Երազ օրեր

Օգոստոս 12

ամբողջ գիշերը անհանգիստ էի։ քունս տարեր էր միայն առտուան դէմ։ Եւ արթննալուս պէս միեւնոյն մտածումն էր գլխուս մէջ. մի՞թէ իմ բոլոր երեւակայածս օդի մէջ դղեակներ էին։ իրա՞ւ է որ Վարդուհին ինծի չը՛սիրէր։

«Ոչ, սիրեր էո ւ կսիրէ». կըսէր հոգիս։ Այս պաղ վերաբերմունքը ցոյց մըն է, իմ երեք օրուան բացակայութեանս վրէժը։ Այսօր կերթամ ու կհարթեմ այս բոլոր անմտութիւնները։

Այս որոշումով սովորական ժամին Շամիրեաննրու պատշգամը ելայ։ Անորոշ զգացում ը, վախի նման անհանգստութիւն մը շնչառութիւնս կխեղդէր։

Դէմս ելաւ սպասուհին։

- Բարե՛ւ, Մարո՛ւսեա։ Իմա՛ց տուէք օրիորդին, որ եկած եմ։

- Օրիորդը պարոնին հետ շրջելու ելան. և պատասխանեց սպասուհին։

Կարծես պաղ ջուր լեցուցին վրաս։

- Ե՞րբ դուրս ելան. և հարցուցի կարելի եղածին չափ անտարբեր շեշտ մը առնելով։

- Կէս ժամ մը կայ, պարո՛ն։

Պարզ էր։ Այդ աղջիկը հետս կխաղար։ Եւ իր ըրածը պարզապէս անքաղաքավարութիւն էր։ Վերջապէս իրեն հետ զբաղուելու կուգայի. եւ նախապէս գալս իրեն ըսեր էի։

Տուն վերադարձայ շատ ծանր հպոգկեան տրամադրութեան մը տակ։րՊարզ էր, որ աղջկայ կոգիին մէջ չկար զգացումներու այն խորքն ու բոցը, որ հիմա իմ էութեանս մէ կտիրէր։ Բայց ես կխեղդեմ հոգիս եւ կփետռտեմ ե՛ւ սէրս, ե՛ւ բախտաւորութիւնս, եթէ աղջիկը միայն խաղալ կուզէ ինծի հետ։ Ինծի կքաշեն ու ինծի կկապեն միայն խորունկ զգացումները։

Կուզէ ցաւէս խելագարիմ, կուզէ մռենիմ, ցաւագարիմ, միեւնոյն է, իսկոյն ամէն կապ կկտրեմ, եթէ իր սիրտը իմնիս զոյգ չի զարնէր։ Ես չեմ կրնար բաւականանալ կտորտանք զգացումներով եւ ծանծաղ երեսանց յուզումներով։

Պէտք է ամէն ինչ պարզուի. պէտք է ստուգուի եւ անմիջապէս ինչ գնով կուզէ ըլլայ։

Եւ իրիկուան դէմ սեղմուած սրտով, մտքերս խառնակ ու տրամադրութիւնս կոտրուած մտայ անոնց սրահէն ներս։ Տիկինը մեքենայի վրայ կար կկարէր. հրացմուց, որ նստիմ։

Կխօսէինք չիտեմ ինչ, երբ ներսէն հնչեց Վարդուհիին ձայնը.

- Մայրիկ, կարմիր կազմով նոթաներուս ժողովածուն ո՞ւր է։

Անշուշտ գիտէր եկած ըլլալս, բայց ինծի չտեսնել ձեւացուց. գնաց շիտակ գրքերուն դարակը։ Վերջը հանկարծ ետ դարձաւ դէպի մայրը եւ իբրեւ ինծի նոր տեսնելով.

- Ա՜խ, դուք հո՞ս էք, պարո՛ն Երուանդ, և բացականչեց հանգիստ. եկաւ, ձեռքս թոթուեց, ինչպէս ըլլալս հարցուց եւ ելաւ սենեակէ, ն ինչպէս կընեն սովորական ու ան կարեւոր հիւրի մը։

- Ալ չափը լեցաւ. վեր ցատկեցի ու գացի ետեւէն։ Անիկա անշուշտ ոտքիս ձայնը առաւ, բայց չլսելու տուաւ ու մտաւ հիւրասենեակ. ես ալ ետեւէն։

- Ա՜, հրամմեցէ՛ք. և ըսաւ անփոյթ շարժումով աթոռ մը ցոյց տալով։և Նոթաներուս տետրակը չգիտեմ ո՜ւր են դրեր։ Ա՛խ, այս սպասուհին։

- Ձեր տետրակը այդ որքան յուզած է ձեզի, և ըսի զուսպ հեգնութեամբ մը։

- Այո՛, պէտք ունիմ. նուագել կուզեմ։

- Այն աստիճան, որ ձեր բարեկամին այցը կարծես չէք նկատէր։

- Ներսը հի՞ւր է եկած. և հարցուց հանկարծ մեծ աշխուժով. և գրաւ կուգամ, որ նկարիչ Սիլիքոն է։

- Ո՛չ, դժբախտաբար կսխալիք. եկողը միայն ես եմ։

- Ա՜խ, ձեզի համար կխօսիք. և ինքզինքը սրբագրեց իր կորուստը փնտրելով։

Այս ցուցադիր անփութութիւնը մարսել չկրցայ։ Չըլլա՞յ թէ բնազդս սխալած չէ։ չըլլա՞յ թէ ճշմարիտ որ իր սրտին մէջ մէկ ուրիշը գրաւեր է այն տեղը, որ ես գրաւած ըլլալ կկարծէի։

- Նարեցէ՛ք, օրիո՛րդ. վայրկեան մը միայն. և ըսի ես չքողարկուած դառնացումով։և Ձեր կորուստը կրնաք միշտ փնրտել. իսկ ես հեռանալէս առաջ հարցում մը ունիմ ձեզի։

- Ինչո՞ւ այդչափ կշտապէք. և հարցուց ձեռքերը ետեւը կապած։

- Որովհետեւ ամէն կերպ հկասկցնէք, որ իմ ներկայութիւնս հոս աւելորդ է։

- Ես այդ տեսակ բան մտածած չունիմ։ Բայց ի՞նչ էր ձեր հարցնելիքը։

- Ադեօք գիտէի՞ք, որ այս առտու ձեզի հետ զբաղուելու պիտի գայի։

- Այո՛. երեկ գիշեր ըսիք կարծեմ։

- Լա՛ւ. ուրեմն ո՞ւր էիք առտուն։

Վարդրուհին ամբողջ հասակովը շտկուեցաւ, աչքերը շեշտ հառեց աչքերուս եւ առանց դէմքի մէկ գիծը շարժելու՝ ծանր ու յստակ ձայնով մը արտասանեց վանկելով.

- Որսի՛։

Դաշոյնի մը պէս բառը խրեցաւ կուրծքս։ Քեն, զայրոյթ, կասկած ու հանդիմանութիւն վայրկենաբար ցնդեցան։ մնացի անշարժ արձանի պէս։ Իսկ Վարդուհին լուռ անցաւ դաշնակին առջեւը ու սկսաւ նուագել. գիտէր բոլոր թոյլ կողմերս։

Ուրեմն վշտացած էր. իր բոլոր առերեւոյթ անտարբերութեան ու նոյնիսկ զուարթութեան հակառակ՝ ցաւած էր ինծմէ ու խորապէս։

Ու վայրեակն մը սուզուեցայ իր վիճակին մէջ. երեւակայեցի, որ ես եմ իր տեղը, որ կսիրեմ, որ ինքս դէմ կերթամ սիրած տղուս, գրեթէ կգրկեմ. իսկ ան կոպտութեամբ մէկ կողմ կհրէ ինծի եւ ալ ամբողջ օրեր կձգէ, կերթայ։ եւ հիմա ալ կուգայ երեսիս դեռ հանդիմանութիւն կարդալու։

Խոր խղճահարութիւն մը բարձրացաւ մէջս հանկարծ, ծովու հողմակոծ ալիքներու նման. զգացի, որ ամենակոպիտ կերպով եւ կոշտ եսականութեամբ վիրաւորած էի այդ փափուկ ու չքնաղ արարածը, որ ինծի կնուիրուէր եւ որ սրտիս կեանք կուտար։

Դաշնակէն հոսող երազուն եղանակ մը զգացումներս աւելի կսրէր, զղջումս այն աստիճանին հասաւ, որ աչքերս արցունքոտեցան ու հանցաւոր տղու մը պէս ուզեցի երթամ ու ներում խնդրեմ։ Բայց ասիկա մտածմունք մըն էր տեսական, որուն գործանակն կեպը պէտք էր գտնել։

Մօտեցայ դաշնակին ու թեթեւ մը ուսին դպայ. աղջիկը ցնցուեցաւ, ընդհատեց ու հարցական նայեցաւ ինծի։ Ինչպէ՜ս գեղեցիկ էր։

Հոգիիս խորքէն կուզէի անհամար համբոյրներով ծածկեմ իր թեթեւ մը կծկուած շրթունքները, իր յուզումէն շիկնած այտերը, ամառուան երկնքին պէս մաքուր ճակատը եւ իր բնաւորութեան նման անառակ խոպոպիկները։ Կուզէի։ բայց իր նայուածքին մէջ լրջութիւն մը կար, որ սանձ կդնէր զգացումներուս. եւ ես չէի հանդգնէր գոնէ առաջուան չափ համարձակ վարուելու։

- Կուզէ՞ք, որ պտոյտ մը ընենք. և ըսի ես յաշտութիւն խնդրող ժպիտով մը

- Ուշ է. հիմա արեւըմ այր մկտնէ. և պատասխանեց իր քենը պահել ուզելով։

- Ի՞նչ փոյթ. հեռու չենք երթար։

- Ձեզի նեղութիւն տալ չեմ ուզեր. և եղաւ իր բացատրութիւնը։

- Հերի՛ք է, թողե՛ք. և ըսի ես խոնարհ ու աղաչող ձայնով մը. և ելէ՛ք, երթա՛նք։

Առանց բառ մը արտասանելու ելաւ, ժակետը նետեց ուսերուն ու մեկնեցանք։

Նախ լուռ էինք։ Մաքուր, մութևկապոյտ մըն էր վրանիս. հոս ու հոն ամպի ծուեններ հայեացքի միօրինակութիւնը կաւրէին։

Քովերնուս գիւղացի մը անցաւ, նայեցաւ մեզի ու նշանակալից կերպով ժպտեցաւ։

- Այդ մարդը ինչո՞ւ խնդաց. և հարցուցի։

- Ես ի՞նչ գիտեմ. իրեն հարցուցէք. և պատասխանեց աղջիկը։

- Թէեւ գիւղացին ալ, աղջիկն ալ, ես ալ շատ աղուոր իրար հասցեր էինք։ Ամէն պարագայի գիւղացիին այդ ժպիտը խօսակցութեան ծայր տուաւ։ Գիւղի կեանք, բարք, սովորութիւններ, գիւղի ու քաղաքի տարբեր հոգեբանութիւն։ Կխօսէինք, Վարդուհին իր տպաւորութիւններն ունէր գիւղական կեանքի իր նախորդ տարիներու ամառնային օերերէն Կովկասի բոլորովին տարբերևաբրեր անկիւններուն վրայ։

Ու կխօսէինք շատ հանգիստ. կարծես նոր կծանոթանայինք իրարու. կարծես մէջերնիս ոչինչի անացծ չէր, ո՛չ հինը, ո՛չ նորը։

Միայն խօսլու ատեն, երբ քովնդի գաղտնի ակնարկ մը նետեցի իր դէմքին, հրճուանքով նշմարեցի, որ նոյն տեսակ ծածուկ նայուածք մը աչքերուս առջեւէն անմիջապէս խուսափեց։

Սկսաւ մթնել. անաստղ, սեւ մութ մը։

- Դառնա՛նք. և ըսաւ Վարդուհին։

- Դեռ կանուխ է։ հեռու չենք տունէն։

- Քիչ մը հոգնած եմ. և առարկեց։

- Առէ՛ք թեւս։

Նայեցանք իրարու եւ սկսանք խնդալ. բայց եւ այնպէս մերժեց.

- Շա՛տ շնորհակալ եմ, հարկ չկայ։

Այս մերժումը դարձաւ մեր քեներուն վերջին կաթիլը. ու բաժակը հորդեց.

- Բայց պէտք է, որ մտնօք թեւս. և ըսի դաստակէն ամուր մը բռնելով։

Կեցաւ, երեսս նայեցաւ՝ վայրկեան մը մութին մէջէն եւ թող տուաւ, որ իր աղուոր ձեռքը թեւս անցնեմ։

- Կզարմանամ միայն մարդկային հոգիի փոփոխութիւններուն վրայ։

Ա՛ս եղաւ իր ժպտուն փիլիսոփայութիւնը։ Եւ իրաւ էր։ Դերերնիս հիմնապէս փոխեր էինք. առաջ ինքը կուզէր բռնի թեւս մտնել, հիմա ես բռնի թեւս կառնէի։

Բայց այդ վարյկեանին ես այլեւս անկարող էի այդ կարգի բաբակ բաներուն ականջ կախելու. բոլոր ուժովս սեղմեցի բազուկիս ու կրծքիս հանձնուած իր սիրելի թաթիկը։

Վարդութին սկսաւ նորէն խնդալ. ջղային, անբնական, խենթ խնդուք մը։

- Տո՛ւն դառնան, ք տո՛ւն դառնանք. և կրկնեց հանկարծ շատ լուրջ։ ու թեւը թեւէս ազատեց։

Կհասկնայի. նախորդ դէպքերը ինծի փորձառուէ ին ըրեր. ան ալ հիմա ինծի նման կփախչէր։ տեղի տալ չէր ուզեր։

Իրենց սանդուղներուն ոտքը հրաժեշտ առնելու ատեն նորեն թեւը բռնեցի։

- Ինծի հանգիստ ձգեցէք. և ըսաւ լուրջ, բայց չկրցաւ լրջութիւնը պահել ու խնդաց։

- Վրաս շա՞տ էք բարկացած. և հարցուցի ես։

- Ես բարկացած չեմ եւ ինչ իրաւունք ունիմ ձեր վրայ բարկանալու. և պատասխանեց խնդուքին մէջէն։

- Այդպէ՞ս։ Իսկ ինչո՞ւ կխնդաք։

- Ո՛չ ալ կխնդամ. և պատասխանեց խնդուքին մէջէն։

- Ատիկա պատասխան չէ։

- Դիցո՛ւք. ձեզի ին՝ թէ ինչո՞ւ բարկացած եմ կամ ինչո՞ւ կխնդամ։ Ձգեցէ՛ք թեւս։

- Չեմ ձգեր թեւերնիդ մինչեւ պատասխան չտաք։

- Բռնութի՞ւն։

- Անուանացէ՛ք ինչպէս կուզէք։

- Ի՞նչ տարօրինակ տղայ էք դուք։

Վայրկեան մը մտածեց ու հանկարծ աւելցուց աւելի հաշտ ձայնով.

- Աղե՛կ. ձգեցէ՛ք թեւս. վաղ առաւօտ եկէ՛ք ձեզի պատասխանեմ։

- Կխոստանա՞ք։ Չէ՞ որ առտուները որսի կելլէք. և ըսի քմծիծաղ։

- Այո՛. օ՛ր մը, երկո՛ւ. ո՛չ յաւիտեան. ալ վերջացա՛ւ. և պատասխանեց աղջիկը երեկ իրիկուան բառերս ինծի վերադարձնելով վերին աստիճանի անուշ կատակով մը։

Երջանկութենէ յորդող սրտով երկու ձեռքերուս մէջն առի իր ձեռքը, կամաց մը բարձրացուցի ու սեղմեցի շրթունքներւոս։

Ու մութին մէջ լուռ իրարմէ բաժնուեցանք առանց որեւէ ուրիշ բառի։

Օգոստոս 13

Դեռ բաւական հեռուէն նկատեցի, որ Վարդուհին պատշգամը նստած խոշոր թերթ մը ոնիձ եռքը։ Տեաւ ինծի, բայց իր թերթէն աչքը չբարձրացուց ու տեղն չերերաց։

Մօտեցայ իրեն։ թափանցիկ ճերմակ շրջազգեստ մըն էր հգած, որուն բարակութեան տակէն յստակ կերեւէին ի փղոսկրէ թեւերը իրենց աբողջութեամբ Ժպտեցայ ու բարեւեցի։

Չպատասխանեց, միայն թերթը վրաւ մեկդի, ելաւ ոտքի. ու միասին իջանք պարտէզ, ուր փայտէ սեղանին վրայ մզեի կսասէր «Դաւիթ Բէկը» մէկևերոկւ տետրակներու ընկերակցութեամբ։

Երբ անցանք մեր բաղեղապատին ետեւը՝ մատովը իմ սովորական տեղս ցուցուց։ Նստեցայ, ինքն ալ դէմս։

Վայրկեան մը լուռ էինք ու կսպասէինք իրարու խօսքի։ վերջապէս լռութիւնը ես խզեցի.

և Օրիորդ, խօսոտւմնիդ։

և Ի՞նչ խոստում։և հարցուց մեծ զարմանքով։

և Պիտի ըսէիք, թէ ինչո՞ւ վրաս բարկացած էք։

Հիմա ես ձեզի պիտի ըսեմ ուրիշ շատ աւելի աղուոր բան մը։

- Ի՞նչ բան է ատիկա։ Կլսե՛մ։

- Պիտի ըսեմ, որ դուք չափազանց անհոգ, եսասէր ու անքաղաքավարի մէկն էք։

Այնքան անակնկալ էր, որ ոտքի ելայ ակամայ։

- Նստեցէ՛. – ըսաւ հանգիստ շեշտով մը։և Ի՞նչ կանուանէք դուք այն տղան, որ աղջկան մը օգնել խոստանալով, օրերով կձգէ ու կանհետանայ։ Եւ միթէ ձեր հիմար որսը աւելի՞ հետաքրքիր էր ձեզի համար, քան մեր այս միասին ըլլալը։

- Ամենեւի՛ն. և բացականչեցի ես կատարեալ սրտաբացութեամբ. և բոլորովին ընդհակառակը։

- Ի՞նչ կանուանէք դուք այն տղան, որ հանկարծ օձէ խայթուածի պէս կձգէ, կերթայ, երբ անոր կուրծքը մեխակ մը անցընել կուզեն։

- Այդ տղուն անունը «տխմար» է. և պատախսանեցի ես կատարեալ լրջութեամբ։

- Ի՞նչ կանուանէք դուք այն տղան, որ քիթ ու բերանը թիզ մը կկախի, երբ իր անշնորհքութիւնը իրե հասկցնել կուզեն. եւ զայրոյթի ձեւեր կառնէ. ըսէ՛ք, այդ տղան ի՞նչ կանուանէք դուք։

- Անուանեցէ՛ք ինչևոր կուզէք, հանդիմանեցէ՛ք ինչպէս կուզէք. կատարեալ իրաւունք ունիք։ Միայն թէ խօսեցէք, շարունակ խօսեցէք, որ լսեմ ձեր այդ աննման ձայնը։ Նայեցէ՛ք ինծի մեղադրանքով ու բարկութեամբ, կատարեալ իրաւունք ունիք. միայն թէ նայեցէ՛ք ինծի այդպէս շարունակ, երբ ձեր աչքերուն մէջ յուզումը կվառի։

- Լուրջն ու ժպիտը հանկարծ խառնուեցան իրար Վարդուհիին դէմքին վրայ եւ շրթունքները վայրկեան մը շփոթեցան, չիմացան ինչ պատասխան տան։ Բայց վայրկեան մը միայն ու եկաւ պատասխանը զարմանալի գգուող նայուածքի մը հետ։

- Գեղեցիկ խօսքեր ըսել գիտէք ուրեմն։ Այդ բոլոր միայն հիմա՞ զգացիք։

Հազիւ էր նախադասութիւնը լրացուցեր, որ հանկարծ ձայնը կտրեց ու խոժոռած նայեցաւ ետ. խիճերուն վրայ քալուածքի ձայն կուգար։

Արագ մօտեցաւ սպասուհին։

- Ի՞նչ կայ. և հարցուց Վարդուհին։

- Պարոնին տունէն տիկինը մարդ է ղրկած, որ պարոնը անմիջապէս տուն վերադառնայ. կարծեմ հիւր է եկած։

- Հի՞ւր. և կրկնեցի ես ակամայ ու սաստիկ դժգոհ։ Ու վարանոտ կնայէի հեռացող սպասուհիի ետեւէն առանց տեղէս շարժուելու։

- Ելէ՛ք, ելէ՛ք գացէք. արդեն ձեր ուզածն ալ երեւի ատիկա էր. և ըսաւ աղջիկը սրտնեղ։

- Սակայն այս անգամ, ա՛յ, անիրաւ էք, և ըսի ես խորապէս վշտացած ու քայլ մը ընելով դէպի իրեն՝ ինքս ալ չգիտեմ՝ ի՞նչ ըսելու կամ ի՞նչ ընելու համար, որ հոգիս արտայայտել կարողանամ։

- Գացէ՛ք. գացէ՛ք. և կրկնեց ան հրամայական շեշտով մը։և Դէպի ինծի անքաղաքավարի ըլլալը արդեն ձեզի սկզբունք էք շինած. գոնէ դէպի ուրիշները քիչ մը աւելի զգոյշ եղէք։

Ու քայլ մը քաշուեցաւ աւելի ետ, մեր մէջ եղած տարածութիւնը մեծցնելու համար.

- Գացէ՛ք։

Տեսակ մը վռնդուածի պէս ու պոչը կծկած շան մը պէս դուրս եկայ իրենց պարտէզէն. գազազած էի ինձմէ ալ, իրմէն ալ, մերիններէն ալ, եկած հիւրէն ալ։

Մեր ամառանոցին մուտքին առջեւը կեցած էր բաց կառք մը. ո՞վ պիտի ըլլար. հանկարծ ճանչցայ հօրեղբօրս կերպարանքը, որ կեցած էր ցանկապատին կռթնած. մէկ շունչով վար վազեցի։

Օգոստոս 14

Ուխտի։ Սեւան կերթանք ուխտի։ Եւ Վարդուհին հետս։ Երազ է. ուրախութենէս ինչ ընելս չգիտեմ։

Բայց կարգով։

Հօրեբղայրս Թիֆլիսէն քանի մը ընտանիքներու համար հանձնարարութիւններ ու կարգադրելիք բաներ ունէր. եւ ուրիշներու համար ալ բաւական մանրևմունր բաներ էր բերած։

Իրիկուան դէմ այդ բոլոր իրերով բեռնաւորուած հօրեղբօրս հետ գացինք գիւղ տունէևտուն տնօրհնէքի պէս. ամէն տեղ ալ խօսք ու զրոյց, վերադարձանք բաւական ուշ։

Մեր բացակայութեան տիկին Շամիրեան եկած էր հօրեղբօրս բարիևեկաք ըսլեու եւ Թիֆլիսէն նոր լուրերու։ Տեսնելով որ շատ կուշանայ հօրեղբայրս՝ դարձեր է տուն, ըսելով որ այս իրիկուն այլեւս անհանգստութիւն պատճառել չուզէր նոր եկած ճամփորդին, կուգայ վաղ ը առտու տեսակցելու։

Եւ այս առտու անհամբեր կսպասէի իրենց գալուն։ Վստահ էի, որ Վարդուհին միասին է գալու։ Չսխալուեցայ. եկան ամբողջ ընտանիեքով՝ մեծ ու զպտիկ։

Թիֆլիսի մասին երկար հարցուփորձերէն ետքը, խոսակցութեան ընթացքին հօրեղբայրս յայտնեց, որ ինքը հիմա եկած էր յատկապէս Սեւանի կղզին երթալու համար. կիրակի օրը Վարդավառ էր եւ Սեւանի վանքին ուխտի օրը։ Ես ալ դեռ բան մը չգիտէի. այր ու կին իրենք իրենց մէջ խօսեր ու կարգադրեր են։ Եւ առաջին տպաւորութիւնս աւելի զարմանք եղաւ, քան ուրախութիւն։

Բայց ուրախութիւնը իսկոյն ծայր տուաւ, երբ հօրեբղօրս կինը շատ լրջօրէն առաջրակեց Շամիրեաններուն, որ միանան մեզի եւ միասին երթանք Սեւան ուխտի։ Շամիրեաններուն համար սկիզբը այնպէ՜ս, քաղաքավարական խօսք մըն էր միայ, ն բայց եբր հօրեղբայրս ալ սկսաւ պնդել իր կնոջ առաջարկը եւ երբ ես ալ ոտքովևգլխով մէջ նետուեցայ Սեւանի լիճն ու կղզին տեսնելու եւ գիւղական ուխտագնացութիւն մը մօտէն ապրելու գեղեցկութիւնն ու հետաքրքրութիւնը ընդգծելով նկարչի մը համար, տրամադրութիւնները փոխուեցան կարծես։

Քիչ մը սկսան մտածել, վարանիլ, բայց ոչ երկար։ տիկին Նատալինա կրօնասէր կին էր ու բարեպաշտ եւ մեր տիկնոջ հետ աղուոր պտոյտով ուխտի մը երթալը հրապոյր ունէր. պարոն նկարիչը, այո, Սեւանի լիճը տեսնել կցանկար, հարմա առիթ էր. Կաեան սկսաւ ցատկրտել մօր գիրկն ի վեր, երբ լխի ինկաւ, որ մէկևերկու օրով կառքով պտոյտի մասին է խօսքը. իսկ Վարդուհին հարցը դրաւ շիփևշիտակ.

- Մամա՛, ես դեռ ուխտի չեմ եղած։ կուզեմ, որ երթանք։

Մայր ու տղայ քիչ մը իրար երես նայեցան ու հարցը վճռուեցաւ. եւ հանկարծ բռնկուեցաւ ընդհանուր ոգեւորութիւն մը։ Գնումներ, կարգադրութիւններ, աշխատանքի բաժանում ուտելիքի պատրաստութեան համար. կառքերու հարցը հօրեղբայրս հանձն առաւ. որոշուեցաւ վաղը կէսօրին ճամփայ իյնանք. եւ Շամիրեանները մեկնեցան տուն։

Վարդուհին կատարեալ երեխայ էր դարձեր, իր փոքր քրոջ նման բան մը, կխնդային, կխօսէին, կվազէին։ Իմ ու իր աչքերը իրար կփնտրէին շարունակ եւ մեր նայուածքէն խոր ուրախութիւն կկաթէր. թէեւ հակառակ իմ քանի մը լուրջ ջանքերուս, խուսափեց հետս առանձին մնալէ եւ չպատասխանեց, երբ ծածուկ իր ձեռքը սեղմեցի. խռովկան կխաղար հետս։

Իրիկունը գացի Միքայէլը տեսնելու։ առանց ոչինչ յայտնելու կարելի չէր մեկնիլ։ իրենց տան դուռը կեցած՝ բռներ էր կովուն գլուխը մինչ քոյրը կկթէր։

Յայտնեցի մեր մեծ նորութիւնը, մեր ու Շամիրեաններուն ուխտագնացութիւնը, նոյնիսկ առաջարկեցի, որ ընկերանայ մեզի, թէեւ վախէն ձայնս դողաց, միգուցէ առաջարկս ընդունի։ ԽՇնորհակալութեամբ հրաժարեցաւ։ եւ ես չգիտէի՝ ինչո՞վ փոխարինեմ իր այդ աղուոր մերժումը։ երախտագիտութեան պէս բան մը կզգայի ընկերոջս հանէպ։ Իրարմէ բաժնուեցանք իրարու պայծառ Վարդավառ մը մաղթելով։

Օգոստոս 17

Շաբաթ օրը կէսօրէն քիչ մը առա կառքերը մեր դռանն էին։ Կառք մը մեզի համար, կառք մը Վարդուհիենց. իւրաքանչիւրին մէջ ուրեմն չորսական հոգի. ամառանոցներուն տէր ու պահապան կմնային սպասուհիները։

Երկւ կառքերուն մէջ ամէն ինչ տեղաւորելէն ու կակպելղէն ետքը՝ երբ կարգը հասաւ նստելուն, ես բացեիբաց յայտարարեցի, որ նսելու եմ Շամիրեաններու հետ։ Հօրեղբօրս կինը քիչ մը առարկել ուզեց, թէ անոնք արդէն չորս հոգի են եւ թէ անոնց նեղութիւն պիտի պատճառեմ։ Շամիրեանները չորսը մէկևբերան քուեարկեցին ի նպաստ իմ առաջարկիս, ե՛ւ շատ կտրու, կ ե՛ւ շատ սիրալիր։

- Եկէ՛ք. ըսաւ Վարդուհին առանց այլեւայլութեան իր քովը նստած Կաեան գիրկը առնելով։

- Պայմանով, որ Կաեան գրկած պահելու պատիւը ինծի տրուի. և ըսի ես երեխան Վարդուհիի գրկէն առնելով։

Եւ երեխան ամբողջ ճամփու ընթացքին քանի մը անգամ գիրկէ գիրկ անցաւ եւ ամենուս գիրկերէն։ Երկու անգամ ալ քոյր ու եղբայր իրենց տե ղերը փոխեցին՝ ճակատը նստած ըլլալու պատիւէն ու համարութենէն զուր չկմնալու համար։ Ինծի ալ առաջարկուեցաւ այդ պատիւն ու հանգստաւէտութիւնը, որ ես համեստ)րէն մերժեցի։ Ինծի ցանակլի եղող ե՛ւ հարմարութիւնը, ե՛ւ բախտաւորութիւնը ես արդէն ունէի. Վարդուհին կա՛մ քովս էր ամբողջ մարմնով ինծի սեղմուած, կա՛մ դէմս էր ոտք ու ծունկով ինծի հենած եւ աչքերը աչքերուս։

ու զարմանալի կերպով իրենց կառքը բարձրացած վայրկեանէս կարծես բան մը փոխուեցաւ մեր յարաբերութեան մէջ. մտերմութիւն մը բոց առաւ հանկարծ. կարծես ընկանիքին անդամը դարձայ։

Տիկին Նատալիան մէկևերոկւ անգամ ուղղակի անունովս կանչեց ինծի «պարոնը» մոռնալով։ Պարոն նկարիչը երբեք այսպէս հարազատ չէի զգացած. ե՛ւ վարմունքը, ե՛ւ խօսուածքը։ Եւ հրաշալի ալ տրամադրութեան մէջ էր. երբ կառքերը Դելիջանի զիկզակներով վեր կմագլցէին՝ ինքը ոգեւորուած կպատմէր մեզի առաջին անգամ իր Ռուսասատն անցնիլը Դարեալի կիրճով։ կպատմեր մանրամասն ու համով, հիւսելով իր պատմածին քանի մը ծիծաղաշարժ արկածներ։

Մէկևերոկւ անգամ երգեցինք միասին։ Կատեան խենթի պէսկպոռար երկու ձեռքերով վզիս փաթթուած։ Ելքի դժուար մասը անցնելէն ետքը, սարահարթին սկիզբները՝ իջանք կառքերէն, ծառերուն տակը, ճռիկ աղբիւրի մը քովիկը թեթեւ նախընթրիք մը ընելու եւ ձիերուն հանգիստ եւ ուտեստ տալու կէս ժամուայ չափ։

Չիբուխլու գիւղը անցնելէն ետքը, երբ լեռնադաշտին մէջ խճուղին ոլոր մըն ալ ըրաւ՝ հանկարծ երեւցաւ դէմերնիս Սեւանի ծովուն երկնագեղ հայելին։ Ամենքս հիացած կնայէինք եւ մեզմէ ամէնէն աւելի հիացածը մեր նկարիչը. իսկ հասակաւորները ջերմեռանդօրէն խաչ կհանէին։

Քիչ մը վերջը ճամփան ծովուն զուգահեռ կերթար, ու դէպի ծովը կհաւասարէր կամացևկամաց։ Իրիկուն էր արդն. ու կդիտէինք լոյսերուն խաղը ծովու ալիքներուն եւ դէմի կղզիին ժայռերուն վրայ։

Սեւանի քովէն ես անցեր էի քանի մը անգամներ եւ միշտ ալ մեր այդ լեռնային ծովակը մեծ ուրախութիւն էր տուած ե՛ւ աչքերուս, ե՛ւ հոգիիս։ Բայց այս անգամուան ստացած տպաւորութիւնս բոլորովին ուրիշ բան մըն էր. մէյ մը Վարդուհիիս հարբած ու հիացած աչքերուն կնայէի, մէյ մը ծովու ծփանքներուն ու ցոլքերուն. ան ալ աչք մըն էր. անոր մէջն ալ կարծես Վարդուհիիս հոգին կար. ան ալ կժպտէր երեսիս։

Կառքերը կեցան ջուրէն ոչ հեռու։ Առաջին զգացածս անուշ խշրտուք մը եղաւ եզերքէն, ուր ալիքն ու փրփուր քաղի էին ելած ափի խիճերուն հետ։

Քիչ մը հեռուն խմբուած էր գիւղացիներու ստուար խումբ մը, որոնք մեզի պէս ուխտի էին եկած իրենց կապոցներով։ Քանի մը հրացան պարպեցին։ ես ալ քանի մը գնդակ ղրկեցի օդը արտճանակէս, որ կղզիէն նաւակները գան։ Եւ իրաւ կղզիի մեզի դարձած կողմէն ու խորշի մը մէջէն ծառերուն տակէն երեք նաւակ բացուեցան քիթը բռնած դէպի մեզի։

Երկու աւելի խոշոր ու լայնափոր նաւակներուն մէջ լեցուեցան գիւղացի ուխտաւորները, աւելի փոքր՝ երրորդ նաւակին մէջ տեղաւորուեցանք մենք։ Նաւակները ցամաքէն կտրուելնուն պէս զուռնաչիները սկսան իրենց արեւելեան եղանակները մեր առջեւի նաւակէն։ Պառաւները երկիւղածութեամբ պղնձէ թասով ծավակին ջուրը կխմէին. երիտասար դաղջիկներ, իրենց երփներանգ զգեստներուն մեջէն, ուր տիրող գոյնը կարմիրն է, ր եւ իրենց երկար ու սեւ հիւսքերուն տակ գրաւիչ՝ մեզի կդիտէին հետաքրքիր, «քաղքցիները» ու «քաղքցի» աղջիկը, որ անոնց աչքին անշուշտ նախանձելի էակ մը կթուէր իր բարակ բացևվարդագոյն շրջազգեստին մէջէն եւ իր կարճ մազերուն խոպոպիկներովը, որոնք հարդէ լայնեզր գլխարկին տակէն առատութեամբ ուսերուն վրայ կծփային։

Զուռնային սուր ձայնը քանի կերթար կսաստկանար. մեծ աղմուկ էր նաւակներուն մէջ. կխօսէին, կխնդային, կխմէին։ Մերոնք լուռ էին ու կնայէին քաղքցու հպարտութեամբ։

Ես ալ կդիտէի այդ խումբը ու կզգայի, որ տարիներու մշուշին ետեւէն կվերակենդանանային հին ու սիրելի մանկական յուշեր ու պատկերներ աչքերուս ու հոգիիս դէմը։ Կվերհիշէի մանկութեանս ուխտագնացութիւնը Ախթամարի կղզին։ Ու կզգայի, որ տարտամ թախիծ մը, հաճոյք, ցաւ ու կարօտ իրար խառնուած կանձրեւէր հոգիիս մէջ։

Այդ խարխուլ նաւակները, ալիքներուն այդ ծփանքը, թմբուկին պինդ զարկերը, այդ կանացի խայտաբղետ արդուզարդը, այդ առողջ, արեւառ առնական դէմքերը, այդ հաստ ու բամբ ձայները, որ աշխատաւորի ուժեղ կրծքէն կխուժեն, այդ բոլորը որքա՜ն ծանօթ ու հարազատ էր ինծի։

Երբ կղզի հասանք, մեզի դիմաւորեց հոգեւորական մը եւ առաջնորդեց վանքի ամէնէն շնորհքով սենեակը, այսպէս ըսուած «պատուաւոր» հիւրերէն էինք։ Բաւական ընդարձակ պարզ ու մերկ սրահ մըն էր, որուն մէկ անկիւնը արդեն բռնած էր ուրիշ խումբ մը, գորգերը փռած ու տեղաւորուած։

Դիմացի անկիւնը, պատուհաններուն տակ բռնեցինք մենք եւ ըրինք միեւնոյնը։ Մթնելու վրայ էր ադրեն։ հօրեղբօրս առաջնորդութեամբ բոլորս միատեղ գացինք տաճար սրբութիւնները համբուրելու։

Փոքր, մութ եկեղեցի մըն էր. խորանին առջեւ վառուող բազմաթիւ մանր լոյսերը եւ խլրտող բազմութիւնը, որ երկիւղած կաղօթէր, վրաս ազդեցին. անոնք ալ հարազատ կէտեր էին մանկութեանս յուշերէն։

Տիկինները մոմերնին վառեցին, աղօթեցին, լացին եւ երբ ամէն պարտաւորութիւն վերջացաւ՝ դուրս եկանք։ Մեր ընթրիքը շատ կարճ տեւեց. ամենքը հոգնած էին. ծածկոցներու մէջ կերպ մը փաթթուեցան ու պառկեցան, առտուն կանուխ պիտի ելլէին ժամերգութեան ներկայ ըլլալու։

Վարդուհին, եղբայրն ու ես ելանք ուխտաւորներուն մէջ պտոյտ մը ընելու։ Սենեակներուն առջեւը, հրապարակին մէջտեղը, ծառերուն տակ՝ ամէն կողմ խմբուած էին գիւղացիները։ Հոս պզտիկներուն խժլդուքը, գետնի մէջ փորած օճախներու վրայ փայտէ շամփուրներով դարձող խորովածին հոտը, մատաղներու պատրաստութիւնը եւ վանքի պաշտօնեաներուն իրարանցումը։ Անդին երիտասարդներուն աշխոյժ պարը զուռնայի եղանակներուն տակ. քիչ մը անդին աղջիկներուն ազատախօս անուշ երգերը, ուր առիթէն օգտուելով կթափեն իրենց սրտի ամիսներով ծածկած յուզումը, կկանչեն «եարը» ու կգովեն։

Ամէն աղջիկ, երբեմն խմբով, երբեմն առանձին, սուր ու համարձակ ձայնով ու սրտին խորէն կերգէ իր իղձը. եւ ո՞վ գիտէ՝ մօտը կեցած երիտասարդներէն որուն հոգին կխոռվէ. եւ կտրիճը ալ չի դիմանար, ընկերներուն հետ կմիանայ աղջիկներու շրջանին։ Շրջանը կմեծնայ, երգերը աւելի կշեշտաւորուին, սրտերը կալեկոծուին։ Մանչ ու աղջիկ փոխնիփոխ կերգեն տունևտուն բացարձակ իրարու հետ սիրաբանելով երաժշտօրէն. եւ պարը կդառնայ ու կդառնայ խենթ մտածման մը նման, որ ուղեղէդ դուրս չելլէր։

Մենք ու ուղղուեցանք ծառերուն տակէն դէպի ծովեզր. եւ պահ մը գիւղական երգերու եւ երաժշտութեան ընդհատումին մէջէն լսուեցաւ ծովուն անդորր ծփանքը եւ ոտքերնուս տակի խիճերուն խշրտուքը։ լուսնի խոշոր մահիկը ծառերուն սաղարթին մէջէն լոյսի ցանց մը կնետէր ծովափին վրայ։ Այդ ցանցին մէջ կաշկանդուած կքալէինք գրեթէ լուռ ու երազկոտ։

Երբ վերադարձանք մեր սրահին դուռը՝ նկարիչն ու քոյրը գիշեր բարի մաղթեցին ու մտան ներս պառկելու։ Իսկ ես նստեցայ դռան սեմին վրայ. արմունկներս ծունկերուս դրած եւ դէմքս առած ափերուս մէջ՝ սկսայ նայիլ ու խորհիլ։ Այն բոլորը, որ դէմս կպատկերանար այդ հինաւուրց ծառերուն տակ, այդ բոլորը տեսած էի ես շատ թարմ տարիքիս իմ ծննդավայրս, հայրենիքիս մէկ ուրիշ անկիւնը։ Արագ սկսան դուրս լող ալ յուշերուս ծովէն սուրբ ու մոռցուած տեղեր ու դէմքեր. սուր կարօտ մը արթնցաւ մէջս ու յուզումս հասաւ իր գագաթնակէտին։

Ամէն աչքէ հեռու, մինակ ու մութին մէջ ձգեցի ջիղերուս սանձը ազատ, առանց քաշուելու եւ արցունքներս սկսան հոսիլ։

Բայց սխալած էի. հանկարծ ստուեր մը երերաց դռան սեմին վրայ եւ մէկը նստեցաւ քովս.

- Ես ալ քուն չունիմ. և ըսաւ խնդալով։

Բայց լուսնի աղոտ լոյսին տակ երեւի արցունքս նշմարեց իմ քողարկումի ճիգերուս հակառակ եւ բոլորովին փոխուած ձայնով մըն էր, որ հհարցուց.

- Բայց ի՞նչ ունիք. ինչո՞ւ կուլաք. ինչո՞ւ էք այդպէս կծկուեր։

Երկու ձեռքով ամուր բռնեց թեւս ու սեղմուեցաւ ինծի։

- Ոչի՛նչ չկայ. և ըսի ես կէս մը ցաւով, կէս մը քնքշանքով։և Ջիղերու գրգռո՛ւմ եւ հին օրերու վերյո՛ւշ։

- Պատմեցէ՛ք ինծի ինչ որ հիմա կմտածէիք, ինչ որ կզգայիք, ինչ որ ձեզի կլացնէր. բայց պէտք է պատմէք ամէն ինչ. և ընդգծեց ան վերջին բառերը։

- Խրթին բան մը չկայ, ո՛չ ալ ծածկելիք։ Ես ալ ձեզի պէս ունիմ ծնող, եղբայր ու քոյրեր, որոնք չեմ տեսր քանի՜ տարիներ. ունիմ հայրենի տուն մը, ծովակ, այգեստան, հեռո՜ւ ու հեռո՜ւ։ Կմտածէի՝ ո՞վ գիտէ հիմա ինչ կընէ մայրս. ո՞վ գիտէ որքան հիմա մեծցա են քոյրերս, ամէն մէկը ձեզի պէս հասուն ու սիրուն աղջիկ մը։ Այդ պարը կտեսնէ՞ք. գուցէ ատոր նման շղթայի մը մէջ կդառնան այս գիշեր քոյրերս ու իմիններս։ Եւ այդ գիւղական երգերն ու ոստումները, որ արեւմտեան ճաշակին կրնայ մեծ բան մը չխօսիլ, իմ սրտիս ամէնէն զգայուն թելերուն կզարնէ։ Իմ ժողովուրդիս սրտին ձայնն է ատիկա եւ անոր ուրախութիւնը. իմ սրտիս ձայնն է ատիկա։

- Այո՛, շիտա՛կ է, և վրայ բերաւ իսկոյն Վարդուհին։և Ես արդեն սկսած եմ հասկնալ. դուք շատ էք հայ. մեծցած էք հայ միջավայրի մէջ եւ ստացած էք հայ կրթութիւն. ձեր հոգին չէ թռուած, շատ աւելի միաձոյլ էք։ իմ կրթութեանս մէջ շատ կան օտար գծեր, օտարով ոգեւորութիւն, գուցէ եւ օտար զգացումներ։ Ձեր կեանքը որոշ նպատակ մը ունի. դուք կեանքի մէջ որոշ բան մը կփնտրէք, դուք գիտէք, որ դեր մը ունի. հայ ըլլալու, հայութեան ծառայելու գիտակցութիւնը. ձեզի համար կեանքը կոչում մըն է. եւ ատոր համար ալ ձեր հոգին թռիչք ունի. դուք թեւեր ունիք. հայու թեւեր. օտար ժողովուրդի թեւերով մարդ չի կրնար թռչիլ։ եւ ատով է բարձր ձեր հոգին։

Ես խորին զարմանքով ու խորին հաճոյքով քարացած՝ ականջ կդնէի իր ըսածին։ Եւ զգացի, որ հպարտ եմ իրմով. զգացի, որ ոչ միայն կսիրէի այդ աղջիկ, ը այլ խորապէս կհարգէի։

Իմ այդ զգացումիս բնական արտայայտութիւնը եղաւ, երբ ըսի իրեն հիացումով.

- Չէք կրնար երեւակայել, թէ դուք ինքներդ ինչքան բարձր էք իմ աչքիս. եթէ իմ առաւելութիւնս իմ աւելի միաձոյլ կրթութեանս մէջն է, ձեր առաւելութիւնը ձեր հոգիի բնական նրբազգացութեան ու ինքնաբեր բարձրութեան մէջն է։

Վարդուհին խնդաց, կարծես քիչ մը իրեն անհարմար զգաց. կամաց մը ելաւ ոտքի եւ ըսաւ.

- ԳԻտէ՞ք ինչ կայ. քանի որ երկուքս ալ այսպէս հիացած ենք իրար բարձրութեամբ, լաւ է՝ այդ բարձրութեան վրան ալ մնանք եւ այդ բարձրութեան վրան ալ երթանք պառկելու։ Գիշե՛ր բարի։

Եւ ոգիի մը նման ինչպէս ելեր էր դուռնէն, այդպէս ալ արագ ու թեթեւ սպրդեցաւ ներս։

Իսկ ես դեռ երկար կպտտէի դուրսը միայնակ։ Ուխտաւորները քալելէն, ցատկելէն ու խմելէն հոգնած՝ խմբովին փռուեր էին իրենց խսիրներուն ու կարպետներուն վրայ ամենատարօրինակ դիրքերով։ Հոս ու հոն կլսուէր դեռ երգի մը մնացորդը, խօսակցութեան մը քայքայումը կամ գինովի մը պոռոտախօսութիւնները։

Վերջապէս ես ալ մտայ սենեակ։ Լուռ էր ու կէս մը իջեցուցած լամպէն աղոտ լուսաւորուած։ Աչքս բնականաբար Վարդուհիենց բաժինը նետեցի։ Վարդուհին մեծ շալի մը ծալքերուն մէջ փաթթուած կքնանար Կատեային կից։ մազերը խառնակ ինկեր էին դէմքին. ձախ թեւը մինչեւ արմունկը բաց՝ նետեր էր գլխուն վրայ։

Ես ալ տեղաւորուեցայ մերիններուն քով՝ աչքերս այդ մերկ ու սիրելի դաստակին գամած։ Չգիտեմ յոյն դիցաբանութեան ինչ գրքի մը մէջ դիցուհիի մը պատկերը կհիշեցնէր. պառկած նոյն դիրքով, նոյն խառնակ մազերը ճակտին եւ նոյն ձախ թեւը նետած գլխուն ետեւը։ Եւ երեւակայութեանս մէջ, ուր անշուշտ կէս բացած լամպի կիսատ լոյսը իր որոշ դերը ունէր, իմ Վարդուհին ու յոյն դիցուհին սկսան իրար ձուլուիլ գեղարուեստական հիանալի ամբողջութիւն մը առաջացնելով. միայն թէ հետզհետէ մտքիս մէջ ամէն բան սկսաւ աղոտանալ ու մշուշոտիլ□

Եւ երբ նորեն աչքս բացի՝ այնքան պայծառ լոյս մը ինկած էր պատուհաններէն ներս, որ աչքերս շլացան, ստիպուեցայ գոցելու։ Եւ առաջին մտածումս արմունկը եղաւ։ Վարդուհին հոն չէր։ եւ ընդհանրապէս սրահին մէջ մարդ չկար։ բաց դռներուն առջեւը սեմին վրայ նստեր էր մեր նկարիչը եւ բան մը կնկարէր։

աշոյժ շարժումով պառկած տեղէս նստեցայ եւ նոր նկատեցի, որ վրաս ծածկեր էին հաւելեալ ծածկոցով մը. եւ որքան մեծ եղաւ հաճոյքս, երբ Վարդուհիին կրկնոցը ճանչցայ։ Դեռ ինքս ինծի հաշիւ չտուած՝ թէ այդ կրկնոցը ինչպէս էր վրաս նետուած, Վարդուհինինքը ցատկելով ներս մտաւ սենեակ։

- Ա՜խ, արթնցե՞ր էք, պարոն ծո՛յլ. և խնդաց շիտակ ինծի գալով։և Մենք ճիշտ ժամ մըն է, որ ելեր ենք։ տեսայ, որ պառկեր էք գրեթէ բաց՝ կրկնոցս վրանիդ նետեցի. շատ անզգոյշ էք. և վերջացուց խօսքը ձեռքի թաշկինակը թեթեւ մը դէմքիս զարնելով։

Անուշ հոտ մը պարուրեց դէմքս ու անբացատրելի բախտաւորութիւն մը հոգիս։ Ուրախութենէ գինով ցատկեցի ոտքի։ եւ ալ ամբողջ օրը գրկած էր թութիւնս Վարդուհիի տուած բոյրն ու երջանկութիւնը։

Մինչեւ ճաշ ինչպէս անցաւ չգիտեմ։ երկու տուն խառնուած էինք իրար. ուտելիքի պատրաստութիւն, խօսք ու կատակ, երթեւեկ եւ ծովուն եզերքէն պզտիկ պտոյտ մը՝ որու միջոցին մեր նկարիչը արագևարագ քորքիներ կվերցներ։ Իսկ ես ու Վարդուհին իրարու շուրջ կդառնայինք։

Ճաշէն ետքը երեքով՝ Վարդուհին, եղբայրն ու ես՝ ելանք կղզին շրջելու, թէեւ տաք արեւը վրանիս իր բոցերը կթափէր։ Բարձրացանք կղզիին գագաթը, ուր բաւական բազմութիւն կար։ Իջանք լեռան հարաւայինևարեւելեան եզերքը, որ բոլորովին ամայի է։ Կմտնէինք ժայռերուն խոռոչները, կբարձրանայինք քարափները։ Եւ ո՞վ գիտէ դարերէ ի վեր միայն սրբակրօն մենակեացի մը աղօթքին մրմունջները պահող ճգնարանները պահ մը կարձագանքէին Վարդուհիի հնչուն ու կենսուրախ ծիծաղին։ Ու Վարդուհին ինքը ամբողջ թրթիռ էր, նազանք ու հմայք. գեղեցիկ ու կրակոտ կեանք մը։

Եղբայրը առտուան պէս կնստէր հոս ու հոն, իր նկարի տետրակին մէջ «յուշեր առնելու». հետըկպտտցնէր նաեւ իր ներկերուն տուփը, բայց օգտագործել չկրցաւ. կարծեմ անգամ մը միայն։

Արեւը մարը խոնարհելու վրայ էր, որ մենք նորէն բարձրացանք լեռան գագաթը։ Գագաթը մարդ չէր մնացած. խարխուլ մատուռին շուրջը պարապ էր. ամենքը իրենց գիպերուան քեֆի պատրաստութեամբ էին զբաղուած վարը։

- Ի՜նչ գոյներ են. և բացականչեց ն կարիչը արեւմուտքին վրայ լեռան գագաթներու խումբ մը մատնանշելով, որ նարնջի ու մանիշակի արտասովոր բաղադրութիւն մը կհորինէր, ամպերու շատ թեթեւ շղարշի մը ետեւէն։

- Վայրկեան մը նստեցէ՛ք, սա գոյները բռնեմ. և ըսաւ ոգեւորուած ու նստեցաւ ժայռի մը ցայտքին։

- Դուք բռնեցէ՛ք ձեր գոյները, մենք ալ կերթանք մատուռը, և ըսի. և առտուն շատ բազմութիւն կար. շնորհքով չմօտեցանք։

- Քիչ մըն ալ բարձրացանք ու մտանք աւերակ մատուռը։ Բանուած լաթի մը վրայ ժանգոտ խաչ մը կար սեղանին վրայ. քովն ալ բզկտած կազմով Աւետարան մը. եւ ամէն կողմ սեղանին ու պատերուն փակցուած վառուած ու հանգած բարակ մոմի մնացորդներ։

Տխուր էր։ խոնարհութիւն մը ըրինք ու ելանք դուրս։

- Երթա՛նք սա ժայռին ծայրը, և ըսի. և կարծեմ կղզիին ամէնէն բարձր կէտն է։

Եւ ուղղուեցանք մատուռէն ոչ հեռու ժայռակոյտը։ Ժայռի պատռուածք մըն էր, աղուոր խորշ մը, միսևմէնակ, ետեւի աշխարհքէն կտրուած։ դէմերնիս հեռաւոր արեւմուտքի լեռները, վարը ծովը ոտքերնուս տակ ու վրանիս կապոյտ երկինք։

Վարդուհիի հետ շատ էի մինակ մնացեր, բայց երբ օդային այդ խորշին մէջ աշխարհքէ կտրուած նստեցանք իրարու քով տափակ քարի մը վրայ, գզացի, որ սիրտս սկսաւ թպրտալ։

Եւ ճիշտ այդ վայրկեանին արեւը դիմացի Գեղարքունի լեռներու երկու սուր գաղգաթներուն մէջ մարը կմտնէր։ Ամեհի, խոշոր ոսկի մը, որ ժամանակը ծանրևծանր ու դժուարով կմղէր իր օրերուն գանձանակը։

Ոսկին վերջապէս անյայտացաւ եւ արեան կարմիր մը ողողեց երկնակամարին այդ հատուածը. եւ ամպերու բամբակէ փեռեկտումներ այդ արեան մէջ թաթխուած իջան ու գոցեցին գանձանակին նեղ ան ցքը, ուրկէ քիչ մը առաջ ներս էր սահեր մեր օրուան արեւը։

Իսկ երկնքի այդ արիւնոտ հատուածէն անդին՝ որքան հեռու այնքան մութևթանձր կապտագոյն կամար մը, որ իր գորշութեամբ բոլոր հայեացքդ կարմրին վրայ կեդրոնացնել կուտայ։ Կարմիր մը, որ կցոլար ծովուն մէջ՝ մութևկապտորակ ջրի մակերեսին վրայ ծիրանի հեղեղ մը հոսեցնելով։ Ծովու ու երկնքի այդ կարմիրը կև արտացոլէր կղզիի մեր շրջակայ ժայռերուն վրայ, մեր մեկուսի խորշին վրայ, մեր վրայ։

- Աստուա՜ծ իմ, այ ի՜նչ գեղեցիկ բան է. և բացականչեց Վարդուհին ու ձեռքը կամաց մը դրաւ ձեռքիս վրայ։