Դավիթ Բեկ

Զեվու բերդի մեջ բնակվող, գինեվաճառ տիկին Սառայի ներքնատան սենյակներից այս գիշեր միայն մեկը լուսավորված էր։ Բայց դրսից լույս ամենևին չէր երևում։ Նրա երկու հատիկ նեղ լուսամուտները, որ բացված էին դեպի բակը, այնքան ցած էին, որ հավասարվում էին բակի հատակի մակերևույթին։ Այդ լուսամուտները պատած էին հաստ, կապտագույն թղթով, այնպես որ, դրսից անկարելի էր մի բան նշմարել ներքնատան մեջ, առանց թուղթը պատռելու։

Այդ գերեզմանի պես լուռ, մունջ, խոնավ սենյակը, որ հոտում էր գինու ու արաղի կծու արտաշնչությամբ, այս գիշեր այն տեսարանը չէր ներկայացնում, ինչ որ տեսանք այստեղ նախընթաց գիշերում։ Ոչ տեր Ավետիքը, որ Խորեն հայր սուրբը, ոչ Ստեփաննոս իշխանը և ոչ էլ Մելիք-Փարսադանի որդի Բալի զորավարը, դրանցից և ոչ մեկը չէր երևում։ Չէր երևում և տանտիկինը, որ նախընթաց գիշերը իր ձեռքով խորովածի շամփուրները ներս էր բերում և իր հյուրերին պատվում էր իր պահած ամենապատվական խմիչքներով։ Տան փոքրիկ երեխան անգամ տանը չէր, նրա ձայնը չէր լսվում։

Միայն աշտանակի վրա դրած խեցեղեն ճրագը, որ իր ձևով նմանում էր աղավնու, և որի կտուցի միջից դուրս թողած պատրույգը յուղի պակասության պատճառով աղոտ կերպով վառվում էր,― միայն այդ ճրագը ցույց էր տալիս փոքր ի շատե կյանքի նշույլ, բայց հայտնի չէր, թե ումն էր սպասում նա։

Վերջապես բակի դռան փականքը շարժվեցավ, փեղկերից մեկը կամաց բացվեցավ, մի մարդ լռությամբ ներս մտավ։ Նա զգուշությամբ կողպեց իր ետևից դուռը և դիմեց դեպի ներքնատունը։ Սենյակի դատարկությունը, երևի, վատ տպավորություն գործեց նրա վրա, որ կարելի էր իսկույն նկատել այն մռայլ տհաճությունից, որ սև ամպի նման անցավ նրա գեղեցիկ դեմքի վրա։ Նա մի կողմ ձգեց լայն վերարկուն, որի մեջ փաթաթված էր, և ճակատից բարձրացրեց ահագին մորթե գտակը, որ իջել էր մինչև աչքերը։ Նրա զենքերը բաղկանում էին մի զույգ ատրճանակից և ծանր խենջարից միայն, որոնք իսկույն հայտնվեցան, երբ նա վերարկուն մի կողմ ձգեց։

Նա աշտանակի վրայից առեց աղավնաձև ճրագը և շտապով դիմեց դեպի տանտիրուհու սենյակը։ Այստեղ նույնպես ոչ ոք չկար։ Տհաճությունը, որ սկզբում առաջ եկավ նրա մեջ անհամբերությունից, այժմ երկյուղի փոխվեցավ։ «Ի՞նչ եղավ, ո՞ւր մնաց, ի՞նչ պատահեց նրա հետ»,― այդ հարցերն էին կարդացվում նրա տխրամած դեմքի վրա։

Եղել են ժամանակներ, երիտասարդական ջերմ, սիրաբորբոք հասակում, որ այդ մարդը ժամերով սպասել է նրան, որին այժմ անհամբերությամբ կամենում էր տեսնել։― Սպասել է անտառի լռության մեջ, թավուտ ծմակներում, ժայռերի քարանձավներում։ Եվ նա, մի գյուղական դեռահաս աղջիկ, իր ծնողներից գաղտնի, շատ անգամ այցելել է նրան և իր կուսական անմեղ համբույրներով քաղցրացրել է նրա առանձնության րոպեները։ Բայց երբեք նրա սիրտը այսպես սաստիկ չէր բաբախել այն արարածի համար, որին այժմ մեծ անհամբերությամբ սպասում էր։ Դա սիրո բորբոքը չէր, որ այնպես սաստիկ հուզում էր, ալեկոծում էր նրա սիրտը։ Նա մինչև անգամ այդ րոպեում մոռացել էր, որ մի ժամանակ սիրել էր նրան։ Դա մի մեծ ձեռնարկության այն դրությունն էր, երբ մի մազից էր կախված նրա հաջողությունը կամ անհաջողությունը։ Եվ այդ ձեռնարկությունը պիտի կատարվեր այն կնոջ ձեռքով, որին մի ժամանակ սիրել էր նա։

Երիտասարդը կրկին դիմեց դեպի ներքնատունը։ Այստեղից ավելի մոտ էր բակի դուռը, կարելի էր իսկույն լսել, եթե ամենաթույլ կերպով անգամ բախելու լինեին։ Դեռ չմտած ներքնատունը, նայեց դեպի երկինքը, տեսնելու, թե գիշերվա ո’ր ժամն էր։ Երկինքը պատած էր նուրբ, սպիտակ շղարշի նման մառախուղով. աստղեր չէին երևում։ Այդ ավելի զայրացրեց նրան, աստղերից կարող էր գիտենալ ժամանակը։ Այդ միջոցին սկսեցին խոսել աքաղաղները։ Նա բարկությունից ամբողջ մարմնով դողաց։ Գիշերը թռչում էր...

Նա մտավ ներքնատունը, ճրագը դրեց իր առաջվա տեղում, սկսեց անհանգիստ կերպով անցուդարձ անել նեղ, խեղդող սենյակի մեջ։ «Ոչ, նա կկատարե.. անպատճառ կկատարե... մտածում էր նա։ Նա ինձ մինչև այսօր էլ սիրում է. այդ սերը նրան ուժ, եռանդ և վստահություն կներշնչե։ Նա ինձ համար ամեն բան կանե, միայն թե կրկին կարողանա գրավել իմ սերը։ Ա՛խ, եթե կարողանար կատարել... ես նրան կրկին կսկսեի սիրել։ Մինչ հսկաները վառոդով և սրով են գործում, թույլ կինը կարող է այլ տեսակ հրաշքներ գործել.. Եվ այդ բանին ընդունակ է Սառան։ Որքա՛ն ուրախացավ նա, որքա՛ն անհուն եղավ նրա հրճվանքը, երբ լսեց իմ առաջարկությունը.. Կարծես, սպասում էր մի մեծ զոհաբերություն հանձն առնել, միայն թե կարողանա ինձ մի որևիցե ծառայություն անել։ Բայց նա այնքան պաշտելի չէր լինի, եթե այդ ծառայությունը կատարեր միայն իմ սերի համար։ Նրա մեջ անգիտակցաբար եռ էր գալիս և մի բարձր, ավելի վսեմ սեր,― ազգի սերը։ Ո՞վ մտցրեց նրա մեջ այդ զգացմունքը։ Կարծում եմ, ոչ ոք։ Նա տեսավ, որ իր սիրած տղամարդը նվիրված է մի գաղափարի, ինչո՞ւ ինքը չմատուցանե միևնուն զոհը, երբ այդ կարող էր հաճելի լինել սիրած տղամարդին։ Կինը սիրում է հաճոյանալ. և սերը, ճշմարիտ սերը կարող է առաջնորդել նրան դեպի ամեն ինչ, որ բարձր է։ Մի լավ գործ կատարելու համար նա անպատճառ պետք է սիրե. սերի համար նա ամեն բան կանի։ Իսկ տղամարդից է կախված ուղղել նրա ճանապարահը թե դեպի վատը և թե դեպի լավը...»։

Կարծես, բակի դռանը մի ձեռք դիպավ։ Նա ուրախությամբ դուրս վազեց։ Մոտեցավ դռանը։

Ո՞վ ես,― հարցրեց ներսից։

«Նետ»... լսելի եղավ դրսից։

Երիտասարդը բաց արեց դուռը։ Երկուսը միասին խավարի միջով անցավ դեպի խորին ներքնատունը։ Նոր եկվորը նույնպես փաթաթված էր լայն վերարկուի մեջ։ Նա դարձավ դեպի առաջինը, հարցնելով.

Դու մենա՞կ ես այստեղ, Խորեն հայր սուրբ։

Մենակ եմ, իշխան,― պատասխանեց Խորեն հայր սուրբը։

Իշխանը երիտասարդ Ստեփաննոս Շահումյանն էր։

Դեռ չի՞ վերադարձել տիկինը։

Ես նրան սպասում եմ,― պատասխանեց աբեղան, և նրա ձայնի մեջ լսվում էր սրտի խորին անձկությունը։― Կարծում եմ, նա շատ չի ուշանա, որտեղ որ է, շուտով կհայտնվի։

Այսուամենայնիվ, ես երկար սպասել չեմ կարող, ժամանակը թռչում է,― պատասխանեց իշխանը։― Դուք ինձ միայն այն ասեցեք, վստա՞հ եք, որ նա կարող է կատարել...

Վստահ եմ։

Այն աղախինը չի՞ խաբի նրան։

Երբեք։

Ի՞նչ հիմք ունեք այսպես կարծելու։

Այն աղախինը, որին կոչում են Փարիշան, ազգով հայ է, բռնությամբ մահմեդական են դարձրել։ Նա շատ բարեկամ է Սառայի հետ, չեմ կարծում, որ նրան խաբե։ Նա սաստիկ տանջված է եղել հարեմի մեջ, այժմ, եթե ոչ ընդհանուր գործի օգուտը, շատ հավանական է, որ վրեժխնդրության զգացմունքը կդրդե նրան Սառայի խորհուրդը կատարելու։ Ես կհաղորդեմ ձեզ մանրամասները, միայն խնդրեմ մի քանի րոպեով նստեցեք։

Իշխանը, թեև շատ շտապում էր, բայց հետաքրքրվեցավ լսել մանրամասնությունները, որովհետև նրանք միևնույն գործին էին վերաբերում, որի համար շտապում էր նա։

Խորեն հայր սուրբը պատմեց խանի ամենասիրելի հարեմներից մեկի որդու ունեցած հիվանդությունը. պատմեց Փարիշանի գործ դրած խորամանկությունը հիվանդի կոկորդի վրա, որ նրանով ստիպեցնե իր տիկնոջը անմիջապես կոչել տալ Սառային որպես բժիշկ։ Պատմեց Փարիշանի միայնակ գալը Սառայի տունը և նրան իր հետ տանելը խանի ամրոցը։

Դուք այստե՞ղ էիք, երբ Փարիշանը եկավ,― կտրեց իշխանը Խորեն հայր սուրբի պատմությունը։

Այստեղ էի. ես որոշեցի թե Սառայի և թե Փարիշանի դերերը, թե յուրաքանչյուրը ինչպես պիտի գործե։

Ինչպե՞ս պիտի գործեն,― հարցրեց իշխանը։

Փարիշան կկատարե այն, ինչ որ մենք մեր մեջ վճռեցինք... Իսկ Սառան կբերե ինձ զենքի պահեստի բանալիները։

Նրանք գիտե՞ն մեր պայմանները։

Գիտեն։ Գործողությունները կկատարվեն ճիշտ այն րոպեում, երբ կտեսնեն բերդից օդի մեջ բարձրացած ֆշանքը։

Շատ գեղեցիկ,― ասաց իշխանը և միևնույն ժամանակ նրա սառն դեմքի վրա երևաց մի տեսակ ինքնաբավական ցնծություն։― Մենք էլ այսպես իմացում տվեցինք Բեկին,― ասաց նա, վեր կենալով տեղից։

Ի՞նչ միջոցով,― հարցրեց հայր սուրբը զարմանալով։

Տեր Ավետիքը տոմսակ գրեց։

Տոմսա՞կ, ո՞վ տարավ։

Մի երիտասարդ, ականի միջով։

Ականը արդեն պատրա՞ստ է։

Պատրաստ է։ Ավելի քան հիսուն հոգի աշխատում էին նրա վրա։

Իշխանը ավելի պինդ կերպով փաթաթվելով իր վերարկուի մեջ, ահագին մորթե գտակը քարշեց աչքերի վրա, և իր քայլերը ուղղեց դեպի բակի դուռը։

Մենք այլևս չե՞նք տեսնվի,― հարցրեց հայր սուրբը նրան ճանապարհ դնելու ժամանակ։

Տեսնվելու հարկ չկա,― պատասխանեց նա շտապելով. մեզանից ամեն մեկը գիտե, թե ինչ պիտի անե։ Ես այժմ գնում եմ տեր Ավետիքի մոտ` հաղորդելու նրան ձեզանից ստացած տեղեկությունները, իսկ դուք կսպասեք այստեղ մինչև Սառայի վերադարձը։

Տեր Ավետիքը այժմ ո՞րտեղ է։

Յուզբաշի Սարգսի տանը. այնտեղ մարդիկ է պատրաստում...

Յուզբաշի Սարգիսը բերդի մեջ բնակվող հայերի տանուտերն էր։

Իշխանը դեռ չդուրս եկած ներքնատնից, կրկին դարձավ դեպի հայր սուրբը, ասելով.

Ի նկատի ունեցեք, հայր սուրբ, այստեղի հայ բնակիչների կյանքը կոտորածից ազատելու համար և մեր գործը դյուրացնելու համար անպատճառ պետք է գրավել զենքերի պահեստը։ Մենք կհարձակվենք պահեստի վրա այն ժամանակ, երբ ամրոցի մեջ կհայտնվի հրդեհը։

Իսկ ես այդ միջոցին կբաց անեմ ձեր առջև դռները...

Ձեզ ծանո՞թ է ամրոցի դիրքը։

Սառան կառաջնորդե ինձ, նա բավական ծանոթ է։

Մնում է մի բան. մենք պետք է գիտենանք ձեր գնալու րոպեն։

Ես սպասում եմ Սառային, եկածին պես ճանապարհ կընկնենք. և նույն րոպեում մարդ կուղարկենք ձեզ իմացում տալու։ Ձեր տեղը ինձ արդեն հայտնի է` յուզբաշի Սարգսի տունը։

Հենց այնտեղ։ Բարի գիշեր։

Հայր սուրբը նրան ճանապարհ դրեց մինչև բակի դուռը և ետևից դուռը կրկին կողպեց։

Այս գիշեր, ինչպես երևում է, ես անդադար դռնապանի պաշտոն պիտի կատարեմ... ասաց նա իր մտքում, երբ կրկին վերադարձավ ներքնատունը։― Կարծես ճակատագիրը դրա համար է ստեղծել ինձ...

Եվ իրավ, նա Տաթևի միաբանության մեջ նույնպես դռնապանի պաշտոն էր կատարում. վանքի լուսարարն էր, բանալիները նրա մոտ էին պահվում։

Նա մի առանձին բավականությամբ սկսեց անցուդարձ անել սենյակում, շարունակելով իր խոսքը.

Մինչև այսօր, ամեն առավոտ, ամեն երեկո, բաց էի անում վանքի տաճարի դռները, ժամասեր միաբանությունը, մտնելով այնտեղ, աղոթում էր։ Իսկ այս գիշեր կբացանեմ խանի ամրոցի դռները, և իմ ընկերները կմտնեն այնտեղ կոտորելու համար...

Ահա քեզ բանալիները... լսելի եղավ մի ձայն նրա ետևից։

Հայր սուրբը շուռ եկավ, տեսավ իր առջև Սառային։ Ուրախությունը և զարմացումը փոփոխակի կերպով տիրեցին նրա սրտին։

Դու ո՞րտեղից եկար, բակի դուռը փակ էր։

Երևում էր, Սառան շատ վազվզել էր. նրա ձայնը սաստիկ շնչառությունից կտրատվում էր։

Մեր կտուրի վրայով եկա,― ասաց նա. այնտեղից ճանապարհ կա։ Առաջ մտա մեր հարևանի տունը, երեխաս տեսնելու. նրանց մոտ պահ էի տված։ Խե՛ղճ տղա, ինչպես հանգիստ քնած էր։ Նա չգիտե, թե քանի րոպեից հետո ինչե՞ր կպատահեն... Չուզեցի զարթեցնել, թողեցի այնպես քնած։ Հետո շտապեցի այստեղ, գիտեի, որ դու ինձ սպասելիս կլինես։

Արագ շարժումը մի կողմից, ուրախությունը մյուս կողմից, տվել էին տիկնոջ դեմքին խիստ զվարթ պայծառություն։ Նա մի առանձին քնքշությամբ բանալիները մեկնեց դեպի հայր սուրբը, ասելով.

Ա՜ռ, ինչ որ ցանկանում էիր։

Հայր սուրբը ընդունեց բանալիները, հարցնելով.

Ինչո՞վ կարող եմ վարձատրել քեզ։

Նրանով, որ դու թույլ տաս ինձ ասել` գրկի՜ր ինձ։― Այդ ասելու իրավունքը ինձ համար մեծ վարձատրություն է։ Մեր հին, դժբախտ անցքերից հետո ես կորցրել էի այդ իրավունքը, իսկ այժմ, կրկին արժանացրու քո սերին։

Վերջին խոսքերը արտասանելու միջոցին գեղեցիկ կնոջ աչքերում երևացին արտասուքի կաթիլներ։ Այդ սրտաշարժ խոստովանությունը աբեղային մոռանալ տվեց բոլոր անցյալը... Նա գրկեց նրան, սկսեց ջերմ կերպով համբուրել։

Ես մոռանում եմ, Սառա, մոռանում եմ բոլորը, թե որքան ցավ, որքան դառնություն պատճառեցիր ինձ քո անհավատարիմ վարմունքով։ Ոչինչ ապաշխարություն չէր կարող քավել այդ հանցանքը. ոչինչ սպեղանի չէր կարող բժշկել իմ սրտի վերքը, իսկ այս գիշեր բոլորը անցավ։ Դու ապացուցիր, որ արժանի ես սիրվելու, և ես իմ հոգու բոլոր զորությամբ կսիրեմ քեզ։

Տիկինը ոչինչ չպատասխանեց։ Սաստիկ ուրախությունը և սաստիկ երկյուղը միօրինակ կապում են մարդու լեզուն։ Նա բավական էր, որ կրկին գտնվում է իր մի ժամանակ սիրած տղամարդի գրկում. դրանով բախտավոր էր, դրանով երջանիկ էր համարում իրան։

Հիմա դառնանք դեպի գործը,― ասաց երիտասարդը. դրանք ո՞ր դռների բանալիներն են։

Այդ մեկը դրսի դռան բանալին է, որ տանում է դեպի մի փոքրիկ քառակուսի բակ, որի յուրաքանչյուր անկյունում գտնվում են մի-մի ահագին չինարիներ և հովանավորում են ամբողջ բակը։ Այդ բակի միջից մի նեղ դուռ տանում է դեպի զենքերի պահեստի ամբարանոցը, իսկ մի մեծ դուռ տանում է դեպի խանի դիվանատան ընդարձակ բակը։

Ի՞նչ ես կարծում, ես չէ՞ի մոլորվի այդ լաբիրինթոսի մեջ։

Ես քեզ հետ կլինեմ, ինձ բոլոր ծակուծակերը հայտնի են, ես քեզ միայնակ չեմ թողնի։

Փոխանակ պատասխանի, երիտասարդը մյուս անգամ գրկեց իր հերոսուհուն և սեղմեց իր կուրծքի վրա։

Դու երբեք ինձ այդքան քաղցր չես եղել, որպես այս գիշեր, նազելիս,― ասաց նա խորին հոգեզմայլության մեջ։― Հիմա պատրատվենք գնալու։

Ես շատ չեմ ուշացնի քեզ,― պատասխանեց տիկինը, նրա գրկից դուրս պրծնելով. ինձ հարկավոր է միայն փոխել հագուստս։

Նա վազեց իր սենյակը և մի քանի րոպեից հետո վերադարձավ տղամարդի հագուստով։

Պետք է մարդու հագուստը սազ գա իր գործին, այդպես չէ՞, սիրելիս,― ասաց նա ծիծաղելով։― Հիմա գնանք։

Սպասի՜ր,― ասաց աբեղան նրան կանգնեցնելով. ես մոռացա քեզ հարցնել, թե ինչպե՞ս հաջողվեցավ քեզ ձեռք բերել այդ բանալիները։

Դա մի ամբողջ պատմություն է, լավ է, որ չհարցնեք,― պատասխանեց Սառան հրաժարվելով։

Ինչո՞ւ։

Կարելի է Փարիշանը բարկանա, եթե քեզ պատմելու լինեմ։

Երևի, մի գաղտնիք կա. բայց դու գիտես, որ մենք հոգևորականներս իրավունք ունենք ամեն մարդու գաղտնիքները գիտենալու,― ասաց երիտասարդը ծիծաղելով։― Փարիշանը չի բարկանա, պատմի՜ր, սիրելիս։

Փարիշանը գողացել է այդ բանալիները ամրոցի «ղափուչի-բաշիից» (դռնապանների գլխավորից),― ասաց Սառան, երկար մտածելուց հետո։

Ինչպե՞ս։

Հենց այդ ինչպեսի մեջն է բոլոր գաղտնիքը, լսի՜ր. դռնապանների գլխավորը մի ծերունի է, այն ծերունիներից մեկը, որ մազերը սպիտակելուց և ատամները թափվելուց հետո նորից սկսում է սիրել։ Նա մի առանձին ախտ ունի սիրահարվել միայն կանանոցի աղախինների վրա, որոնք անդադար նրա աչքերի առջևից անցուդարձ են անում, երբ նա ամեն առավոտ դռները բաց անելով, փառավորապես նստում է ամրոցի մեծ դռան մոտ։ Դա իր մտքում սիրում էր Փարիշանին, որը, կարելի է ասել, աղախինների մեջ ամենագեղեցիկն է։ Շատ անգամ գնում էր իր երևակայական սիրուհու համար թանկագին ընծաներ, քաղրավենիք և ուրիշ այդպիսի բաներ։ Փարիշանը ուրախությամբ ընդունում էր ընծաները, վայելում էր և քթի տակից ծիծաղում էր ծերունու հիմարությունների վրա։

Երբ ես Փարիշանին առաջարկեցի, թե պետք է ձեռք բերել զենքերի պահեստի բանալիները, նա մի րոպե մտածեց ու ինձ ասաց. «Այդ հեշտ է. ես հենց այս գիշեր ձեռք կբերեմ բանալիները...»։

Փարիշանը, որ միշտ աշխատում էր խույս տալ իր անտանելի սիրողից, այս գիշեր, ընդհակառակն, միջոց է որոնում հանդիպել նրան։― «Այս ի՞նչ է պատահել քեզ հետ, Ասկար «ամի» (կանանոցի բոլոր աղախինները նրան «ամի» են կոչում) ասում է նրան։― Վաղուց է ինձ համար ոչինչ չես գնել□։

Այդ խոսքերը գժվացնում են «ամիին». առաջին անգամ նա Փարիշանի կողմից գտնում է մի այդպիսի մտերմություն։

Ասկար ամիի հոգին քեզ մատաղ լինի,― պատասխանում է ծերունին, դու միայն Ասկար ամիի հետ այդպես քաղցր խոսիր, նա իր բոլոր ունեցածն ու չունեցածը քեզ կընծայե։

Ես քեզ հետ քաղցր կխոսեմ, Ասկար ամի, էլ քեզ ուշունցներ չեմ տա,― ասում է Փարիշանը ավելի հրապուրիչ կերպով ու մոտենում է, ձեռքը քսում է նրա ուսին։

Փարիշանը սովորություն ուներ Ասկար ամիի սիրո ցույցերին միշտ հայհոյանքով պատասխանել և երբեմն գլխին խփել։ Ասկար ամին մի առանձին բախտավորություն էր համարում, երբ սիրած կնոջ գեղեցիկ ձեռքը դիպչում էր իր գլխին։ Բայց Փարիշանի այս անգամի անակնկալ քնքշությունը նրան միանգամայն սքանչացնում է, և նա վստահում է Փարիշանին հրավիրել իր սենյակը, ասելով.

Գնանք, հոգիս, գնանք ինձ մոտ, ինչ որ ուզում ես, Ասկար Ամին կտա քեզ։

Փարիշանը հաճությամբ հետևում է ծերունուն, մտնում է նրա սենյակը։ Ասկար ամիի պահանջը խիստ համեստ է լինում. նա խնդրում է, որ Փարիշանը հետ քաշե երեսի քողը և մի կողմ գցե իր չադրան, որ ինքը կարողանա կուշտ կերպով նայել նրա մարմնի սիրուն կազմվածքի վրա։ Պետք է գիտենալ, որ պարսիկ կնիկները իրանց չադրան վեր առնելուց հետո, ներկայանում են համարյա կիսամերկ դրության մեջ։ Ներքին հագուստները խիստ կարճ են. կուրծքը, ուսերը, սրունքները, բազուկները մնում են բոլորովին բաց։

Նայիր,― ասում է Փարիշանը, մի կողմ գցելով թե չադրան և թե երեսի քողը. որքան կամենում ես նայիր։

Ծերունին, բոլորովին հիացած իր տեսածից, ավելի հեռուն է գնում, կամենում է գրկել, համբուրել նրան։

Այդ անկարելի է, Ասկար ամի,― ասում է Փարիշանը. այդ թող չեմ տա։ Այն էլ բավական էր, որքան նայեցիր իմ վրա։

Փարիշանը ձեռքով հրում է, մի կողմ է ձգում ծերունուն, իսկ ինքը սկսում է աչք ածել սենյակի շուրջը, ձևացնելով, թե շատ հետաքրքրվում է այնտեղ գտնված առարկաներով։ Ծերունին չէ զրկում նրան այդ զվարճությունից։ Սենյակի մի ճակատի վրա, որի մոտ նրա անկողինն էր դրած, պատի մեջ ցցած մեխերից քարշ էին ընկած դռնապանների գլխավորի բազմաթիվ բանալիները։ Այդ բանալիները նա գիշերը քարշ էր տալիս մեխերից, իսկ ցերեկը քարշ էր տալիս իր գոտիից, հպարտությամբ ման էր գալիս ամրոցում, իր նշանավոր պաշտոնը ցույց տալու համար։ Փարիշանի աչքերը կանգնում են պատից քարշ ընկած բանալիների վրա։

Այդ ո՜րքան բանալիներ ունես, Ասկար ամի,― ասում է նրան, կրկին մի քաղցր ժպիտ գործելով իր սիրուն դեմքի վրա։

Ապա, ի՞նչ ես կարծում, այդ ամբողջ ամրոցը իմ ձեռքումն է,― պատասխանում է Ասկար ամին պարծենալով։― Կամենամ կփակեմ, կամենամ կբաց անեմ։

Թույլ տուր տեսնեմ, Ասկար ամի, ես կարո՞ղ եմ գիտենալ, թե ո՜ր բանալին որ դռանն է պատկանում,― ասում է Փարիշանը։

Չես կարող,― պատասխանում է Ասկար ամին։

Կարող եմ, ասում է Փարիշանը. ե՜կ գրազ գանք։

Ինչո՞վ,― հարցնում է Ասկար ամին։

Ինչով որ դու կամենաս,― պատասխանում է Փարիշանը։

Եթե դու իմացար,― ասում է Ասկար ամին,― թե ո՜ր բանալին ո՜ր դռանն է պատկանում, ես կտամ քեզ տասը հատ ոսկի. իսկ եթե չիմացար, դու պիտի տաս ինձ մի զույգ համբույր։

Շատ լավ,― համաձայնվում է Փարիշանը և սկսում է մատը մի առ մի դնել բանալիների վրա, ասելով. ահա այդ մեծ դռան բանալին է, այդ փոքր դռան բանալին է, այդ միջին դռան բանալին է, այդ դրսի դռան բանալին է, և մյուսներն էլ այդ կարգով։

Ես տարա, ես տարա,― բացականչում է Ասկար ամին, ուրախությունից վեր-վեր թռչելով։― Ոչ մեկը չկարողացար գիտենալ։

Ինչպե՞ս չկարողացա,― պատասխանումէ Փարիշանը չկոտրվելով. ապա դու իմ սխալները ցույց տուր, տեսնեմ։

Այս րոպեիս ցույց կտամ,― ասում է Ասկար ամին և սկսում է մի առ մի ցույց տալ, թե որ բանալին որ դռանն է պատկանում, մինչև հասնում է երկու բանալիի։ Դրանցից մեկը, ասում է, զենքերի պահեստի բանալին է, իսկ մյուսը` նրա բակի դռան բանալին է։

Փարիշանը մտքումը նշանակում է այդ երկու բանալիները, իսկ ծերունին շարունակում է մնացածները ցույց տալ։

Հիմա տեսա՞ր, որ տարված ես,― ասում է ծերունին դառնալով դեպի Փարիշանը. հիմա տուր տարած գրազս։

Ինչ տամ, իհարկե, դու կարող ես գիտենալ, իսկ ես չեմ կարող,― ասում է Փարիշանը, նրան ավելի գրգռելով։― Քո բանալիներն են, քո ձեռքումն են մաշվել, ես ո՞րտեղից պիտի գիտենամ։

Դե, լավ է, անաստված, մի տանջիր ինձ,― ասում է Ասկար ամին աղաչելով. «խո տարել եմ, էլ ի՞նչ խոսք ունես։ Թե ուզում ես, այն տասը ոսկին էլ կտամ, որ խոստացա։

Լավ, տուր,― ասում է Փարիշանը, ոչ թե ոսկիները ստանալու ցանկությունով, այլ որ մի առիթ գտնե նրան սենյակից հեռացնելու, որովհետև գիտեր, որ ոսկիները իր սանդուխանայում‡‡‡‡‡‡‡‡‡‡‡‡‡‡‡‡‡‡‡‡‡‡‡ պահած ունի։

Ծերունու ընդունարանից մի այլ դուռ բացվում էր դեպի փոքրիկ սանդուխանան. նա մտնում է այնտեղ ոսկիները բերելու համար։ Փարիշանը այդ միջոցին, օգուտ քաղելով նրա բացակայությունից, վեր է առնում նշանակած բնալիները և թաքցնում է իր գրպանում։ Երբ հայտնվում է ծերունին, ոսկիները բռնած ձեռքում, Փարիշանը ասում է նրան.

Չէ, Ասկար ամի, ես հոգի ունեմ աստծուն տալու, դու տարել ես, ես ջղալություն§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§ չեմ անի. քեզ համար պահիր ոսկիներդ, ես կտամ, ինչ որ խոստացել եմ։ Եվ մանկահասակ կինը իր գեղեցիկ երեսը դեմ է անում ծերունու ցամաքած շրթունքին։

Ասկար ամին ուրախացած այդ անսպառ երջանկությունով, ամենևին չէ նկատում իր սենյակում կատարված գողությունը։ Փարիշանը առանց երկար ժամանակ կորցնելու հեռանում է, խոստանալով շուտ-շուտ այցելել նրան...

Երիտասարդ աբեղան, որ ուշադրությամբ լսում էր Սառայի պատմությունը, մի առանձին ոգևորությամբ բացականչեց.

Սքանչելի՛ սեր, դարձյալ դու ես դեր խաղում կնոջ, քո ընդունակ ավանդապահի ձեռքով...

Ապա, այդպես է սերը,― ասաց Սառան փաթաթվելով նրա պարանոցին։

Բոլորը հասկացա,― ասաց աբեղան. այժմ կարող ենք գնալ։

Նրանք հանգցրին ներքնատան մեջ վառվող ճրագը, և բակի դռները փակելով, հեռացան։ Խավար, ոլոր-մոլոր փողոցներում դեռ ամբոխի հուզմունքը դադարած չէր։ Ամբողջ բերդը գտնվում էր սոսկալի մոլեգնության մեջ։ Տիկինը իր երիտասարդ ուղեկցի հետ խառնվեցան խռովված բազմության մեջ։