
Nahapet Kuchak
Ելայ, ես ի քեզ եկի
Ելայ, ես ի քեզ եկի
քեզ յիսնէ կարօտ գիտէի.
Գալըս քեզ դիժար թըվաց, -
ես ի յիմ միտքս անդիճեցի:
Մի՛ լար, մի՛ տըրտում կենար.
մի՛ հաշվիլ զօրըս քեզ տարի.
Ան ոտքն որ ի հոս իբեր,
նա կարէ, որ ա՛յլվայ տանի:

Zahrat
Երկնահրաւէր
Եկէք ամէնքով յուսահատ ու խոնջ
Եկէք ամէնքով պարտեալ պարտասուն
Այս է երկինքը զոր ես տրուպ քերտող
Բուռ բուռ կը բաշխեմ ձեր ծարաւներուն
Երկինքն օթեւան աստղին արեւին
Երկինքն օթեւան ձեր երազներուն

Anna Davtian
Արարատ
Դաշտի միջից բացվում է ինչպես միֆ, ինչպես ճանապարհն հսկող ալֆա՝ երկու գագաթների պարանոցին ամպի միֆական ծվենը, լանջերը` ձյունից փայլուն ու տաք, հայելային, քանդող, անդավան, հրահրող, գիտի ուր, ասում է՝ գնա, հասիր, ետ մի նայիր, գտիր, ջնջխիր, պոռթկա: Ցուրտ է, խավար է հեռվում եւ անժպիտ. հեռվում՝ մեկ այլ տեղ, բայց հիմա այստեղ՝ Արարատի իմ փեշերին սլացող այս ճանապարհի վրա բացում եմ, ասում է, քո առաջ արեւը:
Արեւը բացվում է աշնանային ճեպընթաց այգիների վրա՝ գույներից ծանրաբեռն, ու կարմիր ծառաստանը ենթարկվում է բոցերին ու տապին: Մայրուղին` E117, գնում է ուղիղ, անփոս, հարթ՝ ճղելով միջոցը, կապույտ ընթանալով եղեգների փրփուրե գլուխների միջով: Ամենուր եղեգներ են՝ կորցրած իրենց ամառային թարմությունը ու աշնան մեջ վերածված լուսագլուխ առասպելների: Խաղողի այգիներն արդեն թաղված են՝ ընկողմանած հողի ծանր գուղձերի ու սարի շնչի տակ:
E117-ը դուրս է գալիս երիտասարդ լուսանկարիչ կնոջ ուղիղ սրտից ու փռվում է մեքենայի դիմաց՝ իր հրավիրող ասֆալտ-բետոնով: Լուսանկարչական խցիկը դրված է կողքին՝ մեջը Արարատի երկու՝ ոչինչ չփոխանցող պատկեր: Գրեթե չգիտի, թե ուր է գնում: Հեռախոսի Գուգլ քարտեզը ցույց է տալիս ճանապարհը՝ բացարձակ անվրեպ, բայց չի ասում՝ ինչ է տեղի ունենալու ճանապարհի վերջում:
Գնում է տղային լուսանկարելու, որի անունը Սպարտակ է: Նրա կերպարը խորանում է ճանապարհն ի վեր, իր լուսանկարչական շարքի արժանի բնորդն է, ում հետ հասցրել է երկու բառ փոխանակել: Տնտղում է նրան մտքում, տեղադրում տեսարանների մեջ, որոնք պիտի պատմեն տղամարդկային սեռականության մասին, որոնցից, ենթադրում է լուսանկարիչ կինը, տղամարդիկ իրենք անգամ տեղյակ չեն: Ամեն դեպքում նրանք, ում ինքն է ընտրում լուսանկարելու: Գնում է որպես հայտնագործող, նրա վրա իր տեսախցիկի աչքը գցող, նրան` իրենից առաջ ճանաչող, նրա նոր առնականությունը չափագրող: Իրենից հեռացնում է շահագործման մասին մտքերը, լուսանկարը միայն տեսանելու համար է:
Մայրուղուց պիտի թեքվի Արտաշատ տանող ճանապարհով, հետո այնտեղից էլ հասնի Օձասարի տակ պառկած գյուղը: Հերթով կարդում է հանդիպող բոլոր ցուցանակները, սիրտը լույսից զարկում է: Կարո՞ղ է նկարել այն, ինչ ուզում է: Ինչո՞ւ է քշում դեպի այս անծանոթ աշխարհով հովիտը:
After three hundred meters turn right, ասում է կանացի ձայնը հեռախոսի միջից: Թեքվում է: Ճանապարհը ոլոր գալով մտնում է Արտաշատ:
Քաղաք մտնող փողոցը բարեկարգ է, ճանապարհի հանդիպակաց երթուղիների արանքում կլորիկ ծառերով մայթուղի է, որի ծառերը դեռ կանաչ-կանաչ են: Ինչ-որ տեղ աչքին է ընկնում ոչ էն է ջրավազան, ոչ էն է շատրվան, բայց ինչ-որ ջրային մակերեւույթ մնում է տեսողական հիշողության մեջ: Տեսարանն այնուհետեւ լքվում է քաղաքայնությունից, սկսվում է ծայրամասային փնթի շենքերի հերթագայող շարքը, կրպակները, փողոցն ամեն տեղից հատող մարդիկ: Անցնում է ինչ-որ թաղման թափորի միջով՝ փնտրելով դագաղը:
Երբ դուրս է գալիս գյուղ տանող ճանապարհ, ռադիո Եվրոպան սկսում է խշշալ, բայց կան էլի եղեգներ՝ իրենց բարձր ճոճվող իրաններով: CD է դնում: Ճոճվում է նրանց հետ: Անցնում է գյուղական գերեզմանոցի կողքով: Տափակ, չներշնչող գերեզմանոց է՝ առանց ստվերների: Սրբատաշ քարերի կղզյակ ընդամենը:
Գյուղի գլխին կամար է կապել գյուղի երկար անունը` կարմիր տառերով: Կանգ է առնում ծխելու: Հասավ:
Զանգում է՝ Սպարտա՞կ: Ես արդեն ձեր գյուղում եմ: – Ճանապարհով ուղիղ եկեք:
Ասֆալտի պառկած ոստիկաններն այնքան շատ են ու այնքան անփույթ-լայն են սարքված, որ ստիպված է քսան մետրը մեկ արգելակել մեքենան, հետո թողնել, որ եղած արագության հաշվին ինքնիրեն բարձրանա թմբին ու դխկալով ընկնի մյուս կողմում: Մտքում հայհոյում է սարքողներին:
Սպարտակը կանգնած է ճանապարհի եզրին՝ ոչ սպասողի նման: Կարծես ձանձրացող եղանակ լինի, որ անշտապ սպասում է սեզոնային իր հերթին: Ձեռքերը կապույտ սպորտային համազգեստի գրպանում են, ոտքերին՝ մուգ կապույտ տնային հողաթափեր: Անջանք ցույց է տալիս տունը, քայլում է մեքենայի հետեւից: Լուսանկարիչը անճարակ տեղավորում է մեքենան՝ մի քանի անգամ հետ-առաջ անելով, սեղմված ծառի ու ավազե թմբի արանքում: Կարծում է՝ որ իջնի, պիտի գրկի նրան, բայց տղան գլուխը կախ բարձրանում է տան աստիճաններով: Հարցական հետեւում է նրան:
Խոհանոցից ընդառաջ է գալիս տղայի մայրը, սիրալիր ողջունում է: Լուսանկարիչը բառեր է ասում, իրերը տեղավորում է աթոռին, ժպտալով մեկնում է ձեռքը: Խոհանոցի դռնից հայտնվում է տատը՝ ձիգ, կապույտ, խարտյաշ ռուս կին, ու լուսանկարիչ կինը վախով հայտնաբերում է, որ լինելու է ռուսերեն խոսելու անհրաժեշտություն: Տղան բոլորովին չի խառնվում կատարվողին, հարեւանցիորեն կանգնած է՝ հենված խոհանոցի անգաջ պատին: Ծանոթանալը, իրար լավ խոսքեր ասելը նրանց հոգսն է, որը նա բոլորովին չի կիսում: Կանգնած նայում է հոնքերի տակից՝ պարզապես սպասելով:
Սուրճի պատրաստությունը միանգամից է սկսվում, ու երիտասարդ կինը խնդրում է նայել տունը՝ նկարելու անկյուն գտնելու համար: Սպարտակն անցնում է առաջ՝ ձեռքերը միշտ գրպանում: Անցնում են հյուրասրահի կողքով, քրոջ սենյակի կողքով, եղբոր սենյակի կողքով ու կանգնում են տղայի սենյակի գլխին: Միայն մի հայացք է հասցնում գցել. անկողինը թափված է, բոթասները շուռ են եկած իրար վրա, նեղ փոքր սենյակ է, դրված է համակարգիչ, սավանն ու ծածկոցները կապույտ են, ճմռթված: Տղան անտարբեր է իր սենյակի թափթփվածությանը:
– Գնանք բակ,- ասում է:
Քայլում է կնոջ առջեւից: Բակում շները վանդակի միջից իրար են կոտորում՝ ուրախացած հյուրի գալով: Լուսանկարիչ կինը մոտենում է, ցանցի արանքից մատը դնում է նրանցից մեկի անհանգիստ քթին, ու շունը սկսում է լափլիզել ճաղերը: – Հավերը: Կինն իբր հետաքրքրված է, նայում է հավերի ու հնդկահավերի խառը խմբին, որ աննպատակ թափառում են՝ քսմսվելով իրար ու հողի մեջ ոսկի ման գալով: – Գնանք տանիք: Երբ քայլում է հետեւից, նայում է նրա բաց կոճերին, որ կրունկի ոսկորի վրա կարմիր հետքեր ունեն՝ կոշիկներից մնացած:
Տանիքի աստիճանները թեք, կլոր երկաթե ձողեր են, բավականին վտանգավոր: Տղան բարձրանում է առանց հետ նայելու, առանց օգնության փորձի, ինքն իր համար՝ վերացած հետեւից եկող կնոջ քրթմնջացող ճիգից: Շուրջը ամեն բան թափթփված է՝ երկաթեղեն, փայտումայտ, լարեր, ու կինը տեսնում է, որ նա կարծես օտարական լինի այս տան մեջ, նրան չի վերաբերում իրերի անշիտակ դրությունը: – Աղավնիներն են: Թի՜ռ, թռնում են, ներս են լցվում տանիքի բացվածքից, մի վայրկյան նստում, կերի են սպասում, հետո էլի թի՜ռ, հեռանում են կտուրից բացվող երկնքի մեջ: – Դու ես կերակրո՞ւմ: – Չէ:
– Չրերը,- ցույց է տալիս այնպես, ասես ձանձրացող ուղեվար է՝ անտարբեր տուրիստի հուզումներին:
Տանիքի անհաստատ սյուների մեջ կանգնած է Արարատը՝ հարեւան կտուրի գլխին: Փռել է իր նեոնե լանջը ու վառվում է գյուղի դեմ: Լուսանկարիչ կինը շրջվում է ու տեսնում, որ տղան դուրս է եկել ու հայտնվել հարեւան տան արեւոտ կտուրին, որի տակ արծաթին է տալիս փոքրիկ մատուռի գագաթը: – Հանվի,- ասում է տղային: Տղան ձեռքը գլխի հետեւից տանում է թիկունքին ու վերեւ է քաշում շապիկի մեջքը: Տեսախցիկն անդադար աշխատում է՝ ֆիքսելով նրա բոլոր շարժումները: Շապիկը՝ թըք, թըք, թըք, դուրս է թողնում նրա լցվող, մկան կապող մարմինը: Ուսերի վրա ստվերներ են առնում մկանների պիրկ գլուխները: Տղան պառկում է տանիքին, գլուխն հետ է գցում, գիտի ինչպես անել: Ոտքը դնում է ոտքին: – Ոտքդ իջեցրու: Ենթարկվում է: Թըք, թըք, թըք: Տանիքի վրա ծավալվում է նրա մարմնի երկիմաստությունը, մատուռը ներքեւից հորանջում է՝ անտարբեր լցվող, տեսարան հագնող միջոցին: Մազերը նոր են պատում որովայնը, որ ներքեւում՝ պորտի շուրջը արդեն մուգ, սեւ շերտ են գոյացրել: Կողերի կարմիր տարիքային բծերն ու ցանը նայում են Արարատին: Մկանները երեւում են ստվերների միջով: Դրանց ամեն մի թրթռոցը կարեւոր է: Նկարում է անկշտորեն: Շահագործում է նրա վեշտասնամյա մարմինը՝ բոլոր հնարավոր ձեւերով, բայց ներսում արդեն հասունանում է մոտիվը, որ շահագործվողը նա չէ: Շփոթված է ինչ-որ բանից, շփոթված է իր տեսախցիկի անկարողությունից, օդի մեջ անկարողության զգացողություն կա: Հանկարծակի հայտնված փոքր եղբայրը մերկ մարմնի վրա գոռում է, որ մաման ասում է, որ սուրճը պատրաստ է: Իջնում են, կինը՝ դողալով աստիճանների վրա:
Սպարտակը բացում է ֆանտայի շիշը: Հայացքով հարցնում է՝ լցնի՞: Մերժում ստանալով՝ հանգիստ լցնում է իր բաժակը, տատին ու մորը չի առաջարկում: Լուսանկարիչ կինը ծխում է՝ սուրճի հետ խառնելով գլուխը լցվող տարօրինակ մտքերը: Խոսում է մոր հետ՝ նկատելով, որ փորձում է հաճոյանալ տղային: Փորձում է նրան դեմքով դեպի իրեն շրջել: Տղան պատառաքաղով ճզմում է տորթի բաց մանուշակագույն վարդն ու տորթից իր համար կտոր պոկում: Ուտում է ծաղկամանի հետեւը նստած՝ սքողված երեք կենտ վարդերի ցողունների ու տերեւների հետեւում: Անխոս: Միայն երբեմնակի հայացք տակից՝ կապույտ-մոխրագուն աչքերի, որոնց վրա իրենց հատուկ դերն ունեն հոնքերը:
Երբ հեռախոսը զնգում է, ու Սպարտակն հեռանում է խոսելու, մայրն ու տատը, իրար հերթ չտալով, հայտնում են իրենց անհանգստությունը տղայի համար՝ ոչ մեկին նման չէ: Լուսանկարիչ կինն ասում է՝ դե, դեռահաս է, պադռոստըկ,- ասում է տատին, կանցնի երեւի: Ինքն էլ չի հավատում իր ասածին: Տատը չգիտի, որ նկարել է թոռանը մերկ՝ տանիքի վրա:
Գնում են այգի: Սպարտակը կես բերան հրահանգում է տատին նստել մեքենայի դիմացը: – Տուտ, Լյուբա: Նախ այդ անսպասելի պարկեշտությունը, որով տատին զիջում է իր տեղը, հետո այդ ռուսերենը՝ կորած այդ գյուղի հողակտորների մեջ: Որով ավելի կապվում է տատին ու ետ է թողնում մորը, որ հազիվ է կապում ռուսերեն բառերը: Հետո բերանի այդ հնչեղ ապարատը, շրթունքների ձեւը, որոնցից ռուսերենը դուրս է գալիս արտասովոր գեղեցիկ, կտրուկ, աներկբա: Մտքի մեջ մարսված, սովոր, անխոց:
Տատը ենթարկվում է հրամանին՝ բոլորովին չլինելով խեղճ մեկը: Ինչ-որ բանով, ինչ-որ մի բանով թոռը անցնում է, գերազանցում է տատին, որի մեջ վստահ է նախ ինքը՝ տղան, ու տատը մաքառում է այդ ուրիշության դեմ՝ փորձելով երես-երեսի գալ նրա հետ, խոսեցնել հետը, ուղղորդել: Ինչ-որ կռիվ ունեն իրար հետ, որ բառերով չէ, այլ ավելի շատ նրանց հոգիների մեջ է, ու հիմա այս ամենին խառնվում է լուսանկարիչ կինը՝ դառնալով երրորդ կողմ, տատի նման չուզելով, բայց գերեվարվելով, տրվելով նրա հանգստավետ համրությանը, որով տարածում է իր ինքնավստահությունը, իր կախարդանքը նրա վրա՝ շփոթեցնելով ու անկարության մատնելով: – Սպարտակ, դու հատուկենտ բառերից բացի, երբեւէ խոսո՞ւմ ես,- փորձում է վրա լինել կինը: – Հա:
Քշեց: Տատը դիք նստած էր կողքին, ցույց էր տալիս ճանապարհը: Մայրը լռում էր՝ կողքին տղան, որ միացրել էր տեսախցիկն ու նայում էր տանիքին արված լուսանկարները: Բնությունը նման էր ինքն իրեն՝ ուզելով լուսանկարներ պոկել տեսախցիկից, որոնք երբեւէ պետք չէին գալու: Պարզապես բնությունն էր, որ այլ ճար չէր թողնում, քան նկարել ու որոշել, որ հոգիդ ազատեցիր նրանից: Ծառերը՝ անթարգմանելի գույներով իրար հերթագայող, դարուփոս ճանապարհը, տերեւների դեղին հանգրվանը ծիրանենիների տակ, դեղձիների կարմիրն ու սեւը, առուները՝ խոտերի մեջ ծպտված, հանդիպակաց սարերի ճմռթված գոգերը, Օձասարը՝ իր քարոտ գլխով, հեռու ծխնելույզների ծվատվող ծուխը, մոտեցած մի բանի ներկայությունը: Հուզանք ու զանգ:
Կանգնեց եղեգների երամի մոտ, տղային իջնել տվեց մեքենայից, նկարեց նրան՝ պարզապես կանգնած դրանց դեմ հանդիման՝ իր աչքում աճող նրա ահագնացող էությամբ: Հետո տղան ինքը մտավ եղեգների մեջ, շոյեց դրանց գալարուն մարմինները այնպես, ասես շնորհ աներ նրանց: Ոչ ակնհայտ, ոչ երեւալի, այլ այնպես՝ ներսում իմանալով: Ամբողջովին իր մարմնի տերն էր, տեղյակ էր դրանից, որը ցավ էր պատճառում կնոջը, չէր տրվում լուսանկարին, չէր սահմանվում, անգամ մայրն ու տատն ավելի էին նրա մարմնի տերը, քան ինքը, որ թվացյալ կերպով խոսեցնում էր այդ մարմինը: Նույնիսկ այդ մարմնի ապրելն էր միֆական, սնվելը, աճելը, բջիջների կիսվելը, դրա հնարավոր լինելը:
Կինը նման էր եղեգներին՝ կորցրած իր գարուն-ամառը, երիտասարդությունից համարյա վտարվող, կորսնցնող իր ջահել շուքը: Ինքնախաբեություն էր լուսանկարը, կուզեր դալար լինել ինքն էլ, կուզեր ելնել իր տարիներից ու փախչել դեպի այդ անհաս աշխարհը, դեպի բան չիմանալը, անփորձությունը: Դեպի նրա տունը, որտեղ իմացողը կլիներ նա, ինքնավստահը կլիներ նա: Տղան սպանում էր իր չտրվելով, չտեսնելով, իր ինքնատիրապետմամբ, իր լռությամբ: Կամ չէր հասկանում, կամ չէր ուզում հասկանալ: Սիրում էր ինքն իրեն:
Տատն իրենց այգում իջավ: Գնաց, խորացավ ծառերի մեջ, ձուլվեց գույներին: Շարունակեցին ճանապարհն առանց տատի: Մորը չհրավիրեց նստել դիմացը, ինքը նստեց: Կինը նրան փոխանցեց տեսախցիկը, ու մատները զգալով քսվեցին նրա մատներին: Հպման զգացողությունը մնաց, դրանից դուրս ձեռքերը կարծես մոխրի մեջ լինեին: Մեքենան կանգնեցրեց ինչ-որ այգում, առվի վրա:
Այգին ծփում էր աշունից: Տղան սկսեց ման գալ ծառերի տակ՝ անուշադիր մոր ու լուսանկարչի փոխանակած մի քանի բառին: Մայրը մանրամասներով պատմում էր, թե ում այգին է, ոնց են ոռոգում, առուն ոնց են փորում, մինչ կինը հետեւում էր ծառերի մեջ տղայի կերպարանքին: Չէր կարողանում ընտելացնել նրան, չէր կարողանում հասկանալ իր դերը: Ախոյան էին: Մոտեցավ տղային: Նայում էր աչքերի մեջ՝ փորձելով չվրիպել: – Պառկի փորի վրա,- ասաց նրան: Տղան ենթարկվեց: – Ժիմ արա: Մայրը կանգնած նայում էր: – Էլի: Տղան սկսեց դժվար շնչել: – Էլի: Նրանից սկսեց տարածվել ծանր, բարկ, արբեցնող քրտնահոտը:
Սանձում էր նրան, ցույց էր տալիս իր տեղը: Հաստատում էր իր իշխանությունը: Կտրում էր նրան դեռահասության պաշտպանիչ քողից: Հաստատում էր տղամարդուն նրա մեջ` գյամերը քաշելով: Բաներ էր հաստատում նաեւ իր համար, որոնց մասին հետո կմտածեր: Տղան վեր կացավ, ասաց՝ հերիք է, գնաց: Կինը նայեց տրորված գետնին: Ծիրանի տերեւների մեջ դեռ մնում էր նրա հոտը:
Երբ նրանց հետ՝ տուն էր տանում, նստած էր կողքին անձայն: Եղել էին խնձորի՝ պտուղներից ճկռած այգում, նկարել էր նրան ծառերի բերրի փորերի տակ, արեւի մեջ, արեւը աչքի ծիածանաթաղանթից ներս, խնձորներով ճյուղերը թեւերից կախ, նրանց հետ թափված ու շաղ եկած գետնին, բայց ավելի ու ավելի էր հուսահատվել: Կարծես սպառված էր իր ժամանակը, բայց ցավը միայն դա չէր. պարզապես չէր հետաքրքրում նրան, նրա անմեկնելի ժամանակին, նրա ընթացքին, նրա սքողված մտքերին:
Երբ չհիշելով տուն թեքվող ճանապարհը՝ առաջ քշեց, մայրը հետեւից աղաղակեց, որ տունն անցան: Թեքվեց ու նայեց կողքին նստած տղային. անհաղորդ էր ու ցուցադրում էր իր անհաղորդությունը: Չգիտեր՝ վերագրո՞ւմ էր նրան, թե՞ իսկապես ուներ այդ խորությունը:
– Չի կարելի տենց կտրուկ արգելակել,- ասաց հանկարծ:
Երբ հետ էր քշում, որ մտնի տան ճանապարհը, տղան դիմացի սարին նայելով ասաց՝ հերիք է:
Հեռացավ անգրկել: Պարզապես թողեց իր բարկ հոտն ու գնաց: Մայրը մնաց ձեռքով անելու ու հրաժեշտի բառեր գոռալու:
Գյուղից դուրս գալով՝ կանգնեց, ծխեց: Արարատը քաշվել էր ստվերի մեջ, պրկվել էր գորշության տակ, թիթեղ էր դառել, չուներ առավոտվա հուշումները: Իր մեջ էր հավաքել ամբողջ փայլուն մակերեւույթը, կանգնած էր ինչպես երկչափ պաստառ՝ լալ հորիզոնի վրա: Մեքենայի կողքին վշվշում էր եղեգների դարս-դարս խուրձը, որոնցից մեկի խոնարհված գլուխը թափահարվում էր դիմապակու առջեւ: Նայեց այնքան, մինչեւ այլեւս ոչինչ չկար անելու:

Paruyr Sevak
Հագուստով ծնվածը
24.II.1964թ.
Դիլիջան

Paruyr Sevak
Վահագնին
27.XI.1962թ.
Երևան

Michael Nalbandian
Աղցմիք
Ա
ՆԱԽԱՀՈՐ ԱՐԿԱԾՆԵՐԸ
«yes, love indeed is light from heaven;
A spark of that immortal fire
With angels shared, by Alla given
To lift from earth our low desire...»
Byron The Giaour.
Կենաց կանաչ ծառի տակ
Հրեշտակներով շուրջպատված,
Տխուր՝ Ադամն էր նստել
Եվ տրտնջում էր հուզված․
«Ինչո՞ւ ստեղծեց տերն ինձի,
Է՞ր դրախտն այս փափկության,
Եվ ինչո՞ւ ես կարգվեցի
Արարածոց տեր, իշխան։
Ինչի՞ս են պետք ինձ պսակք,
Լուսապաճույճ, օդային,
Է՞ր հրեշտակաց այս բանակ
Եվ զորությունք երկնային․․․
Այնինչ փոքրիկ մի մակույկ,
Որ կրծքիս տակ նավում է,
Չունենալով անուշ սյուգ՝
Առագաստել անզոր է»։
Ասաց՝ աչքից ցողելով
Մարգարիտները տրտում․
Առաջին արցո՜ւնքն էր մարդու՝
Հոսում տխուր այս հովտում։
Եվ սերովբեն սրբելով
Արտասուքներ Ադամա՝
Գուրգուրում էր՝ լուսաթև
Ճախրելով շուրջը նրա․
Եվ բարբառով դրախտային
Խոսում նրա հետ տրտում,
Դրան երկինքն է վկա,
Որ սերովբեն չէ՛ր ստում։
«Մխիթարվի՛ր, տե՛ր Ադամ,
Որ չը տրվեց սրտիդ հեզ,
Ինչ կոչում ես շարժիչ հով․
Այն զլացավ տերը քեզ,
Զի թե սրտիդ մեջ փչեր
Շունչն այն բոցեղ, կիզանուտ,
Ապա իրո՛ք կը կորչեր
Անդորրությունը հոգուդ։
Եվ ո՞ւր դու կը թափեիր
Բորբ կայծերը նրա բարկ,
Կարո՞ղ էիր դու միթե
Ցոլքն այն կրել կրծքիդ տակ․
Եվ ո՞վ պետք է քեզ հոգար,
Ո՞ւր էակն այն ընդունակ,
Որ ժողովել կարենար
Քո շանթն, ամպրոպ ու փայլակ»։
«Ի՞նչ ես փչում, սերովբե,
Եվ զուր՝ ստեր հնարում,
Մարդուն, իսպառ, դու, ի՞նչ է,
Անզգա՞ ես համարում․
Եվ տիեզերքը, միթե,
Գործն աստուծո, այս ահա՛,
Իմ աչքերի առաջ չէ՞․
Եվ ինքն իսկ չէ՞ Եհովան,
Որ շրջում է, ժուռ գալիս
Այս դրախտում պատվական
Եվ ողջունում թշվառիս՝
Միթե չէ՞ ինձ բավական։
Զարմանում եմ անհանճար
Քո խոսքերին, սերովբե՛,
Ըստ քեզ, դեպի վսեմը
Սիրտն անզգա՞ է միթե։
Կարո՜ղ եմ ես աստըծուն
Սիրել սիրով վերամբարձ,
Արարածները համբուն
Նրա ձեռքով ստեղծված՝
Արև, լուսին և աստղեր,
Մեղմ երեկո, առավոտ,
Խաղաղ ու զով գիշերներ
Եվ ցերեկը լուսահորդ,
Ծառ, տո՛ւնկ դալար և աճող,
Ծաղիկ քնքուշ, գեղանի,
Վարդեր թփի վրա ճոխ,
Եվ շուշանը գարնայնի․
Ո՛չ կենդանյաց խայտուն խումբք
Ո՛չ սոխակի երգն անուշ,
Որով ամենքն են հրճվում
Բնությունք բիրտ և քնքուշ։
Նախ տո՛ւր ինձ սեր, իմ սրտի
Ամայությունը լցրու,
Ապա տես թե կը գայթի՞
Վես բնությունը մարդու․
Երբե՛ք ստոր կրքերի
Համար սիրտը չէ՛ թիրախ․
Իսկ դու ինչո՞ւ ես ժպտում,
Ուխտ չեմ անում ես խարդախ»։
«Քավ լիցի, տե՛ր իմ Ադամ»,
Կրկնում էր հեզ սերովբեն․
«Թող չըշնչե՜ս հավիտյան
Դու այն օդը բոցեղեն․
Չը տառապե՜ս թող՝ կամա
Անձըդ հրին մատնելով,
Որին մարդը, հավատա՛,
Տոկալ բնա՛վ չի կարող»։
Ադամը խիստ հեգնում է
Սերովբեին և ասում,
Եվ մի վայրկյան լոկ՝ դժնե՝
Դեմքին ժպիտն է փայլում․
«Դո՛ւ, որ մարդ չես հողանյութ,
Ինչպե՞ս բընույթը մարդու
Գիտես այդպես, օ՛, հմուտ,
Այդ որտեղի՞ց ուսար դու։
Զարմացնում են ինձ սաստիկ
Քո խոսքերը, հիրավի,
Եվ քանզի չեմ սերովբե՝
Չիմանալըս թող ներվի՜»։
Համբերում էր սերովբեն
Կամակորին այդ արու,
Զի պատվերն էր արարչի՝
Լինել նրան պատկառու․
Ուստի և նա անվրդով
Խստությունից Ադամա՝
Գուրգուրում էր՝ ճախրելով
Անդադար շուրջը նրա։
Եվ մինչ Ադամն զբաղված
Սիրո մասին չէր խոսում,
Սերովբեն, հո՜ւշ, նրա վրա
Թափեց խաղաղ ու խոր քուն։
Զեփյուռի զո՜վ շոյանքի
Տակ թմրում է ու ննջում,
Նրա շուրջը սոխակի
Թովիչ դայլա՜յլն է հնչում,
Եվ սերովբեն թևապար
Դեպ աստղերն է սլանում,
Անցնելով հուր այն կամար՝
Արագ վեր է բարձրանում․
Մինչ գահույքը աստղահուռ,
Քերովբեքով շուրջպատված,
Կանգնում գահի հանդեպ, ուր
Փառաբանվո՜ւմ էր աստված։
Անդ վեցթևյան երկուսով
Դեմքն է սքողում սարսափած,
Ոտքերն՝ ցածի թևերով,
Միջիններով մնացած
Ծխում արցունք մարդկային,
Իբր անուշ խունկ, առ աստված,
Ալելուներն են հնչում
Երկնային ողջ զորությանց։
Հոտոտո՜ւմ է լիառունգ
Տերը անհա՜գ, հեշտորե՜ն՝
Արցունքներն այն– իբր խունկ՝
Որ սփռում էր սերովբեն։
Եվ կարկառվում է ստեղծիչ
Աջն էությանց վա՛ր դեպի,
Բարեխոսներն շուրթերից
Այս են լսում– «թող տրվի՛»։
Սո՛ւրբ, սո՛ւրբ, սուրբ ես, Տեր որ Էն,
Լի՜ երկինք քո փառքով,
Օրհներգում է սերովբեն
Եվ վերցընում ունելով
Կայծը կիզիչ բոց-կրակ
Այն ծխացող սեղանից,
Եվ դեպ երկիրը՝ արագ
Ճանապարհվում է նորից․
Ադամն ոչինչ չգիտե,
Նա դեռ քնած է հանդարտ,
Զի այդ ամենն հազիվ թե
Տևում է մի ակնթարթ։
Կենաց ծառը մեղմօրոր
Հով էր անում հեշտորեն
Խաղաղ քնած նախահոր,
Երբ որ հասավ սերովբեն․
Նա մոտ գալով Ադամին՝
Նստում ձախ կողմը նրա
Եվ կիզիչ կայծը ջերմին
Դնում կրծքին․․․ Եվ ահա՛,
Ծխում է մորթը իսկույն
Եվ այրըվում սիրտն անփորձ,
Բարձրանո՜ւմ է գույնզգույն՝
Երկինքն ի վեր ծուխն ու բոց։
Շուրջ՝ կենդանիքն այն ամեն
Կրակի տեսքից խրտնելով,
Մասն են առնում ասում են
Սիրո հրից հոգեթով․
Եվ ամոլները զույգ-զույգ
Կրքով վառված, խայտ ի խայտ
Փախչում վայրեր դեպ ծածուկ,
Թե ինչո՞ւ․․․ չի՛ ասվում այդ։
Այն, ինչ պիտի կատարվեր՝
Գիտակ եղավ սերովբեն․
«Արդ շտապիր նավարկել,
Ո՛վ տեր Ադամ, հմտորեն,
Զի սրտերին առագաստ
Լցրեց սիրո բոց-մրրիկ,
Կը դիմանա՞ բոցին սաստ
Արդյոք մակույկըդ փոքրիկ»։
Արդ, այսպես էր սերովբեն
Կշռադատում և խոսում,
Մինչ Ադամը քնի մեջ՝
Ո՛չ զգում էր, ո՛չ լսում։
. . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . the elements
So mix'd in him that Nature might stand up
And say to all the world «This was a man>.
Shakespeare,
Julius Caesar, Act V. Sc. 5
Չը ձգձգենք որպեսզի
Պատմությունն այս չափածո՝
Ինչո՞ւ խոսել ավելորդ
Ուստի պատմենք կարճառոտ։
Մարդը հենց որ սեր զգաց,
Գոչեց․ «Մեռնո՛ւմ եմ, աստվա՛ծ,
Չունե՜մ ընկեր կաթոգին»․
Տերը տվավ նրան կին․
Իսկ թե ինչո՞ւ կամ ինչպե՞ս,
Չի՞ սովրեցրել Գիրքը քեզ,
Թե չես լսել մինչ հիմա,
Ապա վեր առ և կարդա։
Իսկ այն մասին, թե նրան
Սիրե Ադամն պիտ մաքուր
Եվ մեղկ կրքին՝ սիրտը նա
Չը դարձնե կերակուր․
«Ինչո՞ւ տալիս էր պատվեր,
Ադամն ասում է հուզյալ,
Միթե միշտ չե՞մ խոստացել
Սիրել սիրով կատարյալ՝
Աստծուն և այն ամեն բան,
Որոնց ինքն է հեղինակ
Եվ սկիզբը գոյության․
Ուխտիս ես չեմ հակառակ»։
Եվ սերովբեն, որ գիտեր
Մարդու սրտի շինվածքը,
Եվ ամեն ինչ տեսնում էր
Նրա անվրեպ սուր աչքը՝
Դողդողում էր երդումից
Եվ ակնարկում Ադամին՝
Խնդրել ներումն նորից՝
Երդման համար դժվարին։
«Գնա՛, կորի՛ր, սերովբե,
Խոսքերդ անցնում են չափից,
Եվ ինչո՞ւ չես հեռանում,
Անզգա՞ ես կարծում ինձ․
Ես խառնվո՞ւմ եմ ձեր գործին,
Լսե՞լ եք մի խոսք ինձնից։
Թե՞ ասելիք չունեի
Ձեր անկայուն բարքերից»։
Եվ նա սաստում է այսպես
Խոժոռադեմ՝ հրեշտակին,
Որ խրատված խստապես՝
Դառնում է իր կրընկին․
Արտասվելով վշտագին
Թռչում իսկույն, հեռանում,
Իսկ հարսնաբերն Եվային
Ադամի մոտն է բերում։
Նախահայրը սիրավետ
Պինդ գրկում է իր էգին,
Սիրախառնվում նրա հետ
Ու վեր ճախրում միասին։
Հեշտանքներից սըրարբած
Ասում է նա տարփագին․
«Օ՜, չե՛մ երբեք ուխտազանց,
Ինչո՞ւ է ինձ տրվել կին։
Խոստացել եմ չլինել
Ես ուխտադրուժ այդ շա՛տ լավ,
Բայց թե սիրուց հրաժարվե՞լ,
Չը ճաշակե՞լ այն բնավ։
Ուրեմն ինչո՞ւ տվեց ինձ
Սեր, կին, ինչո՞ւ տերն օրհնեց,
Ակնարկում է խոսքն այն ի՞նչ՝
Թե՝ աճեցեք․․․» և լռեց։
Եվ կռվում են խիստ անհաշտ
Խենթ հրամանն ու բնությունն,
Ո՞ւմ կմնա մարտադաշտ,
Ո՞վ կը տանի հաղթություն,
Կար ժամանակ՝ այս հարցն էր,
Նույնիսկ կնճռոտ հույժ, ավա՜ղ,
Բայց գիտությունն լուսաբեր
Կնճիռը այդ լուծեց վա՛ղ։
Նրանց, որ չեն հավատում
Այս խոսքերիս անպաճույճ՝
Հայտնում ենք, որ չենք խաբում,
Ահավասիկ ապացույց։
Ադամն ուխտել էր անխաբ
Չը սխալվել մեղկորեն,
Ուստի հախուռն ընդվզմամբ՝
Մեջքի վրա տեղն ու տեղ
Կույսին զարկում է գետին
Հուժկու ուժով նժույգի
Եվ ձգտում է հարվածել
Իր եղջյուրով շեշտակի․
Ապա, ոտքի՛ քաջաբար
Կպչում է լավ ճմլված
Դրախտաբնակին գետնահար
Եվ քայլո՜ւմ է վեհընթաց։
Մեղկությո՞ւն է որևէ
Կամ թե ստոր կի՞րք է այն,
Երբ ձգտում է վայելել
Սանձակոծ սերն իր ընծան։
Կարո՞ղ է ոք բնության
Ճզմել կզակը սանձով,
Եվ կամ նրա զորության
Դեմ դնել իր թույլ կրծքով․
Բնությունն ինչո՞վ է շարժվում,
Ո՞վ է նրա հեղինակ,
Հիմարություն չէ՞ ստույգ
Կենալ նրան հակառակ։
Որք պաշտամունք բնության
Բռնադատել են ջանում,
Նրանց հրեշտակն բարձրաձայն՝
Խելագար է անվանում։
Իսկ մենք ջանանք, օ՜, փութով
Ավարտել վեպն այս մեկին,
Պատմենք ամենը հերթով,
Ինչ պատահեց մեր զույգին։
Երբ որ երկրում հարսնքույր
Եվ խորանի վարագույր
Պատառվում են անկարկատ՝
Նաև թել-թել, աննկատ՝
Կտրտվում են արնատար
Անոթները մազանման՝
Արդյոք հեղված առաջին
Արյունը չէ՞ սրբազան։
Կույս զույգերը թևիթև
Գլորվում են տագնապով,
Դատավճիռը պարզ է՝
«Անմեղություն, գնաս բարո՜վ»։
Իսկ հարսն ի՞նչպես, քույրն ի՞նչպես։
«Ցնցվո՜ւմ էին մկանունք,
Եվ խլրտում, գալարվում,
Շողում նրա վառ աչկունք․
Կույս գրկումը իր ջերմին
Մերթ պրկում էր ու թողնում,
Մերթ շոշափում Ադամին,
Մերթ հևում էր, մերթ ուռչո՜ւմ․
Թռչում էին հեշտանքի
Հառաչանքները․․․ ինչպես գետ՝
Կրծքից քրտինքն էր հոսում․․․»
Ադամն էլ չէր մնում ետ,
Մերթ մի համբույր էր դրոշմում
Կույսի շուշան շուրթերին,
Հուզմունքից շունչն սպառվում,
Եվ մերթ կրծքով իր ուժգին
Ճմլում փափուկ, ձյունափայլ
Նռների պես կաթնագեղ
Ստինքների լուսափայլ
Պտուկները վարդագեղ։
Երանությո՜ւն խելահեղ․․․
Զի այդ շարժման ժամանակ
Հեշտին՝ անոթն ընտրության
Եռ էր գալիս շնչի տակ
Վարդի մեծն բալասան․․․
Ամե՛ն․ եղավ հոտանո՜ւշ
Ընծայաբերումն բնության
Եվ դրախտից հեշտալի
Արտաքսվեցավ զույգն այն
Փշոց աշխարհն, ուր Եվան
Ծնում է ցավո՛վ մինչ այսօր,
Թեև եկել է Մեսիան։
Իսկ Ադա՞մը, «Դեռ քրտնո՜ւմ է»։

Paruyr Sevak
Պահ կասկածի
20.IV.1957թ.
Մոսկվա

Paruyr Sevak
Խաբկանք

Paruyr Sevak
Բալլադ լույսի մասին
09.I.1953թ.
Մոսկվա

Yeghishe Charents
Առել եմ գիրքը Ձեր
Առել եմ գիրքը Ձեր՝
Ու նայում եմ նրան։
Ձգվում են բիլ գծեր
Գրքից՝ հոգուս վրա։
Նայում եմ թերթերին
Եվ սպասում եմ, որ
Երգերը թրթռան,
Որպես լույսի օրոր
Եվ անսահմա՜ն, անծի՜ր
Թրթիռներից երգի
Հյուսվի պրոֆ՜իլը Ձեր
Եվ սրտամոք երգի։

Zahrat
Բացօդեայ սէրեր
Մեր սէրերը բացօթեայ են բարեկամներ
Հոն ուր փողոցը մութ է
Ուր որ ամայի են փողոցները
Հոն թեւ թեւի ենք մենք եւ կամ գիրկ գիրկի
եւ կամ շրթունք շրթունքի
Կը նայիս ամէնէն համով պահուն
Համբոյրը կիսատ կը թողուն չար ոտնաձայներ
Մածուն ծախողը կʼանցնի
Մեր սէրերը բացօթեայ են բարեկամներ

Yeghishe Charents
Ու թուլացած, ու սփրթնած կմարի
Ու թուլացած, ու սփրթնած կմարի
Արևի ոսկին
Վերջին անգամ եզերքի մոտ կամարի
Բռնկված կրկին:
Ու կապույտը` արևի մոտ շիկացած,
Վարդագույն
Քո՜ւյր, կփռի դեմքիդ վրա ամոթխած
Կարմրություն:
Ու կապույտը, ձուլված ոսկուն, հեռուներում
Կամարի
Քո՛ւյր, հոգուս մեջ, աչքերիդ մեջ, երկինքներում
Կմարի…

Shushanik Kurghinyan
Մեր ձայնը
Ես կերգեմ ձեզ հետ, քմածին բախտի
Ով խորթ զավակներ,
Ընկած, տրորված մահաշունչ ախտի
Անսպառ ակներ․
Որ անհայտության գրկում հուսահատ
Տանջվում եք անձայն,
Բռնակալ ուժին զոհում անընդհատ
Կյանք ու ամեն բան։
Ես կերգեմ ձեզ հետ, զրկանքից մաշված
Մշակ-բանվորներ,
Գոյության սայլին հնազանդ լծված
Թշվառ գրաստներ,
Որ բիրտ օրենքի դատից այլանդակ
Աղտոտ, գ<լխ>աբաց՝
Խավարի մեջ եք վշտով անհատակ,
Անտուն ու անհաց։
Ես կերգեմ ձեզ հետ ըմբոստ, անձնուրաց,
Անկեղծ մարտիկներ,
Որ կռիվներում միշտ առաջընթաց
Ընկաք անվեհեր։
Եվ վայելչության մեղկ հրապույրից
Մինչ մահ անկաշառ
Ընկաք կռվի մեջ թշնամու նետից
Սիրով անսպառ։
Ես կերգեմ ձեր հետ հիմնը հաղթական
Արթնացած կյանքի․
Խորտակվող հնի ողբերգը մահվան՝
Վերջը զրկանքի։
Եվ թող տարածվի մեր ձայնն աշխարհում
Միշտ անկեղծ, անպարտ՝
Միացած ուժով դիմենք անդադրում
Մեր կյանքի<ն> հպարտ․․․
1907 թ. 7 հուլիսի

Yeghishe Charents
Միայն խմիր արեգակի բույրը ջինջ
Միայն խմիր արեգակի բույրը ջինջ,
Արև՜ դարձիր արևահամ ամոքիչ:
Ուրիշ ոչինչ չի՜ կամենա սիրտը իմ.
Ողջը հրին, արնանման արևին:
Սուր սվիններ, բուրմունք ու սեր, երգ ու գույն,
Տենդը արյան արևահամ խնդություն:
Ու նժույգներ, ոսկի ու ծափ, կանչ ու ճիչ.
Ո՞վ է քեզ պես արևահամ ամոքիչ…

Sayat Nova
Դարդ մի անի, ջան ու ջիգար
էսպես դիվանի, լավ տեղ ասած, որը գրոց հայերեն տառ, որը վրաց. թուրքերեն էլ ուզում էի հետը խառնել, բայց չխառնեցի։
Դարդ մի՛ անի, ջան ու ջիգեար, միտքըդ դիւաց չտեսնէ.
Աչք խաւարի, անգաճ խուլանայ՝ էրեսըդ թաց չտեսնէ։
Վո՛ւնց արեգակը շուղքը տա, վո՛ւնց լուսինը լուս անէ.
Աւալ քու տեսնողը մեռնի՝ քիզ գըլխաբաց չտեսնէ։
Դուն գըլուխըդ մահի կու տաս, յիս էլ քիզ հիդ կու մեռնիմ.
Միր էդնէն թամամ աշխարհըս սով քաշէ, հաց չտեսնէ։
Թէ վուր չգամ ու չտեսնիմ, հազար բաբաթ բան կ'ոսիս.
Քաշկա մարդ վո՛ւնց գայ, վո՛ւնց խօսի, վո՛ւնց քի տըխրած չտեսնէ։
Աստուծու բերնեմէն առնիս մըխիթարիչ սուրբ հոգին.
էլ վաղ մեռնի Սայաթ Նովէն՝ ճիտըդ գըցած չտեսնէ։
Great Authors
15 most read works
Art websites from Yatuk
We have designed a few art websites where you can enjoy Armenian art
The best paintings of the most popular Armenian classic and modern artists made online puzzles.
Visit Website
The best of the most popular Armenian classic and modern composers playlist with instrumental performances.
Visit Website
Popular art products like jigsaw puzzles, postcard and magnetic bookmark sets.
Visit Website