Vahan Teryan
Գարնան երեկո
Անհուն երկնքի կապույտ աշխարհում
Մի քնքուշ թռչուն իր նուրբ ու բարակ
Թևերն է փռում.
Եվ մեկը անտես, շարժումով արագ,
Ոսկի է մաղում, գոհար է ցրում
Կապույտ դաշտերում...
Այրում են սիրտըս անբարբառ երգեր,
Դողում են շուրջըս անխոս դյութական,
Եվ նրբին ձեռքեր
Ինձ են որոնում տենչով կուսական...
Լո՜ւռ... Սիրո համար էլ չըկան երգեր,
էլ խոսքեր չըկան...
Vahan Teryan
Ոսկեցոլուն հայացքիդ
Ոսկեցոլուն հայացքիդ
Լույսն է ցոլում այս կյանքում,
Քրոջական պարզ հոգիդ
Միշտ փարված է իմ հոգուն։
Միշտ հնչում է միամիտ
Քn խոսքերի նուրբ լեզուն,
Քn ժպիտն է անժրպիտ
Ուղիներըս փարոսում։
Քn գգվանքը, որ չըկա,
Տրտմությունըդ գեղեցիկ,
Հույզըդ մաքուր աղջկա,
Ժըպիտներըդ խաբուսիկ։
Ո՞ւր ես, ո՞ւր ես չըգիտեմ,
Բայց ըզգում, եմ ամենուր
Քn ըստվերը լուսեղեն,
Քn հայացքը ոսկեհուր...
Դու ես ամեն իրիկուն
Խոցում սիրտըս քո սրով
Եվ ժպտում ես իմ հոգուն
Եվ ամոքում քո սիրով։
Ոսկեցոլուն հայացքիդ
Լույսն է ցողում այս կյանքում,
Քրոջական պարզ հոգիդ
Միշտ փարված է իմ հոգուն...
Hovhannes Tumanyan
Հայ ուխտավորին
Գնա՛ս բարով, ա՛յ ուխտավոր,
Երանի քեզ, հայ ուխտավոր,
Որ կարոտով ու սիրառատ
Ուխտ ես գնում դեպ Արարատ։
Զեփյուռներով, ծաղկանց բույրով,
Ինչպես ծնող սիրագորով,
Քեզ կողջունեն զմրուխտ հագած
Գեղամ սարերն ու Արագած,
Ու կարոտած աչքի նըման
Քեզ կըժպտա վճիտ Սևան,
Որ լեռների շուքերի հետ
Խաղ է անում, խայտում վետ-վետ,
Փայլփլում է ծըփանքներով,
Հորինում է լույսերի ծով,
Եվ մերթ վշտով ու տխրությամբ
Սևանում է, ինչպես մութ ամպ...
Հապա էն սա՜րն, էն սար հսկան,
Էն սարերի սարն ու արքան,
Լազուր երկնի ծոցը մըտած,
Ճերմակ գլուխն ամպեր փաթթած,
Ահա կանգնեց ծանր ու տրտում
Քու առաջևն ու քու սրտում...
Է՜, նա արդեն քանի սև դար
Պերճ գագաթովն իր ձյունափառ
Շողշողում է, փայլատակում,
Եվ ուխտավոր հայի հոգում
Հպարտության ծնում թունդեր
Եվ սիրելի երազ՝ թե դեռ
Էն երկնահաս Մասյաց կատար,
Ուր հին տապանն առավ դադար,
Դադար կառնեն փառքերն մեր հին,
Որ նորափայլ իջնեն կըրկին...
Հենց խոնարհես աչքերըդ ցած,
Լայն դաշտի մեջ, առջևդ հանկարծ,
Մառախուղից իր խաչի հետ
Կըբարձրանա մի սուր գըմբեթ,
Որ կըխոսի մարդու հոգուն՝
«Խաղաղութիւն ամենեցուն»...
Էնտեղ էն հին դարերից վեր,
Երկնաքարոզ, հուժկու ձայներ,
Սահակ Պարթև, Ներսես մեծին
Խաղաղություն քարոզեցին։
Էնտեղ լցված ահեղ հոգով,
Աստվածային իր տեսիլքով,
«Էջմիածինն ի Հօրէ»,
Որ Հայաստան լուսավորե։
Ու լույսն առան ծավալեցին
Լուսավորիչն ու մեծ Տրդատ,
Ու տակավին այնտեղ կեցած
Կըսավառնեն հոգիացած։
. . . . . . . . . . .
Avetik Isahakyan
Նա մի փոքրիկ աղջիկ է
Նա մի փոքրիկ աղջիկ է`
Լուսափթիթ աղավնի,
Կհանդիպեմ ամեն օր,
Խելքս գլխես կտանի:
Ո՞ւրկից կըգա, չգիտեմ,
Ո՞վ է, ի՞նչ է, ո՞ւր կերթա.-
Կուզեմ ընկնեմ ետևեն,
Երթամ, ուր որ նա կերթա;
1917
Ժընև
Raffi
Ճանապարհորդություն Պարսկաստանում
Տպելով մեր Պարսկաստանի ճանապարհորդությունը, հարկավոր ենք համարում հայտնել, որ նրա միայն 24 նամակները հրատսրակվեցան «Մշակի» 1872 և 1873 թվականի համարներում, այն ևս այնքան համառոտ կերպով, որ կարելի է բոլորն մի կարճ քաղվածք համարել իսկականից: Իսկ այժմ նպատակ ունենք ի լույս ընծայել մեր ամբողջ հանապարհորդությունը, որ կազմված է 50 նամակներից:
ՐԱՖՖԻ
1876
Shushanik Kurghinyan
Սևաչյա, հրաչյա նայվածքով․․․
Սևաչյա, հրաչյա նայվածքով
Մի նայիր, խնայիր՝ թող գնամ․
Ուխտավոր ուղևոր իմ հոգով
Անկսկիծ անթախիծ հեգ մնամ․․․
Կը հիշե՞ս մի օր ես ուզեցի
Քիչ խաղալ ու խայտալ քո դիմաց․
Գոռ մրրիկ, փոթորիկ հուզեցի՝
Ուր սիրույս դին անհույս կուլ գնաց․․․
Չէ՛, կրկին քո գրկին անձնատուր՝
Ես պատանդ ոչ մի խանդ չեմ թողնի․
Սևաչյա՛, հրաչյա՛, ճամփա տուր,
Ես կարոտ ու մոտ եմ այլ հողմի․․․
1908 թ. 17 մարտի
Hovhannes Tumanyan
Նահատակ
Փարթամ Կովկասի պարզ երկնքի տակ,
Երկնաբերձ լեռան զառիվայր կրծքին,
Հանգչում է վաղուց մի սուրբ նահատակ,
Կուսական և թավ ծմակի միջին։
Քանդված է մատուռն, քարերը ցրված,
Եվ ավերակի վերա սգառած,
Կանաչ բաղեղով խստապինդ գրկված
Նիրհում էր ուռին ճյուղերը փռած։
Խոնարհված էր խաչն յուր պատվանդանից
Եվ ընկած հեռու սուրբ ավերակից,
Իսկ գերեզմանը մեծ նահատակի
Մամռոտ նայում էր խաշամի տակից։
Գիշերներն այնտեղ կանթեղ չէր վառվում,
Այցելում էին նրան երեները,
Եվ միշտ հանգստյան երգ էր հորինում
Քամին, շարժելով լայն տերևները։
Այդ լուռ ու խաղաղ վայրում մենացած,
Երկար ժամանակ աստուծո մարդու
Անշուք շիրիմը մարդկանցից մնաց
Անհայտ և անզարդ, առանց այցելու։
Մինչև որ մի օր աստուծո հրամանով,
Երազ եկավ մի արդար մարդու մոտ,
Թե այս ինչ տեղը թաղված է մի սուրբ,
Ցավերով լիքը երկրին անծանոթ։
Այսպիսի հրաշքով նա հայտնվեցավ
Մարդկային ազգի փրկության համար,
Եվ հռչակավոր ուխտատեղ դարձավ,
Բարձրացավ խորան գեղեցկակամար։
Նա անտրտունջ, ասում է հին բանը,
Ինչպես քրիստոնյա բարեպաշտ և քաջ,
Պահելով Տիրոջ սուրբ պատվիրանը,
Գլուխը թեքեց թշնամու առաջ։
Եվ արդար մարդիկ տեսել են աչքով,
Ասում է նույնպես ավանդությունը,
Որ լույս է իջել երկնային հրաշքով
Եվ բժշկում է հիվանդությունը։
Հաճախ բերանովն արժանավորի
Հայտնել է երկրին աստըծո կամքը,
Եվ ժողովուրդը գլխովին տեղի
Ձոնում է նրան իրան հարգանքը։
Բայց և շատ անգամ յուր զորությունը
Նա ցույց է տվել մի պատժով արդար,
Քանդելով մեկի ողջ տեղ ու տունը,
Մարդկանցն անհայտ մեղքերի համար։
Նա է մեղավորին տալիս պատիժը,
Արժանավորին ուզած բարիքը.
Նա է սահմանում, գործքին համեմատ,
Մահկանացուի գլխի գալիքը։
Ահա թե ինչու հայ ժողովուրդը,
Խաչ կամ նահատակ անունը տալով,
Զուր է համարում մարդկային ջանքը,
Նրա մեծ զորքի վերա հուսալով։
Կամ երբ որ տերտերն յուր տուփը ձեռքին
Հայտնվում է նրան կրկին և կրկին,
Առատ շահելով, հանուն սուրբ խաչին,
Նա հավատում է թե՝ փրկեց հոգին։
Անցնում է անցվոր այն մատրան մոտից
Երկյուղածությամբ և խաչակնքում,
Չարատանջ օրով դառնացած սրտից
Այսպես լիասիրտ աղոթում մտքում.
«Ո՜վ սուրբ Նահատակ, գլխովդ պտույտ գամ,
«Դուն հասցնես ինձ ապրուստ օրական,
«Քո մեծ զորքովդ, անգութ, անզգամ
«Թշնամուս ջնջես և առնես կոխան»։
Հայոց ժողովուրդն ահա խռնված
Հետևում է յուր ծերուկ տերտերին՝
Խաչից խնդրելու, որ բռնված
Երկինքը խնայե իրան արտերին։
Թե մի վարակիչ ցավ է տարածված,
Մարախն ուտում է գյուղացու ցանը,
Աքս «երկնառաք պատուհասի» դեմ
«Օրհնած հողն» է միակ դարմանը։
Արևը կրակ է թափում վերից.
Հայուհին ընկած խաչի առաջին,
Արյուն արցունք է չափում աչերից,
Օգնություն հայցում, հիվանդ է որդին։
Եվ զարդարում է ջերմեռանդ սրտով
Ծառի ճյուղերը յուր կտրած մազով.
Ուխտում է երկար պաս ու ծոմ պահել,
Ինչպես ազդել է խաչը երազով։
Ահա մի ծեր կին մաղախն ուսին,
Որդի չի ծնում մանկատի հարսին,
Պիտի յոթն գյուղ «խաչի սեր» ման գա,
Ամուլ արգանդին խաչը պտուղ տա։
Տատի ետևից քողը երեսին,
Ոտքերը բոբիկ, կուչ ու հուպ գալով
Գնում է հարսը գրավը ձեռքին,
Իրավ չըգործած մեղքերը լալով։
Ահա ուխտավորն ահով ու դողով
Խմբված լսում է պատգամավորին,
Որը պատմում է, իրան ծեծելով,
Ինչ է կամեցել երկինքը որին։
Սրան մուրազը, նրան աշխարանք,
Կամ պահանջում է զոհեր ծանրագին.
Մյուսին ցեղե֊ցեղ նզովք, բանադրանք,
Որ հայհոյել է յուր ընկնավորին։
Փարթամ Կովկասի պարզ երկնքի տակ,
Ուր չոր քարն էլ է ծլում, կանաչում,
Տեղացու սիրտը միաժամանակ
Մի գաղտնի երկյուղ հալում է, մաշում։
Նա իրան ուժին դեռ չէ հավատում,
Նա դեռ իրանից դուրս է որոնում
Բարօրությունըն յուր չարքաշ կյանքի
Եվ գոհացումն հասած զրկանքի։
Hrant Matevosyan
Մեր տան տիրակալն ու մշակը
«Նա երկար ու գեղեցիկ կյանք ապրեց» ասելու համար նախ հարկավոր է ասել, որ կարճ ու գեղեցիկ կյանք ապրելը հեշտ է. արված փոքրիկ գեղեցկությանը բարի մարդիկ իրավացիորեն հավելում են նաև այն մեծ գեղեցկությունը, որ արվելու էր, սակայն չարվեց. այնինչ կյանքը լի է այլ օրինակներով. գեղեցկորեն շռնդալից այնքան ծնունդներ են եղել, որ վերջացել են անշշուկ թաղումներով. եթե ոչ անեծքով. կյանքի դիմադրությունը ահռելի բան է, և այնքա՜ն նպատակներ են շեղվել ու այնքա՜ն ձգտումներ են ճապաղվել կյանքի դիմադրությամբ։ Եվ այդ պատճառով էլ «նա երկար ու գեղեցիկ կյանք ապրեց» ասելու փոխարեն ուզում ես ասել՝ նա ապրեց երկար, բայց գեղեցիկ կյանք։
Նա ապրեց երկար, բայց գեղեցիկ կյանք և մարեց մեզ համար անսպասելիորեն. նրա լուսավոր գործի անմահության հետ մենք արդեն փայփայում էինք նաև նրա անձի հարատևության զգացումը։ Ավերված Անին կար, Գոշի խաչքարը և Զվարթնոցի մնացորդը կային և նրանց մեջ կար հին մեծ խարույկի տաք մոխիրը, հին մեծ Սարյանի մնացորդը, որ մեզ խոստանում էր նրանց պես լինել հավիտենական, և որի շուրջ մենք ջերմանում էինք։
Ասելու համար, թե փառքը նրա ուսերին բեռ չդարձավ, նախ պետք է ասել, որ փառքը հեծնելու տեղ չի գտնում այն ուսերին, որոնք արդեն բեռնաբարձ են գործի ծանրությամբ. նա մշակ մարդ էր, իսկ մշակները, երբ վերահաս ձմռան հետ առատ է սեղանը ու լի է մառանը և օջախը վառվում է ու ցախատունը մինչև առաստաղ լիքը դարսած փայտ է, մի թեթև ուրախանում են միայն մի աչքով, մյուս աչքի մեջ գալ ամռան հոգսն է։ Փառքի տաք, հաճելի շողոքորթությունը անընդհատ կար նրա ունկերի տակ, սակայն երբեք չխցվեց նրա ունկերից ներս. նրա ունկերն անընդհատ լի էին հմայիլի սեփական մրմունջով. նա ինքն այդ ամբողջ ժամանակ հաճոյանում էր ծաղիկներին, լեռներին, դեմքերի խոհին, դեմքերի կշտությանը, դեմքերի սնափառությանը, դիմակների իմաստին, մրգերին ու կանանց և դարձյալ ծաղիկներին. փառքի երգեցողություն է թե աղմուկ՝ այդպես չլսել, այդպես իրենց խլացնել ու չլսել կարողացել են հին հավատացյալները. այդպիսի մի խուլ էլ եղել է Գոշի որձաքարը խաչքար դարձնող վարդապետը. Լենկթեմուր է եկել, Լենկթեմուր է անցել, իսկ այդ վարդապետը, իր որձաքարին կպած, հմայելիս է եղել որձաքարը մի հարյուր տարի՝ մինչև որ որձաքարի մեջ երևացել է խաչքարի հրաշքը։
Ասելու համար. թե նա որդին էր այս հայրենիքի, տեղին է նախ ասել, որ շատերն են հպարտությամբ հայտարարում, թե իրենք զավակն են այսինչ հայրենիքի, և այդ դեպքերում հայտարարողից ավելի նայում ես նրա հայրենիքի հասակն ի վեր, և հայացքդ բարձրանում ու գլխարկդ ընկնելու չափ բարձրանում է այդ հասակի հետ, և դու հասկանում ես, որ դու ինքդ նույնպես հպարտությամբ կապրեիր այդ հսկայի որդին կամ որդեգիրը լինելու ապահովության մեջ։
Նրա հայրենիքը չէր ունեցել ոչ մի որդեգիր, այլև այլ հայրենիքների որդեգրության էր տվել իր զավակներից հազարների, հարյուր հազարների։ Այդ հարյուր հազարներից նա այն եզակիներից և եզակիների մեջ ամենաեզակին էր, որ ճանաչեց իր հայրենիքը, որը, սակայն, չկար, որը, սակայն, հողից ավելի հույս էր և հույսից ավելի՝ թախիծ։ Նա իր հայրենիքը գտավ լույսի որոնման ճանապարհին. լույսի հետ նա գտավ հարավը, հարավի հետ՝ հայրենիքը. լույսի ետևից նա ուխտագնացության ելավ դեպի նկարչության Մեքքա, նա հասավ նկարչության Մեքքա, թարթեց աչքերը և տեսավ, որ հայտնվել է նախապապերի հայրենիքում. դա բախտավորություն էր։ Նույնքան բախտավոր ու բնական եղավ նաև մարդասիրական նոր գաղափարների և մեծ մարդասիրությամբ ներծծված նրա արվեստի փափուկ կցումը։
Սարդարապատում կռվողների, Զանգվից առու հանողների, Թորամանյանի, Մյասնիկյանի հետ Սարյանը ստեղծեց հայրենիք, ունեցավ հայրենիք և եղավ նրա որդին։ Հիմա արդեն բոլորս կարող ենք հպարտությամբ ասել՝ ես զավակն եմ այս հայրենիքի, և թեկուզ ոչ ոքի գլխից գլխարկ չի ընկնի մեր հոր հասակը դիտելիս, ապա գոնե կվերցվի հարգանքով՝ գլխաբաց կանգնելու Սարյանի արվեստով օժտված այս փոքրիկ երկրի դեմ։ «Ունի՞ արդյոք արվեստը հայրենիք» հին հարցը մեզանում ունեցավ զուտ հայացի պատասխան. արվեստը հայրենիք է ստեղծում։
Չհաճոյանանք, չհաճոյանանք մեռյալներին՝ թեկուզ և կյանքի հավերժության մեջ անցավոր ադամորդին արժանի է ամենագեղեցիկ և ամենաթախծոտ բառերի։ Մեր նախնիները որձաքարը դժվար էին հղկում և ափսոսում էին մաքուր հղկվածքը աղարտել բառերի կեռիկներով։ Հետո արդեն հղկելը հեշտացավ, և տապանագրերի մեջ խունացան բոլոր բառերը։ Ո՞ր տապանին է մաշվում այն ժլատ գիրը, որը պիտի լիներ միայն Սարյանինը՝ խորհրդային արվեստի ռահվիրայինն ու ամենախոշոր ներկայացուցչինը, ում գործը մի խոշոր ներդրում էր այս երկրի գոյությունն աշխարհին պարտադրելու մեջ, այսինքն՝ վավերացնելու, աշխարհի նրբացած քիմքին դաջելու խորհրդային մարդասիրության պինդ գոյությունը։
Վերջերում նա հաճախ էր խոսում տիեզերքից, հավերժից, անմահությունից։ Նյութը անմահ է, մարդը ժամանակավոր, իսկ նա խոսում էր հենց մարդու անմահությունից։ Նա թափառում էր մետաֆիզիկայի մեջ, և այդ իրավունքը նա ուներ, քանի որ իր գործերով նա հաճախ էր առնչվել անմահությանը։ Անմահությունը նրա համար ահա-ահա դառնում էր առարկայորեն ծանոթ մի աշխարհ, այնինչ, կյանքի երկրային պատիճը, ամեն ինչ՝ և՛ խոսք, և՛ շնորհ, և՛ սեր՝ կյանքին դարձրած պատիճը ավելի էր փուխրանում ու թեթևանում։ Նրա մարմինն այլևս վատ ապաստարան էր նրա համար։ Եվ մարմինը ինքը ետ պահեց իրեն։ Այդպես անջատվում է տիեզերանավի պարապ հրթիռը, այդպես մեռնելով իր սերմը՝ իր անմահությունն է արձակում սերմնանետ ծաղիկը։
Երանի վաղվա այն մանկան, ում միջից դարձյալ նայելու են Սարյանի աչքերը։
Alexander Tsaturyan
Մարդ ու կին
Կընկատեր, գիտեմ, ու չի՛ ամաչում,
Ինչ տեղ կին. փեշիցն է կըպչում
Լինի դա տընում, փողոցի միջում,
Կաֆե-շանտանում, թե խոհանոցում…
Ու այդպես լըրբին մենք չենք քարկոծում…
Բայց, աստված չանի՜, կինը բա՛ն անի,
Մի շա՜տ թեթև բան մեկին հավանի
Ու հետը թեթև սիրախաղ անի.
Կամ թողնի մարդուն, չուզենա խաբի…
Աշխարհը խեղճին սա՛ղ–սա՛ղ կըլափի…
Paruyr Sevak
Վերջին սփոփանք
19.IV.1959թ.
Մոսկվա
Sergey Dovlatov
Մերոնք
ԳԼՈՒԽ ԱՌԱՋԻՆ
Մեր նախահայր Մովսեսը Սուխովո գյուղից էր։ Հրեա եւ գյուղացի. սա, պետք է ասել, բավական հազվադեպ համադրություն է։ Հեռավոր Արևելքում, սակայն, պատահում էր։ Մովսեսի որդի Իսահակն արդեն քաղաքում էր ապրում։ Ասել է թե՝ վերականգնել էր իրադարձությունների բնականոն ընթացքը։ Սկզբում Իսահակն ապրել է Խարբինում, որտեղ էլ ծնվել է հայրս։ Հետո բնակություն է հաստատել Վլադիվոստոկի կենտրոնական փողոցներից մեկում։ Սկզբում Իսահակ պապս զբաղվել է ժամացույցների ու կենցաղային այլ իրերի վերանորոգմամբ։ Հետո որոշ ժամանակ զբաղվել է տպագրական գործով։ Էջկապ էր, եթե չեմ սխալվում։ Իսկ երկու տարի հետո խորտկարան է գնում Սվետլանկա թաղամասում։ Խորտկարանի հարևանությամբ Զամարաևի «Նեկտար, բալզամ» գինու խանութն էր։ Պապս հաճախ էր լինում Զամարաևի մոտ։ Բարեկամաբար խմում ու փիլիսոփայական զրույցներ էին վարում։ Հետո գնում էին պապիս խորտկարանը՝ ուտելու։ Հետո նորից վերադառնում էին Զամարաևի մոտ...
― Մեծ հոգու տեր տղամարդ ես, ― սիրում էր կրկնել Զամարաեւը, ― չնայած որ ջհուդ ես։
― Հորս կողմից եմ միայն ջհուդ, ― ասում էր պապս, ― մորս կողմից նիդերլան եմ։
― Էլ ով դիմանա՞, ― գոհունակությամբ ասում էր Զամարաևը։ Մի տարում հաջողացնում են խմել գինու խանութն ու ուտել խորտկարանը։ Ծերացած Զամարաևը մեկնում է որդիների մոտ՝ Եկատերինբուրգ։ Իսկ պապս գնում է պատերազմ։ Ռուս-ճապոնական պատերազմն էր սկսվել։ Բանակային ստուգայցերից մեկի ժամանակ նրան նկատում է կայսրը։ Պապիս հասակը մոտ յոթ ոտնաչափ էր. խնձորը մի բերան էր անում, բեղերը հասնում էին ուսադիրներին։ Կայսրը մոտենում է պապիս ու, ժպտալով, մատը դնում է նրա կրծքին։ Պապիս անմիջապես փոխադրում են գվարդիա։ Այստեղ նա, երևի թե, միակ սեմիթն էր։ Նրան կցում են հրետանային մարտկոցին։ Երբ ձիերն ուժասպառ էին լինում, պապս էր ճահիճների միջից դուրս քաշում հրանոթը։ Մի անգամ մարտի ժամանակ պապս միանում է գրոհողներին։ Մարտկոցը պետք է կրակով օգներ սրանց։ Սակայն թնդանոթները լուռ էին։ Պարզվում է, պապիս թիկունքը փակել էր հրետանավորների տեսադաշտը, հետն էլ՝ հակառակորդի ամրությունները։
Ռազմաճակատից պապս վերադառնում է երեք գծանի հրացանով ու մի քանի մեդալով։ Ս․ Գեւորգի խաչ էլ, կարծես թե, կար։ Ուղիղ մեկ շաբաթ խմում է։ Հետո աշխատանքի է տեղավորվում «Էդեմ» հաստատությունում՝ որպես ավագ մատուցող։ Մի օր վիճաբանություն է սարքում մատուցողներից մեկի հետ։ Սա ինչ֊որ բան դանդաղ կամ փնթի էր արել։ Պապս սկսում է գոռալ։ Բռունցքը խփում է սեղանին։ Այն հայտնվում է սեղանի գզրոցում։ Պապս տանել չէր կարողանում անկարգությունները։ Այդ պատճառով էլ բացասաբար ընդունեց հեղափոխությունը։ Ավելին՝ ինչ֊որ չափով դանդաղեցրեց հեղափոխության ընթացքը։
Այդպես է եղել։ Ծայրամասերի ժողովրդական զանգվածները հեղեղում են քաղաքի կենտրոնը։ Պապս կարծում էր, թե հրեաների հերթական ջարդն է։ Վերցնում է հրացանն ու բարձրանում տանիք։ Երբ զանգվածները մոտենում են, պապս սկսում է կրակել։ Նա Վլադիվոստոկի միակ բնակիչն էր, որ դիմադրել էր հեղափոխությանը։ Հաղթանակը, այնուամենայնիվ, բաժին է հասնում հեղափոխությանը։ Ժողովրդական զանգվածներն արդեն անարգել գրավում են քաղաքի կենտրոնը։ Հեղափոխությունից հետո պապս ընկճվում֊խաղաղվում է։ Դառնում է նույն համեստ արհեստավորը։ Ժամանակ առ ժամանակ, սակայն, հիշեցնում է իր մասին։ Մի անգամ, օրինակ, պապս ոտնահարում է ամերիկյան «Մերխեր, Մերխեր եւ Ընկ․» ընկերության հեղինակությունը։ Ամերիկյան այս ընկերությունը Խաղաղ օվկիանոսով Հեռավոր Արեւելք էր բերել ծալովի մահճակալներ։ Թեեւ այդ անվանումն ավելի ուշ է ծնվել։ Այն տարիներին դա արտառոց մի նորույթ էր։ Կոչվում էր «Մեջիք բեդ»։ Այն օրերի ծալովի մահճակալը գրեթե չէր տարբերվում իր ժամանակակից տարբերակից։ Գունավոր բրեզենտ, զսպանակներ, ալյումինե հնոց․․․ Առաջընթաց ջատագով պապս գնում է հանրախանութ։ Մահճակալը դրված է լինում հատուկ բարձրահարթակի վրա։
― Ամերիկյան ընկերությունը ներկայացնում է նորույթ, ― ձայնում է վաճառողը։ ― Ամուրիի երազանք։ Ճանապարհորդի անփոխարինելի ընկեր։ Հարմարավետություն ու գրգանք։ Ցանականո՞ւմ եք փորձել։
― Ցանկանում եմ, ― ասում է պապս։
Ու, կոշիկները՝ առանց քուղերն արձակելու, հանելով, պառկում է։ Ինչ-որ ճայթյուն է լսվում, վնգստում են զսպանակները։ Պապս հայտնվում է հատակին։ Վաճառողը, սիրալիր ժպիտը դեմքին, բացում է մեկ այլ մահճակալ։ Նույն ձայներն ու նույն արդյունքը։ Պապս, քթի տակ հայհոյելով, մեջքն է տրորում։ Վաճառողը բացում է երրորդ ծալովի մահճակալը։ Այս անգամ զսպանակները դիմանում են։ Անձայն ճկվում են, սակայն, ալյումինե ոտքերը։ Պապս կրկին հայտնվում է հատակին՝ այս անգամ դանդաղ ու անցավ։ Շուտով ամբողջ դահլիճը լցվում է խեղված հրաշք-մահճակալներով։ Անօգնական ճոճվում են բրեզենտի լաթերը։ Խեղճացած փայլում են ծռմռված ալյումինե խողովակները։ Պապս, այդ ընթացքում, սակարկելով գնում է մի բուտերբրոդ ու ծամելով հեռանում։ Ամերիկյան ընկերության հեղինակությունը ոտնահարված էր։ Այս դեպքից հետո «Մերխեր, Մերխեր և Ընկ.»–ը զբաղվել է զուտ բյուրեղապակյա ջահերի առևտրով...
Իսահակ պապս չափազանց շատ էր ուտում։ Բոքոն հացը ոչ թե լայնքով էր կտրում, այլ երկայնքով։ Հյուր գնալիս Ռայա տատս միշտ ամաչում էր նրա փոխարեն։ Հյուր գնալուց առաջ պապս կուշտ ճաշում էր։ Դա էլ չէր օգնում։ Հացը զույգ կտորներով էր ուտում։ Օղին կրեմ-սոդայի բաժակով էր խմում։ Երբ մատուցում էին անուշեղենը, խնդրում էր, որ չտանեն դոնդողածածկ ձուկը։ Տուն վերադառնալով, խոնջացած ընթրում էր...
Պապս երեք որդի ուներ։ Կրտսերը՝ Լեոպոլդը, դեռ պատանի էր, երբ մեկնեց Չինաստան։ Այնտեղից՝ Բելգիա։ Նրա մասին առանձին կպատմեմ։ Ավագներին՝ Միքայելին ու Դոնաթին, հրապուրում էր արվեստը։ Սրանք լքում են գավառական Վլադիվոստոկը։ Հիմնավորվում են Լենինգրադում։ Հետագայում այստեղ են գալիս նաև պապս ու տատս։ Որդիներն ամուսնանում են։ Պապիս կողքին նրանք նվազ ու անօգնական տեսք ունեին։ Երկու հարսներն էլ անտարբեր չէին պապիս նկատմամբ։
Աշխատում էր որպես բնակշահագործման գրասենյակի պետ, կամ նման մի բան։ Աշխատանքից հետո ժամացույցներ ու էլեկտրական սալիկներ էր վերանորոգում։ Առաջվա նման անսովոր ուժի տեր էր։ Մի անգամ Շչերբակովի նրբանցքում մի բեռնատարի վարորդ կոպտում է նրան։ Հայհոյանքը վիրավորում է պապիս ազգային արժանապատվությունը («ջհուդի մռութ», կամ դրա պես մի բան)։ Պապս բռնում է մեքենայի թափքից։ Կանգնեցնում է մեկուկես տոննայանոց բեռնատարը։ Վարորդին դուրս է շպրտում խցիկից։ Գետնից պոկում է բեռնատարը։ Շրջելով այն, կանգնեցնում է փողոցի լայնքով։ Բեռնատարի քիթը հպվում է բաղնիքի պատին։ Թափքի ետնամասը՝ Շչերբակովյան պուրակի ցանկապատին։ Վարորդը, գիտակցելով կատարվածը, արտասվում է։ Լացը ժամանակ առ ժամանակ ընդմիջվում է սպառնալիքներով։
― Գլուխդ թռցնելու եմ, ― ասում է վարորդը։
― Փորձի՛ր, ― պատասխանում է պապս։
Բեռնատարն այդպես կանգնած մնում է երկու օր։ Հետո վերամբար կռունկ են բերում․․․․
― Ինչո՞ւ պարզապես քիթ֊մռթին չհասցրիր, ― հարցրել էր հայրս։
Մի պահ մտածելուց հետո պապս ասել էր․
― Բա որ շատ ուժեղ ստացվե՞ր ․․․
Արդեն ասել եմ, որ պապիս կրտսեր որդին՝ Լեոպոլդը, հայտնվել էր Բելգիայում։ Մի անգամ նրա մոտից մարդ էր եկել։ Անունը Մոնյա։ Մոնյան պապիս համար սմոկինգ էր բերել ու փչովի ընձուղտ։ Պարզվեց, որ ընձուղտը գլխարկների կախիչ էր։ Մոնյան հայհոյեց կապիտալիզմը, հիացավ սոցիալիստական արդյունաբերությամբ, հետո վերադարձավ Բելգիա։ Պապիս շուտով ձերբակալեցին՝ որպես բելգիական լրտեսի։ Տասը տարի տվեցին։ Տասը տարի՝ առանց նամակագրության իրավունքի։ Դա նշանակում էր՝ գնդակահարություն․․․ Նա չէր էլ դիմանա այնտեղ։ Առողջ տղամարդիկ ծանր են տանում սովը։ Իսկ ավելի ծանր՝ կամայականությունն ու անպատկառությունը․․․
Քսան տարի անց հայրս սկսեց զբաղվել նրա արդարացման հարցով։ Պապիս արդարացրին, քանի որ բացակա էր հանցակազմը։ Հարց է առաջանում․ հապա ի՞նչն էր ներկա։ Ինչո՞ւ ընդհատեցին այդ անհեթեթ ու զվարճալի կյանքը։
Ես պապիս հաճախ եմ հիշում, թեեւ ծանոթ չեմ եղել։
Ընկերս, ասենք, զարմանում է․
― Ինչպե՞ս ես կարողանում ռոմը թեյի բաժակով խմել։
Անմիջապես պապիս եմ հիշում։
Կամ կինս է ասում․
― Երեկոյան հրավիրված ենք Դոմբրովսկիների մոտ՝ խնջույքի։ Դու պետք է նախապես ճաշես։
Եւ կրկին այդ մարդուն եմ հիշում։ Բանտում էլ նրան հիշել եմ․․․
Ես պահել եմ պապիս լուսանկարներից մի քանիսը։ Թոռներս շփոթելու են մեզ․․․
ԳԼՈՒԽ ԵՐԿՐՈՐԴ
Մորական պապս շատ խիստ բնավորության տեր էր։ Նույնիսկ Կովկասում նրան դյուրաբորբոք մարդ էին համարում։ Նրա հայացքից կինն ու երեխաները սսկված դողում էին։ Երբ պապիս որևէ բան դուր չէր գալիս, նա խոժոռում էր հոնքերն ու բամբ ձայնով գոռում. ԱԲԱՆԱՄԱՏ։ Այս խորհրդավոր բառը տառացիորեն սահմռկեցնում էր շրջապատի մարդկանց։
Անմեկին մի սոսկում էր պատում բոլորին։
― ԱԲԱՆԱՄԱՏ, ― գոռում էր պապս։ Եվ տունը սսկվում էր քար լռության մեջ։
Մայրս այդպես էլ չիմացավ այդ բառի նշանակությունը։ Ես էլ երկար ժամանակ չէի հասկանում։ Բայց երբ ընդունվեցի համալսարան, անսպասելիորեն գուշակեցի։ Մորս, սակայն, ոչինչ չասացի։ Ինչո՞ւ ասեի...
Պապիս ծանր բնավորությունը, ինձ թվում է, յուրահատուկ դաստիարակության արդյունք էր։ Երբ երեխա էր, գյուղացի հայրը նրան ծղանով էր ծեծում։ Մի անգամ երկու ժամ պահել է լքված ջրհորում։ Հետո մի կտոր պանիր ու կես շիշ նապարեուլի է իջեցրել։ Եվ դրանից մի ժամ հետո միայն դուրս է քաշել պապիս՝ թրջված ու հարբած...
Գուցե այդ պատճառով էր պապս այդքան կոպիտ ու դյուրաբորբոք։ Բարձրահասակ էր, նրբագեղ ու հպարտ։ Գործակատար էր Էպշտեյնի պատրաստի հագուստեղենի խանութում։ Իսկ ծերության տարիներին այդ խանութի համատերն էր։ Պապս, կրկնում եմ, գեղեցիկ տղամարդ էր։ Նրա տան դիմաց ապրում էր Չիկվաիձե իշխանների բազմանդամ ընտանիքը։ Երբ պապս անցնում էր փողոցով, դեռատի Էթերի, Նանա և Գալաթեա Չիկվաիձեները կախվում էին լուսամուտներից։
Ամբողջ ընտանիքն անխոս ենթարկվում էր պապիս։ Ինքը ոչ ոքի չէր ենթարկվում։ Երկնային ուժերը ներառյալ։ Աստծո հետ պապիս մենամարտերից մեկն ավարտվել է ոչ ոքի։ Թիֆլիսում երկրաշարժ էր սպասվում։ Արդեն այն ժամանակ կային օդերևութաբանական կենտրոններ։ Բացի դրանից, կային ամենատարբեր ժողովրդական նախանշաններ։ Հոգևորականները շրջում էին տնետուն ու տեղեկացնում բնակչությանը։ Թիֆլիսի բնակիչները հեռանում էին իրենց բնակարաններից՝ հետները տանելով արժեքավոր իրերը։ Շատերն ընդհանրապես մեկնում էին քաղաքից։ Քաղաքում մնացածները խարույկ էին վառում հրապարակներում։ Հարուստ թաղամասերն ազատ ասպարեզ էին դարձել թալանչիների համար։ Տանում էին կահույքը, ամանեղենը, վառելափայտը։ Ամբողջ Թիֆլիսում միայն մի տան պատուհաններն էին վառ լուսավորված։ Ավելի ճիշտ՝ այդ տան սենյակներից մեկի։ Դա պապիս առանձնասենյակն էր։ Նա չէր կամեցել հեռանալ իր տնից։ Ազգականները փորձել էին համոզել նրան, սակայն՝ ապարդյուն։
― Ստեփան, ախր կմեռնես, ― ասել էին ազգականները։
Պապս մռայլվել էր, ապա խոժոռ ու հանդիսավոր ձայնով ասել.
― Քաքել եմ դիփունքիդ գլխի՛ն։
Տատս երեխաներին տանում է տնից՝ վերցնելով արժեքավոր ու անհրաժեշտ ամեն բան։ Նույնիսկ շանն ու թութակին։ Երկրաշարժը սկսվում է վաղ առավոտյան։ Առաջին իսկ ցնցումից փլվում է ջրմուղ աշտարակը։ Հաջորդ տասը րոպեի ընթացքում խորտակվում են հարյուրավոր տներ։ Քաղաքը պարուրում են արեւից շիկնած փոշու ամպերը։ Վերջապես ցնցումները դադարում են։ Տատս գլխապատառ վազում է տուն։ Օլգինսկայա փողոցից սոսկ ծխացող փլատակներ են մնացած լինում։ Դրանց մոտ՝ ողբացող կանայք, կլանչող շներ։ Վաղորդյան գունար երկնքում չարագույժ կռկռոցով պտտելիս են լինում ագռավները։ Մեր տունը փլված է լինում։ Դրա տեղում տատս տեսնում է աղյուսների ու տախտակների փոշեծածկ մի կույտ։ Եվ այդ ավերակի կենտրոնում՝ պապիս, իր բազկաթոռում։ Պապս ննջելիս է լինում։ Գոգին՝ լրագիր, ոտքերի մոտ՝ մի շիշ գինի։
― Ստեփան, ― ասում է տատս, ― Աստված մեզ պատժել է մեր մեղքերի համար։ Նա ավերել է մեր տունը․․․
Պապս բացում է աչքերը, նայում ժամացույցին, ափերն իրար զարկում ու հրամայում․
― Նախաճա՛շը։
― Աստված անօթեւան է թողել մեզ, ― շարունակում է ողբալ տատս։
― Է֊էհ, ― ասում է պապս։ Հետո հաշվում է երեխաներին։
― Ի՞նչ ենք անելու, Ստեփան։ Ո՞վ է մեզ օթեւան տալու։
Պապս բարկանում է։
― Աստված մեզ տանիքից է զրկել, ― ասում է, ― իսկ դու զրկում ես ուտելիքից․․․ Կապրենք Բեգլար Ֆոմիչի տանը։ Ես նրա որդիների քավորն եմ։ Մեծն ավազակ դարձավ․․․ Բեգլարը լավ մարդ է։ Ափսոս, որ գինուն ջուր է խառնում։
― Աստված ողորմած է, ― շշնջում է տատս։ Պապս մռայլվում, հոնքերը խոժոռում է։ Հետո խրատական առոգանությամբ ու հատ-հատ արտասանում է.
― Ճիշտ չէ։ Բայց ողորմած է Բեգլար Ֆոմիչը։ Ափսոս, գինուն ջուր է խառնում...
― Աստված նորից կպատժի քեզ, Ստեփան, ― վախենում է տատս։
― Քաքել եմ դիփունքիդ գլխին...
Զառամելու հետ նրա բնավորությունն անտանելի է դառնում։ Ծանր մահակը ձեռքից բաց չէր թողնում։ Ազգականները նրան այլևս իրենց տները չէին հրավիրում, բոլորին ստորացնում էր։ Կոպտում էր նույնիսկ իրենից տարիքավորներին․ Արևելքում դա խիստ հազվադեպ է պատահում։ Նրա հայացքից կանայք վայր էին գցում ափսեները։
Վերջին տարիներին պապս տանից դուրս չէր գալիս։ Օրերով նստում էր լուսամուտի մոտ՝ իր բազկաթոռում։ Անցնող-դարձողի վրա գոռում էր.
― Ռադդ քաշի, գող-ավազակ։ ― Ու ամուր սեղմում էր ձեռնափայտի բրոնզե գլխիկը։ Պապիս շուրջը գոյացել էր մեկուկես մետր տրամագծով վտանգավոր գոտի։ Այդքան էր նրա մահակի երկարությունը...
Հաճախ եմ փորձել հասկանալ, թե ինչու էր պապս այդքան մռայլ։ Ի՞նչն էր նրան մարդատյաց դարձրել... Ապահովված մարդ էր։ Ներկայանալի արտաքին ու նախանձելի առողջություն ուներ։ Չորս զավակ ու սիրող, հավատարիմ կին։ Գուցե աշխարհի դրվա՞ծքը նրան դուր չէր գալիս որպես այդպիսին։ Ամբողջ դրվածքը կամ դրա առանձին դրսևորումնե՞րը։ Ասենք՝ տարվա եղանակների հերթականությունը։ Կամ կյանքի ու մահվան հերթափոխի անսասանությունը։ Կամ երկրի ձգողականությունը։ Կամ ծովի և ցամաքի հակադրությունը։ Չեմ կարող ասել...
Պապս մահացել է սոսկալի հանգամանքներում։ Աստծու հետ նրա երկրորդ մենամարտը ողբերգական վախճան ունեցավ։ Վերջին տասը տարին բազկաթոռից չէր ելնում։ Վերջում նույնիսկ մահակը ձեռքը չէր առնում։ Միայն խոժոռվում էր... Պապս դարձել էր բնապատկերի առանձնահատկություններից մեկը։ Տեղական ճարտարապետության նշանակալի ու տեսարժան մի մաս։ Երբեմն նրա ուսերին թառում էին սև ագռավները...
Մեր փողոցը վերջանում էր խորը հեղեղատով։ Հատակում փրփրում էր մռայլ գլաքարերը շրջանցող գետակը։ Վթարված սայլերի կտորտանքի միջից սպիտակին էին տալիս սատկած ձիերի ոսկորները։ Երեխաներին արգելված էր հեղեղատին մոտենալ։ Կանայք ասում էին լուսադեմին տուն վերադարձած գինով ամուսիններին․
― Փառք Աստծո։ Ես մտածում էի, թե հեղեղատն ես ընկել․․․
Ամառային մի առավոտ պապս հանկարծ ելնում է տեղից։ Ելնում ու վստահ քայլքով դուրս է գալիս տնից։ Երբ պապս անցնում է փողոցով, ծանրիրան տիկնայք Էթերի, Նանա եւ Գալաթեա Չիկվաիձեները կախվում են լուսամուտից։ Բարձրահասակ ու ձիգ, պապս քայլում է շուկայի ուղղությամբ։ Բարեւողներին պատասխանի չի արժանացնում։ Տանը նրա անհետանալը ուշացումով են նկատում։ Ինչպես ուշացումով կնկատեին բարդու, քարի, առվի անհետանալը․․․ Պապս կանգ է առնում հեղեղատի եզրին։ Մի կողմ է նետում ձեռնափայտը։ Տարածում է թեւերը։ Ու անում վերջին քայլը․․․ Վերջ։ Քիչ անց վազելով գալիս է տատս։ Հետո՝ հարեւանները։ Բարձրաձայն ճչում֊լալիս են։ Նրանց ողբը դադարում է միայն երեկոյան։ Եվ մռայլ գլաքարերը շրջանցող առվակի երբեք չդադարող խուլ աղմուկի միջից լսվում է պապիս ահարկու ու արհամարհական կանչը․
― ՔԱՔԵԼ ԵՄ ԴԻՓՈՒՆՔԻԴ ԳԼԽԻՆ։ ԱԲԱՆԱՄԱՏ
Khachik Dashtens
Ֆայտոն Ալեքը
1
Գյումրի քաղաքում շատ կառապան կար.
Այնտեղ էր ապրում Բաբիենց Հայկը,
Այդ տղամարդն էր Ալեքպոլ բերել
Առաջին փոքրիկ երկանիվ կառքը:
Այնտեղ էր ծնվել Ծուռվզենց Արշոն,
Աչքերով խաժակ, ձիերով նախշուն,
Ո՞վ տեսած չկա Կնութ Վարդանին,
Որ կանգնած էր միշտ իր կառքը քշում:
Հապա Կռո՞ւնկը։ Մի՞թե չի անցել
Այդ ժիր գյումրեցին մի օր ձեր թաղով.
Այնտեղ էր ապրում հայտնի կառապան,
Հեքիաթի փոխված Ալեքն իր կառքով։
Ֆայտոն Ալե՜քը…Նա Շիրակի մեջ
Այդ անունով էր ծանոթ ամենքին։
Տունը կանգնած էր Սև ժամից վերև,
Ձորի-բողազի կանաչ բարձունքին:
Քարե տնակ էր փոքրիկ բոստանով,
Կատուն նստում էր հաճախ տանիքին,
Պատին թախծում էր «Մայր Հայաստանը»
Հայացքը հառած քաջ Անդրանիկին:
Ամեն առավոտ հերոսի պատվին
Նա կուլ էր տալիս մի գավաթ օղի.
Կենացդ, ազի՛զ… Եվ մտրակն առած,
Շապխան ծածկելով գնում էր գործի:
Հին կառապան էր Ֆայտոն Ալեքը,
Նախշ-գոտին կապած, հագած ձեռնոցը,
Ոտքին փայլում էր ֆանար-սապոգը,
Կրծքին՝ «Սարգիսով» մեծ ժամացույցը:
Երկու ձի ուներ զանգուլակներով,
Անիվներ կարմիր-կապույտ ճաղերով.
Որ չէ՜ր սլանում Ալեքի կառքը`
Կարծես տեսիլք էր անցնում թաղերով:
Ի՞նչ եք զարմացած նայում երեսիս,
Ուզո՞ւմ եք ասեմ վերջին նշանը.
Ձիերից մեկի ճակատին խալ կար,
Որ հիշեցնում էր սարի շուշանը:
Իսկապես շիկ էր Ալեքի կառքը,
Այդ պատճառով էլ շախով գյումրեցիք
Սիրում էին նրա ֆայտոնով գնալ
Ժամ, նշանդրեք, կնունք, հարսանիք:
Արևածագից ոտքի վրա էր,
Վերջ չկար նրա ուղևորներին,
Մեկ-մեկ քշում էր աչքերը փակած,
Այնքան հմուտ էր ճանապարհներին:
Գյումրի՜ն, հին Գյումրին, ծանո՜թ, հարազատ,
Փողոցները լուռ, դաշտերը դուրան,
Ալեքը թեթև քաշում է սանձը
Եվ սլանում է դեպի Ախուրյան:
Շարված են հերթով դարբին Մեխակը,
Քարտաշ Հարութը, որմնադիր Լիպոն,
Ընկեր տղերք են, Ալեքի կառքով
Քեֆի են գնում Արփաչայ խմբով:
Երկու կողմերից կառքը փակել են
Բաղնոց Երեմն ու սալդաթ Աղասին,
Հեռվում ցոլում է Ալաջա սարը՝
Թիկունքը պարզած հայրենի Ղարսին:
Ձիերը կայտառ թռչում են առաջ,
Ծո, Ալե՜ք, կեցի՛ր, ընձի քովըդ առ:
Բոստան Օնեսն է բարձրաձայն կանչում,
Կառքի հետևից վազում հևասպառ:
Տե՛ղ չկա, Օնես, ռեսորը կկոտրի,
Դու ոտքով արի, ախպորը ղուրբան.
Չէ՜, ոտքով որ գամ, ուշ կեղնի, Ալե՛ք,
Տղեքը ճամփես աշելով մեռան:
Եվ թավագլոր տալով Օնեսը
Մի կերպ կպչում է երկաթե ճաղին,
Ձեռքում նոր քաղած կոտեմն ու բողկը,
Գրպանում՝ կանաչ վարունգն ու օղին:
Դեռ Արփաչայից քաղաք չհասած`
Շրջապատում են Ալեքին խմբով.
Ալեք ջան, գործ կա, ջահել տղեք ենք,
Էս գարնան գլխին նշանվեց Համբոն:
Էսօր գնում ենք մեր հարսին բերենք,
Մեզ էս սհաթին թռցրու Հոռոմ,
Թեզ էրա, Ալե՛ք, ճամփեն երկար չէ.
Հոռոմ ենք գնում և ոչ թե Հռոմ:
Տղե՜ք, բեզրած եմ, ռեյսեն նոր եկա,
Ձիանքը մեղք են, դիմեք ուրիշին:
Չէ՜, Ալեք ախպեր, պատվի խնդիր է,
Ասոբի ֆայտոն կուզենք մեր հարսին:
Ասոբի ֆայտո՞ն: Դե լավ, ներս մտեք,
Թող փեսի սիրտը չմնա խռով:
Ջիլ զրնգում է Ալեքի կառքը,
Զուռնան է փչում աստղոտ գիշերով:
Նստած են մեջը Սելավի Սեթը,
Դուդուկչի Շավոն, Մկոն աժդահա,
Վառված երգում է գուսան Շերամը՝
«Սիրուննե՛ր, միք նեղենա. . .»:
Ահա երևաց Կռունկի կառքը,
Փոշին է ֆռռում ակների շուրջը,
Մեջը նստած են Աշուղ Ջիվանին,
Պադվալի Վաղոն, Պոլոզ Մուկուչը:
Նրանց դիմացը ջահել բանաստեղծ
Ավոն է թախծում, հենված ձախ թևին,
Աչքերը հառած մթնում առկայծող
Մայր Հայաստանի արևածագին:
Ալեքը հեռվից բարևեց նրանց:
Անիեն կուգամ, ասաց Կռուկը,
Եվ նա սլացավ Գյումրի տանելով
Քանդված քաղաքի քարերի խունկը:
Հետևյալ օրը հարսին թափորով
Ալեքը մինչև Բոշի թաղ տարավ,
Ու չեղավ երբեք, որ գեթ մի շաբաթ
Այդ կառքը մնար աշխարհում պարապ:
Իսկ տարեմուտին, օ՜, ի՜նչ եռանդ էր,
Երբ բուքն էր ոռնում Ջաջուռի սարով,
Ալեքի կառքը մի սահնակ դարձած
Թռչում էր Գյումրու ձյունոտ դաշտերով:
Բաբիենց Հայկը, Արշոն, Կռունկը
Ընդդեմ բնության տարերքին ըմբոստ,
Ռուս սպաներին թռցնում էին արագ
Բերդ, Սեվերըսկի կամ Կազաչի պոստ:
Մրրիկի նման արշավում էին
Դեպի Քարախաչ սարերի ձյունը,
Գետնի տակ թողած գյումրեցի հայդուկ
Պադվալ Վաղոյի տաք գինետունը:
Կնութ Վարդանի սահնակից մի օր
Բեռնակիր Մկոն վայր ընկավ հարբած
Եվ բացականչեց ձյուների տակից.
«Ծո, կայնի՜, օղո՛ւլ, պասաժիրդ մնաց»:
Բայց ամենից շատ Ալեքն էր հոգնում,
Օ՜, նրա նման կառապան չկար,
Մտրակը բարձըր՝ ձեռքի մեջ պահած՝
Նա մինչև Բաղդադ քշելով կերթար:
Arshak Chopanyan
Արևուն լո՛ւյսը կփռվի կպառկի
Արևուն լո՛ւյսը կփռվի կպառկի,
Մեծատարած շղարշի մը պես ոսկի,
Իր մրափեն նոր արթնցած ծովուն վրա,
Որուն նուրբ մորթը սյուքի մ’տակ կսարսռա.
Մանրիկ-մանրիկ ալյակներուն վրա բյուր
Կցրվի լույսն ու կցանե կետեր հուր,
Որ ջուրերուն հետ կերերան անդադար`
Ցատքեցնելով փաղփեցնելով կայծեր վառ:
Եվ այդ կայծերը ջուրին վրա և օդին մեջ
Կելևէջեն շարժմամբ արագ ու անվերջ,
Միլիոնավոր ճանճիկներու պես հրեղեն
Որ լույս թռիչով մը կխլրտան, կպարեն:
Komitas
Ծաղիկն ու Շաղիկ
Ե՛կ, շա՛ղիկ, ե՛կ.
Ե՛կ` առաւօտէ՛ առաւօտ.
Չելնէ՛ արեւ տաքուկ ու ծարաւուտ`
Լըզէ մեր պագուկ։
Գա՛մ, ծաղի՛կ, գա՛մ.
Գա՛մ` այգուն-այգուն
Ու քեզ շա՛ղ տամ։
Դեռ չելած արեւ խայտուն ու ցայտուն`
Շաղիկ-շաղիկ թառաւ սըրտիկն ու հոգին`
Ծաղկիկի ծարաւ գոգին`
Ու գունագեղ թուշիկ
Շա՛ղ դառաւ յուշիկ-յուշիկ։
Great Authors
15 most read works
Art websites from Yatuk
We have designed a few art websites where you can enjoy Armenian art
The best paintings of the most popular Armenian classic and modern artists made online puzzles.
The best of the most popular Armenian classic and modern composers playlist with instrumental performances.
Popular art products like jigsaw puzzles, postcard and magnetic bookmark sets.
