազերով զարդարված ըլլալով՝ ուներ նաև երկու մատ մորուք, որ մայրաքաղաքիս մեջ կամ սգո նշան է և կամ չքավորության։ Հագուստներն այնքան հին էին, որ հնախույզները զանոնք գնելու համար մեծաքանակ գումար մը կուտային։ Սակայն եթե հագուստի մասին վանողական էր, դեմքի մասին քաշողական զորություն ուներ այս անձը։ Ծառա եմ մեծապատվությանդ, մեծապատիվ տե՛ր, պոռաց այս երիտասարդն սենյակեն ներս մտնելով և մոտենալով Աբիսողոմ աղային։

Ի՞նչ կա, ի՞նչ կուզեք, հարցուց Աբիսողոմ աղան վախնալով։

Վսեմափայլ տե՛ր, ձեր գալուստն լսելով փութացի հոս գալ, իմ խորին մեծարանացս հավաստին ձեր ոտքերուն տակը դնել։

Ոտքերո՞ւս տակը․ շատ աղեկ, դի՛ր, ըսավ Աբիսողոմ աղան, որ կը կարծեր, թե մուճակ բերած էր իրեն։

Շնորհակալ եմ, բարձրապատիվ տեր, ըսավ երիտասարդը, գլուխը բացավ և սեղանին վրա ելավ, կանգնեցավ։

Աբիսողոմ աղան այս տեսարանին առջև բոլորովին շվարած՝ անհամբեր տեսնալ կուզեր, թե ի՞նչ պիտի ըներ այս պարոնը սեղանին վրա։

Երիտասարդն ծոցեն թուղթ մը հանեց և աչերն Աբիսողոմ աղային անկելով՝ բոլոր ձայնովը պոռաց․

Տյարք և տիկնայք․․․

Աբիսողոմ աղան այս ահարկու ձայնեն վախնալով՝ նստած տեղեն երկու կանգուն վեր ցատկեց և չկրնալով ինքզինքը զսպել՝ պոռաց․

Ո՞վ է այս մարդը, հիմարանոցեն փախած խե՞նդ է, թե հիմարանոց երթալու հիմար։

Հայ ազգն, շարունակեց երիտասարդը ձայնը քիչ մը իջեցնելով, այսօր այնպիսի հանդես մը կը կատարե, որ մեր հայրենյաց ամենեն քաջ դյուցազնին նվիրված է․․․

Միտքդ ի՞նչ է, եղբայր․․․

Կար ժամանակ մը, ուր խավարը լուսո դեմ կը կռվեր, տգիտությունը գիտության դեմ, անցյալն ապառնիին դեմ, հրամայականը սահմանականին դեմ, սուրը գրիչի դեմ, ատելությունը սիրո դեմ, կրակը ջուրին դեմ, միսը բանջա­րեղենին դեմ․ իսկ հիմա անցան այն ժամանակները․ անոնք անցյալ են, մենք՝ ապառնի, անոնք խավար են, մենք՝ լույս, անոնք տգետ են, և մենք՝ գիտուն, անոնք սուր են, մենք՝ գրիչ, անոնք ատելություն են, մենք՝ սեր, անոնք կրակ են, մենք՝ ջուր, անոնք միս են, մենք՝ բանջարեղեն, անոնք վարունգ են, մենք՝ խնձոր, անոնք փուշ են, մենք՝ վարդ․ անցան, անցան այն դարերը, ուր մարդկությունը տգիտության օրորոցին մեջ մեյ մը ասդին, մեյմը անդին կերթար, կուգար․․․

Միտքդ ի՞նչ է, եղբայրս, ես քեզի բան մը չըրի, ի՞նչ կուզես ինծմե, գնա քեզի բարկացնողին զրուցե՛ այդ խոսքերը․․․

Այո՛, մարդկությունը կը չարչարվեր, կը նախատվեր անգութ բռնավորներու ձեռքեն և չեր գիտեր, որու երթալ և որու բողոքել։ Տեր ողորմյա․․․ տեր ողորմյա, ըսավ ինքնիրեն Աբիսողոմ աղան, քաշելիք ունինք եղեր․․․ ես կրնամ հիմա զինքը սեղանեն վար առնել, բայց կը վախնամ, որ ծոցեն ատրճանակ մը կը հանե և կը զարնե ինծի, վասնզի խիստ բար­կությամբ կը խոսի։

Իսկ երբ գիտությունն եկավ, շարունակեց ատենաբանը, և վանեց տգիտությունն, ինչպես լույսն՝ խավարը, սերն՝ ատելությունը, գրիչն՝ սուրը, ապագան՝ անցյալը, այն ատեն, ա՜հ, այն ատեն․․․ այո՛, այն ատեն, այո՛, կըսեմ, այն ատեն միայն հասկցվեցավ, որ մարդկություն, ազգ և հայրենիք բառերը բառարանները լեցնելու համար շինված բաներ չէին, այլ ամեն մարդու մտքին մեջ, սրտին մեջ, հոգվույն մեջ երկաթյա տառերով և անջինջ կերպով դրոշմելու բառեր էին․․․

Եղբա՛յր, կաղաչեմ, վար իջի՛ր և այնպես զրուցե՛ ցավդ․․․

Ատենաբանը կայնած տեղը այնպես կը դողար, որ Աբիսողոմ աղային սիրտը կը հատներ, թե գազը գետինը պիտի իյնար։

Ուստի չուզելով այլևս համբերել՝ պոռաց ինքնակոչ ատենաբանին երեսն ի վեր․

Վա՛ր իջիր սըկե։

Կաղաչեմ, մի սաստեր զիս։

Վա՛ր իջիր, ապա թե ոչ․․․

Մի՛ կոտրեր իմ սիրտս, որ ազգին համար կը բաբախե։

Ինչ ըսելիք որ ունիս, եկուր քովս, մարդու պես նստե և ըսե․ հոն տեղվանքը ելնել ի՞նչ պիտի ըլլա։

Կաղաչեմ, թո՛ղ տուր վերջացնեմ․ ա՜հ, չես գիտեր, թե որչա՛փ կը հուզվիմ, երբ ճառ կկարդամ։

Վա՛ր իջիր։

Ատենաբանը բեմեն կիջնա և կերթա աթոռի մը վրա կը նստի։

Հիմա՛ զրուցե ինծի, միտքդ ի՞նչ է, կըսե Աբիսողոմ աղան բարկությամբ։

Կաղաչեմ, մի բարկանար։

Ի՞նչ կուզես, զրուցե, շո՛ւտ, հիմա՛։

Բարկությամբ մի՛ վարվիր հետս, ոտքդ պագնեմ, սիրտս լեցված է, հիմա կսկսիմ լալ։

Եվ ատենաբանը կսկսի լալ։

Լալու ի՞նչ կա, եղբայրս։

Ծառադ կը փափագի գրականությամբ ազգին ծառայել, բայց այս ազգը շատ ապերախտությամբ կը վարվի յուր գրագետներուն դեմ։

Ատոր մեջ ես ի՞նչ հանցանք ունիմ։

Դուք հանցանք չունիք և թերևս իրավունք ունիք․․․ ոտանավոր ունիմ գրած հայրենիքի վրա, սքանչելի կտորներ, պատվական տողեր, որոնց մեջ երևակայությունը, ավյունը, խանդն, հուրն ու բոցը սավառնաթև կը սլանան։

Շատ աղեկ, ատոր համար լալո՞ւ է։

Մեր ազգն անոնց հարգն ու պատիվը չի ճանչնար, զանոնք աղայական բաներ կը կարծե և թող կուտա, որ զանոնք գրողը անոթի մնա։

Ես ի՞նչ ընեմ։

Կաղաչեմ, քաղցրությամբ վարվե՛ հետս։

Ի՞նչ ըրած ունիմ քեզի։

Ձեզի պիտի աղաչեի, որ․․․

Ի՞նչ, շո՛ւտ ըսե․․․

Մի՛ պոռար երեսս ի վար, հոգիդ սիրես, հիմա կսկսիմ լալ․․․

Նորեն սկսավ լալ գրագետը։

Տեր աստված, դուն համբերություն տուր ինծի, ըսավ Աբիսողոմ աղան մեկուսի։

Խնդիրքս սա էր, որ կուզեի տպել տալ քիչ մը առաջ կարդացած ճառս․․․

Գնա տպել տո՛ւր․ քու ձեռքեդ բռնող կա՞։

Պիտի խնդրեի ձեր մեծապատվութենեն, որ տպագրության ստակը դուք տայիք։

Ինչո՞ւ․․․ ի՞նչ պատճառ կա, որ քու ճառիդ համար ես դրամ տամ։ Լսվա՞ծ բան է, որ մեկը իրեն շահուն համար գիրք տպե․ և ծախքն Աբիսողոմը տա․․․

Կը խնդրեմ, սիրտս արդեն խոցված է, դուք ալ նոր վերք մը մի՛ բանաք հոս։

Ինչո՞ւ վերք պիտի բանամ եղեր․ գնա՛ բանդ, եղբա՛յր, փորձանք եղար գլխուս։

Գիտե՞ք՝ որքան ծանր է գրագետի մը ասանկ խոսքեր լսելը․․․

Չեմ գիտեր և գիտնալ ալ չեմ ուզեր։

Բանաստեղծի մը սիրտը շատ փափուկ է, ամենաթեթև խոսքե մը կվիրավորվի։ Այս նյութին վրա ոտանավոր մը գրած ունիմ, կարդամ, մտիկ ըրե՛ք։

Ոտանավոր մտիկ ընելու ժամանակ չունիմ։

Կաղաչեմ, ոտանավորիս հետ խստությամբ մի՛ վարվիք․ այն ոտանավորին համար, զոր դուք չեք ուզեր մտիկ ընել, երկու ամիս աշխատած եմ ես և երբ որ անոր նախատվիլը տեսնեմ, արժանապատվությունս կը վիրավորվի։ Կաղաչեմ, ոտանավորիս համար գեշ մի զրուցեք․․․։ Կը խնդրեմ, թույլ տվեք ինձ կարդալ զայն անգամ մը․․․

Ես ոտանավոր մտիկ ընելու չեկա հոս։

Շատ լավ․ ողբերգություն մը գրած եմ, անոր վրայեն անցնինք։ Չեմ ուզեր․ ես անոթի եմ հիմա, կերակուր պիտի ուտեմ։

Շատ լավ, ուտելիքի վրա ատենաբանություն մը ընեմ։

Ժամանակ չունիմ մտիկ ընելու։

Կաղաչեմ, այդ խոսքը ուրիշ անգամ մի՛ ըսեր, ատկե ավելի ծանր խոսք չկա հեղինակի մը համար, որ յուր մեկ աշխատասիրությունն ուրիշի կարդալու փափագ կը հայտնե։ Կը խնդրեմ, բարձրապատիվ տեր, քաղցրությամբ վարվեցեք հեղինակներու հետ։

Գլխուս վրա՞ նստեցունեմ քեզի։

Ոտքըդ պագնեմ, մի ծաղրեք զիս, ինչո՞ւ ձեր գլխուն վրա նստեցունեք։

Ի՞նչ ընեմ հապա, քսակս քեզի՞ տամ՝ հեղինակներու հետ քաղցրությամբ վարված ըլլալու համար։

Ո՛չ, միայն ճառիս տպագրության ծախքը։

Քան՞ ոսկիով կը լմննա գործդ։

Չորս ոսկիով կը լմննա, բան մը չէ, իմ Մեկենասս պիտի ըլլաս, ես ալ քու անունդ ոտանավորով մը գրքույկին ճակատը պիտի դնեմ։

Ճակա՞տը դնես պիտի։

Այո՛։

Ինչո՞ւ համար։

Որպեսզի ամեն մի մարդ գիտնա, թե ձեր ստակովը տպված է այն գիրքը։

Շատ լավ, պատասխանեց Աբիսողոմ աղան և քսակեն չորս ոսկի հանեց, տվավ։ Հեղինակն հազար հարգանք մատուցանելով՝ դուրս ելավ։

Աբիսոզոմ աղան ետևեն կանչեց զինքը և հարցուց․

Չկրնա՞ր ըլլար, որ գրքին ճակատը սպասավորներուս ալ անունները դնես և իմացունես ազգին, որ Աբիսողոմ աղան կովեր, ոչխարներ, էշեր և ագարակներ ունի յուր քաղաքին մեջ։

Ադ ձեր ըսածները հովվերգության ճյուղին կը վերաբերին։

Չեմ հասկնար։

Ատոնց վրա ոտանավորներ կը գրվի․ եթե փափագիք ոտանավոր մը շինեմ։

Ի՞նչ ընեմ ոտանավորը։

Լրագրին մը մեջ տպել կուտաք։

Կը տպե՞ն։

Ինչո՞ւ չպիտի տպեն․ եթե կես ոսկի տալու ըլլաք, քառասուն անգամ կը տպեն։ Շատ աղեկ․ ադ ըսածդ գրե՛։

Գլխուս վրա։

Բայց աղվոր բան մը ըլլա։

Շատ լավ։

Այնպես որ տեսնողը հավնի։

Հարկա՛վ։

Վաղը առտու կը բերե՞ք։

Վաղը առտո՞ւ․․․ ի՞նչ կըսեք․․․ մեկ ամիսեն հազիվ կրնամ պատրաստել։

Մե՞կ ամիսեն։

Հազիվ․ ոտանավորը կարդալը դյուրին է, բայց գրելը՝ դժվար։ Գեղե­ցիկ ոտանավորի մը համար քիչեն քիչ երկու ամիս պետք է։

Ի՞նչ կըսեք․․․

Այո՛, բայց ես կաշխատիմ ամիսե մը լմնցնել։

Ատ ի՞նչ դժվար բան է եղեր։

Ի՞նչ կարծեցիք հապա․ երկու ամիս պիտի սպասեմ, որ մուսաս գա և ներշնչե ինծի, որպեսզի գրեմ․ առանց մուսայի ոտանավոր չի գրվիր։

Եթե այդ մուսան գալու չըլլա՞․․․։

Անպատճառ կուգա։

Չկրնա՞ր ըլլալ, որ նամակ մը գրես և աղաչես իրեն, որ շուտ մը գա և դուն ալ երկու ամիս չսպասես։

Անիկա ինքնիրեն կուգա, նամակի պետք չունի, մեծապատիվ տեր։

Ո՞ւր կը նստի․․․ շատ հեռո՞ւն է։

Այո՛, շատ հեռու է, բայց կուգա։

Ցամաքե՞ն, թե ծովեն։

Չէ՛, մեծապատիվ տեր, չէ՛։

Ո՞վ է ուրեմն սա գետնին տակն անցնելու մարդը․․․ ուսկի՞ց պիտի գա․․․ ըսե, որ ճամփա մը մտմտանք ու բերել տանք․․․ Եթե մեկ երկու ոսկի տանք, այս շաբաթ կուգա՞։

Այ՛ո, երկու ոսկի տալուդ պես գործը կը դյուրանա, և մուսաս այս շաբաթ վազելով կուգա, պատասխանեց անմուսա բանաստեղծը ոսկի բառը լսելուն պես։

Գրե՛ ուրեմն իրեն, իմ կողմես ալ հատուկ բարևներ ըրե և ըսե, որ Աբիսողոմ աղան քեզ տեսնել կուզե։

Գլխուս վրա։ Մնայք բարյավ, տեր, շնորհակալ եմ ձեզմե, ծառա եմ ձեր մեծապատվությանը և կաղաչեմ ընդունիք․․․

Ոչ, ըսավ Աբիսողոմ աղա բարկությամբ, ա՛լ երկար ըրիր, ահա ինչ որ ըսիր, ընդունեցի և դեռ ի՞նչ կուզես, որ ընդունիմ․․․ Խորին հարգանացս հավաստիքը, տեր․․․ որով մնամ ձեր մեծապատվու­թյան ամենախոնարհ ծառա։

Շատ աղեկ։

Մեկնեցավ բանաստեղծն՝ երկու ոսկիով բերել տալ խոստանալով մուսան, զոր ոմանք ավելի աժան գնով բերել կուտան։ Մուսայի մ՚ օրականն հյուսնի մ՚ օրականեն ավելի չէ այժմ։

Աբիսողոմ աղան, ինչպես գիտեցին ընթերցողներն, կը մոռնար յուր անոթությունն ամեն անգամ, որ մեկն անոր խոսք կուտար անունը լրագրի մեջ անցունելու և կամ եկեղեցվո մեջ ծանուցում ընելու, ինչպես նաև յուր քսակին բերանը կը բանար և դրամով կը վարձատրեր ամեն անոնք, որ իրեն կը խոս­տանային անունն ժողովրդյան մեջ տարածելու։ Փառասիրությունն ալ տեսակ մը անոթություն է, զոր դրամով կը կշտացունեն մարդերը։ Լրագիրներու մեջ գրվելու փառասիրությունն, զոր ոմանք մոլություն կը համարեն, և ոմանք առաքինության կարգը դասել կը փափագին, և որ մեր ժողովրդյան ամեն դասերուն մեջ կը գտնվի այսօր, տիրած էր նաև Աբիսողոմ աղային վրա, որ բանա­ստեղծին մեկնելեն ետքը փոխանակ յուր անոթությանը վրա խորհելու՝ սկսավ ոտանավորին վրա միտք հոգնեցունել։

Արդյո՞ք , հարցուց ինքնիրեն, ոտանավորն ուզածիս պես պիտի ըլլա՞․ սա մարդու մուսան քանի մ՚ օրեն պիտի գա՞․ և եթե չգա, անոր տեղն ուրի՞շ մը բերելու է․․․։

Այս հարցումներն կուղղեր իրեն, երբ տան տիկինը ներս մտնելով ըսավ․

Կերակուրը պատրաստ է, հրամմեցե՛ք, Աբիսողոմ աղա։

Ըստ տաճկաց ժամը գիշերուան չորսը զարկած էր։