Զահրատ
Վահան
Վահան մը լոյս
Վահան մʼաննիւթ զուտ գաղափար բորբ հաւատք
Հպարտ փռներ եմ կուրծքիս
Լուտանքներուն դէմ մոլեգնած աշխարհին
Դարանակալ խժգուժութեան դէմ անզուսպ
Մինչ մայթերէն իբր թէ
Հանդարտօրէն կը քալեմ
Երազատես սուրբի նման անտարբեր
Իսկութեան մէջ ես կուրծք կու տամ հազարումէկ հարուածի
հազարումէկ թշնամանքի ու դաւի
Երբ հանդիպիք դուք ինծի
Թշնամի թէ բարեկամ
Մէկուն վրայ այս քաղաքին փոշեպաճոյճ մայթերէն
Մի կարծիք թէ մինակ եմ
անապաւէն անօգնական կամ անէն
Դուք որ օտար չէք նշմարեր հարկաւ վահանն իմ զօրեղ
Վահան մը լոյս
Վահան մʼաննիւթ զուտ գաղափար բորբ հաւատք
Չոր հպարտ
Կուրծքիս վրայ դրօշի պէս կը բռնեմ
Ավետիք Իսահակյան
Լուռ պարտեզում սըրտատըրոփ, սիրատենչ
Լուռ պարտեզում սըրտատըրոփ, սիրատենչ
Իմ նազելուն սպասում եմ այս գիշեր.
… Շըշուկ ընկավ ահա վարդի, ծաղկանց մեջ.
Ծըփծփացին շուրջս մետաքս զառ փեշեր.
Իմ նազելուս շունչը քնքուշ ինձ շոյեց,
Կարոտավառ հպարտ կրծքին փարվեցի.
Ծով – մազերի բույրը անո՛ւշ ծավալվեց,
Աստղ – աչերին համբույրներըս վառեցի.
Շըրթներիցըս ալ – արյունը կաթկաթեց
Եվ բախտավոր, և երջանիկ լացեցի …
- Վա՛յ, քեզ, թըշվառ, ցընորքների խեղճ տըղա,
Ոչ ո՛ք չունիս, ոչ ո՛ք չըկա` քեզ մոտ գա …
1905
Ալեքսանդրապոլ
Եղիշե Չարենց
Ես նստում էի
Ես նստում էի անմարդ բուլվարում՝
Աշնան արևի համբույրին գերի:
Խմում էր հոգիս երկնքի հեռուն,
Լսում էր հոգիս երգը զանգերի:
Ու անթա՜րթ, անթա՜րթ նայում էի ես
Անսահման, անծիր երկնքի հեռուն:
Ու թաց աչքերով տեսնում էի քեզ
Հավիտենության կապույտ դաշտերում:
Եվ երբ երեկոն մեռնում էր բոցում
Ու իջնում էր պարզ, աստղազարդ գիշեր
Կապույտ ջրերի հեռու զնգոցում
Ես լսում էի քո շշուկը դեռ...
Հովհաննես Թումանյան
Երբ տեսնում եմ, մարդ տակավին...
Երբ տեսնում եմ, մարդ տակավին
Պահանջածը դեռ չի ստանում,
Եվ հուսահատ գերեզմանին,
Մոլությանն է ապաստանում.
Երբ աչք եմ ածում շուրջս ու հեռու
Եվ չեմ գտնում խաղաղ անկյուն,
Ուր հառաչը տանջվող գերու
Չտարածվեր տխրահնչյուն.
Այնինչ խոսքը մարդու որդու
Արհամարհված ու մոռացված,
Եվ գլուխը ազատ մարդու
Մինչև գետին խոնարհած,
Բարկությունով լցված հոգով
Ես ուզում եմ, որ հենց իսկույն,
Տիրող կյանքը յուր վայելքով
Դառնար ժանտախտ ու մահաթույն...
Թող մեղավոր հարանց շիրմի
Վերա որդիքն անապական
Ապրեն հանգիստ, և թող լինի
Նրանց օրենքն ավետարանն:
Աննա Սարգսյան
Տագնապ
Մի կաթիլ արցունք տվեք ինձ՝
ցավս անլաց է մնացել,
աչքիս աղբյուրը ցամաքել,
նույնիսկ նա է օտարացել:
Էլ համահունչ չէ կամարը շուրթի՝
ավերակ դարձած տաճարին հոգու,
թե բնությունն է այս տվածը, ուստի`
խռովքը նույնպես օտար չէ Աստծուն:
Անկու՞մ է, բեկու՞մ, դա՞րն է անհաջող,
մարդիկ դարձել են՝ արժեք չունեցող
սուտ "արժեքների" կամավոր մի զոհ,
տկար ու անմիտ, բայց իրենցից գոհ…
Հավատն է միայն ստիպում կառչել
ցնցոտի դարձած կյանքի քղանցքից,
որ կարողանանք ցավից հույս քամել
ու, ինքնությունը չկորցնենք ահից,
իսկ բարության սակավ մնացած
նշույլներն՝ անհագ կարոտով որսանք,
ինչպես մի ճնճղուկ, որ պատահմամբ
գտել է ընկած չոր հացի փշրանք:
Հեռվում տագնապի ղողանջ եմ լսում.
հին տաճարում է, գու՜թ է աղերսում:
Ու թե ամառ է` ինչու՞ եմ մրսում,
ինչու՞ է ցավից հոգիս արտասվում…
Դիլիջան
23.07.2023թ.
Աննա Դավթյան
Հեղափոխություն
– Ռոլանդն եկավ թե՝ բարեւ ձեզ: Սաղ գեղին էլի իրանով էր արել, որին խաշլամա, որին երկու լավաշի փող, մնացել էի ես:
– Ախր, Վարդգես ջան, տեսնո՞ւմ ես, ինչի՞ գնացիք էլի իրան ընտրեցիք, Նիկոլն ի՞նչ անի էս դեպքում:
– Ռազ, գյուղի որոշածն էր, Ռոլանդին էս գյուղն էլ է շատ: Իսկը իրար հարմար են: Եկավ իմ մոտ, ասի՝ սաղին որ հարմար է, ախպեր, գնա, ես քու դեմն առնողը չեմ: Գնա, դառի:
– Ախր հիմա փոխվել ա, կյանքն անհատական ա, Վարդգես ջան:
– Ռազ, ի՞նչ անհատական, մարդ ո՞ւր ա, որ… Ֆռոբի հարսին շունը գզել էր։ Վարդգեեեեե՛ս, բոռալով եկան՝ թե հասի։ Ասի՝ Ավ ջան, զինվի։ Բահն առանք, գնացինք, որ ի՞նչ։ Շունը խոզի գոճիներին կերել, հետո հասել էր հարսի վրա։ Գզել, քցել էր դռան շեմին։ Հիմի էլ պերեվազկի եմ տանում Արթիկ, բերում։
– Ռազ ախպեր, հլը արի մեր մայլեն, մարդ չկա, գյուղապետին պտի դիմենք, որ ուրիշ մայլից մարդ ղրգե:
– Հրաչ ջան, ախր էդքան գնում են երկրից, ի՞նչ կա էդ դրսերում: Դրսի կյանքն էլ իրա բարդություններն ունի:
– Ռազ, դու Երեւան, մենք՝ ստեղ: Դու խաբար չես: Ձմեռն առավոտները ընդամենը հինգ պաչկա հաց էի տանում Արթիկի սուպերմարկետ, որ ծախվի: Տասը րոպե ուշացնեի, էլ չէր վերցնի: Իսկ ավտոյի ակերը՝ քյաչալ, դուրսը՝ գալալյոդ: Էլ տռոս եմ քաշել ակերին, էլ քյանդր, էլ քեչա, մխերով-բանով, էլի չէր քշվի էդ սառույցին: Օֆելյային ասում էի՝ աղջի դու մի արի, մի բան լինի, գոնե դու մնաս երեխեքի գլխին:
– Սպեց ժնջիլը քանի՞ս է, Վարդգես ջան, մի հատ առնեիր, գցեիր տակը:
– Ռազ, ես գրտնակը տաշելուց, աչքերս բռնվել էր, տունը հազար դրամ չկար, որ երեխեն իջներ, դեքսամետազոն բերեր: Հրաչենց տունը ժամկետն անցածմ կար, դրա հետեւից ղրգեցի, էդ էի կաթացնում:
– Ռազ ախպեր, ստեղ ով ապրի, կարա ջունգլիներում էլ ապրի, անապատում էլ, սիբիր էլ:
– Այ ախպեր ջան, մեր հոր տունն էս է:
– Դե դու արի, ապրի: Ես գամ Երեւան, դու Դավոյի հետ արի գյուղ: Արեք ձեր հոր տունը պահեք:
– Ախպեր, բա ի՞նչ անենք, դուռը փակենք, գնա՞նք:
– Ինչի՞ չգնանք, որ մուխը չմարի՞: Սկի մուխ էլ չկա տների վրա։
– Աշակերտներիցս մեկը գրել էր՝ ես մի կախարդ տեսա, որ իմ ներսի բանտում էր։
– Բա եկեղեցի՞ն։ Տուրիստներ չի բերո՞ւմ։
– Եկեղեցին ի՞նչ։ Խալիները փռել են, տերտերները վրայով գնում-գալիս են։ Էլ էն եկեղեցին չէ։ Կուսակրոն Տեր Հունանն էլ ինչ Ննջիկի հետ երեխա ունեցավ, գեղացիք դրին, մորուքը կտրեցին, հիմա եկեղեցուց ելել, դպրոցում աշխարհագրության դասատու է աշխատում։
– Ես ձեր տեղը լինեի, մի իրեք հարուր հատ նապաստակ, հորթուկ, ոչխար, հավ կպահեի, ֆերմա կդնեի: Գոմը կա, բանը կա:
– Ռազ, հավն առնում ես, հավկիթը ոռեն կչռռա, հասցրիր ստեղ, կդառնա կուռկուռ, վերջ, էլ չի ածե:
– Պարեց Սասունն, ու ողջ աշխարհը հիացավ,
Պարեց Սասունն, ու ողջ աշխարհը հասկացավ,
Որ պար չէ սա, այլ մի երկրի հին պատմություն…
– Ավո, գնա կուխնին սորվի:
– Հանդեսի եմ, պա:
– Էս չոլի մեջ ի՞նչ հանդես:
– Նահապետավանի հետ հանդեսի մրցում է։
– Վարդգես ջան, Կոնդը հավ չի՞ պահե:
– Օֆելյա, Կոնդի իսկական անունն ի՞նչ էր:
– Հոկուլը լավ գիտեր, Ան, չեմ հիշում:
– Կոնդը լավ հավ մորթող է, կանչեցի, մորթեց, պրծանք։ Վրեքը պծեղմ միս չկար։
– Ռազ ախպեր, Վձոյից լավ մալ պահող չեղնի: Էնքան էր սիրում, մալի հետ գոմն էր քնում, կոտոշները շուշաթղթում էր: Ինչ եղավ վերջում. մնացել էր թրիքը, էդ էլ ծախեց, գնաց Երեւան:
– Հոկուլը Վձոյին միշտ Վազգեն էր ասում:
– Հա, Վազգենը: Գոմի հոտի վրա՝ վարդի յուղ:
– Վձոն էքսպերտ էր, դաժե Վձոն չկարացավ մալ պահե: Գալիս էր, խոտ էինք ծախում, նայում էր գույնին, տեսքին, դնում էր բերանը, ծամում էր, ասում էր՝ չնեղանաք, լավ խոտ չէ: Այ էդ Վձոն անհետ կորավ գյուղից:
– Թիփին որ ութ ամիս վռռա… Վերեն նենց կիջնի, կասես՝ տունս տարավ: Սարը քամով կիջնի…
– Հրաչ ջան, Աշոտը ո՞նց արեց: Հո չեմ ասում՝ դուք պահեք: Դուք ստեղծեք, աշխատատեղեր բացեք, դուք ղեկավարեք:
– Նախ Աշոտինը այգի է, մալ չէ: Հետո տաք է Արզնի, Շիրակը չէ: Ռազ, դու քո ձեռքով պտի անես, թե չէ վարի կտան: Դռաբիլկեն չդրի՞նք: Մուխաննաթ Մակիչն եկավ, թեւը կոխեց մեջը, լղճեց: Միլիցեքի դուռն հասանք: Աշոտ որ ասում ես, Աշոտի հեր Ռոբերտը խնձոր քաղողներին ասում էր՝ խնձորն առանց պտտելու քաղեցիր, էլ մյուս տարի չի աճի: Սխալ ես քաղում, էլ գործի չգաս, տգետ: Մանկապարտեզի վարիչ էր վախտին։
– Ռազ ախպեր, ասում ես՝ ոչխար: Ոչխարը Հոկտեմբերյանի փուշը կուտե, բայց հասավ մեր մոտ, գետին է, ի՞նչ ուտե: Տիզ կընկնի, կսատկի:
– Ռազ հոպար, հլը ֆռա ու նայի էդ սարին:
– Ընի ջան, էդ սարն է կերակրողը:
– Ռազ, ստեղ անոմալիա է, կլիմա չէ: Ստեղ ամենադիշովի կյանքի համար վճարում ես ամենաթանկ գինը:
– Ինչքա՞ն կվառեք ձմեռը, Վարդգես ջան:
– Յոթանասուն հազարի: Սաղ ամառ հավաքում եմ, որ ձմեռը գազի փող տամ: Եռաֆազի համար էլ դիմում գրեցի, նախարարությունից թուղթն եկավ։ Ամբողջ էջին գրած էր իմ անունը, վերջում՝ Հարությունյան Արտակ։ Ես ձեր տիրու նանը: Էլի առա, իջա Արթիկ։ Հիմա սաղ ինստանցիաներով նորից հետ են ուղարկել, որ անունը փոխեն։ Ընդամենը մի թղթի համար ութ անգամ Արթիկ իջի, ել։
– Հոպար, ասում եմ՝ ձմեռվա վառելիքի փողով Երեւանում սեփական տուն կվարձես, հացի արտադրությունդ ու գործիքներդ կտեղափոխես, կաշխատես, ավելի լավ կլնի:
– Ընի ջան, սպասեմ: Տոլյատիից գրտնակ են պատվիրել: Սկայպով զանգեց: Տեսել էր լիստով, շշմել էր, հիմա ամբողջ հոսքագիծն է ուզում՝ խմորը կտրող, գնդող, գրտնակող լինյա:
– Որտե՞ղ ես էդ սովորել, ո՞նց ես հավաքում էդ գրտնակը:
– Տո, այ Ընի ջան, ինձուինձ բեջարում եմ: Ինչքան հին երկաթ կար, տաշեցի, սարքեցի: Բայց մաս չի ճարվում: Ցեպը Երեւան վեց հարյուր դրամ է, հասնում է ստեղ, դառնում է երկու հազար: Էլ վալ, էլ շկիվ, կառդան, ռեդուկտռը ժիգուլու ռեդուկտռ է, ռեզբավոյ վինտ, մատոռ, ռեմեն, սաղ մասերի համար կողքի գյուղերով ֆռռում եմ, որ ճարեմ: Մինչեւ մասերը հավաքում եմ, պատվիրատուն հոգնում է սպասելուց:
– Է՜, ախպեր ջան, տենց բիզնես կլնի՞:
– Ի՞նչ անեմ, Ռազ, էդ է ունեցածս: Չեմ կարա տամ-առնեմ: Երեկ սվառկա արեցի, էլ բոլտը մեջը չէր հագնում: Ութի բոլտը իննով կծակվի, էդ մեկ միլիմետրը մինչեւ վերջ կձգվի, էլ էդ բոլտին նա խույ ձեռք չպտի տաս: Սվառկից հետո տեղահան եղավ: Սաղ դրի քանդի, պոչը ջարդավ, ոնց որ կովը սատկավ: Կվալդով տվի, սաղ ջարդի: Դու մի ասա՝ Սյուզիս դուրսը նստած լսում է` ոնց եմ քֆրտում:
– Բա, Վարդգես ջան, լյուբոյ մետաղ լարման մեջ է սվառկի ժամանակ: Տոչկեքով պետք ա բռնես:
– Գիտեմ, Ռազ, գիտեմ: Էն է՝ Հրաչն էլ խլուրդի սարքն է խոդի տվել:
– Հա՛, Ռազ ախպեր, խլուրդին՝ որպես դասակարգ վերացրել եմ: Դավոս եկավ, տեսավ, շշմավ:
– Հոպար, ձեւ չկա՞ չսատկացնելու, ուղղակի քշելու բոստանից:
– Չէ, Ընի ջան, էլի հետ կգա:
– Էս երկիրը պետք ա ընդեղ հասած լիներ, որ քեզ տուգանեին կենդանիներ վերացնելու համար:
– Երկիրը թող գա, խլուրդը արտիցս հանե: Ընի ջան, կանգնած ես, չէ՞, մեկ էլ կնայես՝ գազարի պոչը գըըընաց, տարավ գետնի տակ: Հերթով կտանի: Գազարը, սխտորը, կարտոլը: Էս կոշկոռեքի մեջ յանի բան կաճի, էն էլ խլուրդը կտանի: Աղեղը սարքել եմ, լարած դնում եմ բնի բերանին, հենց բարձրանում է, կպնում է լարին, շըխկ, գլուխը ջնջխում է:
– Մի պատմի:
– Առաջ ծակի մեջ շլանգով ջուր էինք կապում, ելնում էր քոռ-քոռ, ընկնում էր արտի երեսը։ Դավոս բահով էնքան էր տալիս, մինչեւ արնոտ բրդի պես մնում էր արտի երեսին։
– Բա, Ընի ջան, հոպարներդ հողերը կճանկռտեն ապրելու համար: Ի՞նչ անեմ, ես երեք երեխա ունեմ թառին հանելու:
– Իմացե՞լ ես Ավոյիս բիզնեսը: Ալի էքսպրեսով ճանճ բռնող ծաղիկի սերմեր է պատվիրել: Ավո, հլը բեր: Տո, Ընի ջան, եկել են սերմերը, հահահա: Բերել-տնկել է, աճել են: Ծաղիկը կաճի, բերանը փշերով կբանա, ճանճը կմտնի մեջը, հոպ, կլուց: Ավո, հլը բեր:
– էս ինչ մանր են: Բայց ձեր կլիմային կդիմանա՞ն:
– Նայենք, մենք Ռոբիզոնն ենք՝ պռոստը ցուրտ տեղ, բամբուկ չկա, այծ չկա, չուտել այծի միս, վաբշե չուտել միս:
– Ընի ջան, ջուր բերե՞մ, խմես:
– Վայ, հոպար ջան, ուրեմն դո՞ւ պետք ա ինձ ջուր բերես:
– Գիտե՞ս Աղվանը զանգել ինչ էր ասում:
– Ի՞նչ:
– Ասում էր՝ Վարդգես ջան, երեխեքս աբխազերեն ոտանավորներ են արտասանում, էս է մեր կյանքը, բայց գալ չեմ կարա, գամ էդ սարի գլխին, ինչո՞վ ապրեմ: Հլը նայե, հլը նայե սարին: Նայե լուսամուտից ոնց վրա կքշե:
– Մի վերմակ, իրեք ադեալ, Ընի ջան, բայց մեկ է՝ էնքան ցուրտ է, չես քնի:
– Երկու ամիս ամառ ու վերջ: Օգոստոսի վերջ ձունը կդնե, մի խնդա, ու ճկճկան մառոզ՝ ութ ամիս: Լեդակոլները սեւեռ ո՞նց կերթան, այ տենց է մեր կյանքը:
– Մի բան պետք ա մտածվի, ախպերներ ջան։
– Ռազ, չենք կարա ոռներս ճղենք, ղազի հավկիթ ածենք: Էս է: Լավաշ ծախելով օրական երկու կոպեկ: Ու մի քանի ամիսը մեկ էլեկտրական գրտնակ ծախել: էս վերջին մոդելից, որ սարքել եմ, մի հատ Սառնաղբյուրում կա: Գնանք, տես: Լիստով դրել եմ:
– Մենակ ցուրտը չէ, հոգեբանությունդ…
– Ստեղ հանուն չկա…
– Ստեղ նավթ գտնելն է ելքը:
– Օֆելյա, իմացա՞ր աղվեսը Մարինի չորս հավը տարել է:
– Որձ հորթիկ է պետք, Վարդգես ջան, որձ հորթիկ:
– Սխալ է էս տեղը երկրի վրա, ինչ-որ սխալ կա, չգիտեմ։ Սենց տեղ չէր կարա գոյություն ունենար: Աշակերտդ ոնց էր ասո՞ւմ՝ կախարդական մի բա՞ն։
– Ես մի կախարդ տեսա…
– Տարիքներդ հաշվի առեք, առողջություններդ հաշվի առեք:
– Կախարդ տեսա…
– Օֆելյա, կոֆեն ելավ:
– Վա՜յ:
Արշակ Չոպանյան
Երազ
Հեռավոր ու ամայի
Ծովերու մեջտեղ
Ես ունենալ կուզեի
Պալատ մը բյուրեղ.
Եվ երթայինք միասին
Քեզ հետ, սիրական,
Թաղել մեր սերն այդ բույնին
Մեջ առանձնության:
Մեր շուրջը, գիծ բաժանման
Երկնի և ծովուն,
Խաժ հորիզոն մ’հեշտական
Բոլորեր անհուն:
Հոն պատմեինք իրարու,
Հառած աչք աչքի,
Մեր խոլ երազն օդաչու,
Մեր երազն ոսկի:
Ու մեզ միայն լսեին
Լուռ ժայռերն անշարժ,
Մեզ միմիայն տեսնեին
Ամպերը շղարշ:
Ծովուն շշունջն իր խորին
Երգով վեհափառ
Օրորեր սե՛րը մերին,
Մինչև մահը գար…
Ալեքսանդր Ծատուրյան
Միայնության ժամեր
Գիշեր է։ Մենակ, տխուր, անընկեր
Նստած սենյակում,
Որպես բանտարկյալ վշտի շղթաներ
Աիրտըս են մաշում.
Եվ ստեպ թռչում է իմ տանջված կրծքից
Խորի՜ն հառաչանք,
Բայց հառաչանքիս չունե՛մ ձայնակից,
Չըկա՜ արձագանք...
Չորս կողմս պատեր անըզգա, անշունչ,
Եվ միշտ անվրդով.
Նայում են վերաս անխոս, անմռունչ,
Սառն հայացքով։
Եվ ի՛նչ փույթ նոցա, թե մի խեղճ էակ
Մինչև առավոտ
Թախծալից սրտով պիտ տանջվի մենակ
Խնդության կարոտ։
Դանդա՜ղ ու տաղտո՜ւկ սահում են ժամերն...
Ո՜ւր ես քաղցըր քուն.
Թույլ պլպլում է և՛ աղոտ լապտերն,
Մոտ է հանգչելուն։
Ա՜խ, ի՞նչ կըլիներ գեթ դու, նազելի՛ս,
Մոտըս լինեիր.
Այս տխուր ժամին արտասուքն աչքիս
Գեթ դու սրբեիր։
Քո մատաղ կրծքին գլուխս խոնարհած.
Երկա՜ր ժամերով
Ես զրույց կանեի քեզ հետ սրտաբաց,
Մտերիմ սիրով։
Քեց կըպատմեի դարդերը սրտիս,
Իմ ցավն, արտասուք,
Թե ինչո՞ւ ես միշտ տանջվում եմ, լալիս
Մարդկանցից ծածուկ։
Թե ինչո՞ւ առույգ, մատաղ հասակում
Ես, որպես մի ծեր,
Կյանքի խնջույքից հեռու եմ փախչում
Միշտ սա՜ռն. անտա՛րբեր...
Եվ գիտեմ, մանո՛ւկ, հոգիս ցավագար
Քո մեջ կըգտներ
Յուր դարդ ու ցավին անկե՜ղծ մխիթար,
Սփոփի՜չ ընկեր...
Բայց, է՜հ, իզո՛ւր եմ ես կարոտագին
Եվ լալահայաց
Նայում քո անխոս, սիրուն պատկերին՝
Սեղանիս դըրած։
Դու չըկա՛ս մոտս... Եվ չես էլ լինիլ...
Ի՜նչ ասեմ բախտին,
Որ ինձ պատժել է միշտ լալ. կարոտիլ,
Աչքըս քո ճամփին...
Գիշեր է։ Մենակ, տխուր, անընկեր
Նստած սենյակում.
Հազա՜ր-մի ցավեր, հազա՜ր-մի վշտեր
Սիրտըս են մաշում.
Եվ շուրջս միայն չորս պատեր անշունչ
Եվ միշտ անվրդով
Նայում են վերաս անխոս, անմռունչ.
Սառն հայացքով...
Հրանտ Մաթևոսյան
Փոխհատուցենք հոգևոր արժեքներով
Ցանկություն ունեի, որ թարգմանական ամսագիր ստեղծվեր և ամեն ամիս հայ ընթերցողը աշխարհի գրականությունից տեղեկություն ստանար, նորություն իմանար։ Մեր գրական վարպետության վրա էլ կազդեր, գրողին կբարձրացներ, կձգեր։ Այս ընթերցողը մեր «մենաշնորհը» չէր մնա, ընթերցողների պահանջները կմեծանային։ Արձակի մասին է խոսքս, բայց սա կարելի է տարածել նաև պոեզիայի վրա, թեև սա առավել քմայքոտ մարզ է։ Գրական քննադատության ամսագրի անհրաժեշտությունը ևս խիստ զգացվում է. քննադատների ջոկատը պետք է ընդլայնվի և ուժեղացվի. գրողի ոչ մի տողը չպետք է մնա առանց վերաբերմունքի, մինչդեռ գրական արտադրանքի զգալի մասը մնում է քննադատությունից դուրս։ Այս գործոնները կնպաստեն մեր գրականության ուժեղացմանը։
Ստեղծվել է Դաշտենցի «Ռանչպարների կանչը» վեպը, որը, դժբախտաբար, հեղինակը չի հասցրել արտագրել, խմբագրել, մաքրագրել, վերանայել։ Անկախ դրանից, հայրենասիրական լիցքի հետ միասին, նաև գեղագիտական հեռանկարային լիցքի գործ է։ Միֆի, պատմության, լեգենդների վերարծարծման, ժողովրդի ոգու ընկալման, հողի և գրողի, ժողովրդի և գրողի հարաբերությունների ճիշտ ընկալմանն օգնող գործ։
«Մարութա սարի ամպերը» կարդացի և Մուշեղի կորստյան ցավը առավել խորությամբ զգացի։ Անկրկնելի հեղինակ էր։ Հրաշքի պես տղա էր։ Բայց մեր գրականությունը կունենա շատ սերունդների նոր «զորակոչիկներ»։ Վաղվա օրը լցնող անուններ էլ ունենք։ Արձակի մեջ նշենք Մերուժան Տեր-Գուլանյանին, Վանո Սիրադեղյանին։
Անշուշտ, նվաճումներ կան, անուններ, գործեր, բայց կարծես այն հույսերը, որ տարիներ առաջ ավագները կապում էին իմ սերնդի հետ, լրիվ չարդարացրինք։
Հնարավոր է, որ իմ անբավականությունը բխում է մեր իրականության, մեր ժամանակի մեծ պահանջներից։ Մենք պարտավոր ենք ավելի լավ գրել, ավելի խոր գրել, որովհետև մեր ընթերցողը քաջատեղյակ է աշխարհի դասական և ժամանակակից գրականությանը։ Պետք է նկատի ունենանք գրականության համաշխարհային մակարդակը, այլապես ընթերցողին տանուլ կտանք։ Պետք է մեր ուրախությունն ու ցավը կարողանանք պարտադրել աշխարհի չորս ծագերի ընթերցողներին, ինչպես նրանց գրողներն են իրենցը մեզ հաճախ պարտադրում։ Համաշխարհային գրականության հայացքի տակ մեր խնդիրները, որ ամենից լավ մենք գիտենք, մեր խնդումը, մեր տագնապները, հեռանկարները պետք է բարձրացնենք բոլորին հուզող մակարդակի։
Մենք հաճախ իրականությունն առանց բանաստեղծական թևերի ենք բերում գրականություն՝ իրականության և գրականության արանքից փաստորեն հանելով արվեստագետի կոչումը։
Գրականությունը պոեզիայի թևերով թևավորված, պոեզիայի մակարդակի բարձրացված իրականությունն է։
Հաճախ էլ, ցավոք, մեր մեծ նախնիների ստեղծած թևավոր, ոգիավոր արժեքները փորձում ենք վերախմբագրել։ Մի խոսքով, սրբագործված գրական կերպարների վրա ենք ձեռք բարձրացնում։ Չի կարելի։ Մինչդեռ մեղավորս կարծում եմ, որ գրական ճշմարիտ արժեքը այնպիսի բան է, որի առաջ բոլոր դռները բացվում են։ Արվեստի երդվյալ թշնամին անգամ իսկական գրական արժեքի առջև չի կարող տեղի չտալ։
«Մեր վազքը» և «Ծառերը» թեև նոր են տպագրվել, բայց դրանց ծնունդը նախորդ համագումարից առաջ է եղել։ Այս ընթացքում տառապել եմ կիսատ մնացած գործերիս վրա, որոնցից դեռևս գրեթե ոչ մեկը վերջնականապես ավարտված չի. պետք է վերանայվի, խմբագրվի։
Կուզենայի վստահությամբ կարդալ ընկերներիս գործերը՝ հավատացած լինելով, որ առաջին հաջողված էջին հաջորդելու են ուրիշ լավ էջեր։ Կուզենայի, որ այդպես էլ ընկերներս մտածեին իմ գործերի մասին։ Նրանց ձախողումներն իմն են, քանի որ նույն լեզվի, նույն մշակույթի մշակներն ենք, միևնույն գործն ենք անում։
Վախով, տագնապով եմ նայում Հայկինոյի ամեն մի նոր գործը. ազգային կերպարը, որի ստեղծմանը լծված է մեր կինոն, պակասում է էկրանից։ Ասածս վերաբերում է նաև երաժշտության, ճարտարապետության, նկարչության և հոգևոր մյուս բնագավառներին։
Սարոյանն ասում է՝ ոչ ոք չպիտի մտածի ¥գիտնա¤, որ իր հետ չեմ։ Ավելի պարզ՝ գրողը բոլորի մեջ պիտի լինի։ Է՛լ ավելի պարզ՝ գրականությունն այն է, որ յուրաքանչյուր մարդ կարդում և իրեն հասցեատեր է զգում, խորհելով՝ «Ի՛մ մասին է»։
Մենք պետք է այս բանին ձգտենք։
Հայաստանը արդյունաբերական, տնտեսական, գիտական արժեքներ է արտածում։ Պետք է արտածի և մշակութային արժեք։ Պատկերավոր ասած, մեր տուֆը մեծ սիրով են տանում։ Ցանկալի է, որ գրական գործերի նկատմամբ ևս կարողանայինք առաջացնել նույնարժեք պահանջարկ։
Տխուր բան է համաշխարհային մշակույթի սպառող լինելը. պիտի նաև արտահանել։
Մեր դարը թարգմանությունների դար է։ Անողոք բան կա սրա մեջ։ Թարգմանությունների այս մրցակցությունը դաժան մի պայքար է։ Մշակութային պարտությունը հավասար է հոգևոր պարտության։
Համագումարը կարող է ազգային արժեքների նկատմամբ բարձր, խիստ պահանջների և բարյացակամության այնպիսի մթնոլորտ ստեղծել, որ ժողովրդի տված արժեքները մենք կարողանանք փոխհատուցել հոգևոր նույնպիսի գանձերով։
Ռափայել Պատկանյան
Եղիշե
Ոսկեծըղի, գեղեցկատիպ
Ո՜վ իմ գըրքույկ ոսկեշունչ,
Ազգիս փառքը, անբախտ օրը
Դու քարոզող անմըռունչ:
Ո՜վ պիտի տար այն անըսպառ
Սերն ու գութը դեպ Հային,
Թե որ մարդիկ քեզ, ով գըրքույկ,
Երբեմըն չի կարդային։
Քեզ կարդալով՝ կըմոռանամ
Ես թերությունք մեր ազգին,
Դեպ հայ եղբարքս գութ ու սիրով
Միշտ կը լրցվի իմ հոգին։
Մըտքիս մեջը ես միշտ կասեմ.
«Սերունդը Վարդան մեր Քաջին
Անհընար է՝ անփառունակ
Ըստրուկ մընան կամ կորչին»։
Կամ՝ տեսնելով հեք Հայ տերտեր,
Սուրբ Ղևոնդին կը հիշեմ,
Ու հուսահատ տըրտում մըտքեր
Ինձմեն հեռու կը քըշեմ։
Եղիշեին Հայք կարդալով,
Նոր հույսերով կը լըցվին,
Հայի գալոց բարիքն նոցա
Հոգվո առջև կըբացվին։
Հա՛յ պատանի, շուտ-շուտ կարդա՛
Այս գըրքույկը ոսկետառ,
Որ համոզվիս՝ թե մեր հայը
Կորչելու ազգ չէ՛ իսպառ։
Եղիշե Չարենց
Պատահական անցորդին
Մենք երկու՛սս էլ, մենք երկու՛սս էլ անվերադարձ աշխարհում
Ապրում ենք, կանք, գնում ենք - ո՞ւր, միևնույնն է մեր հեռուն:
Կանգնիր, անցորդ: Կանգնիր: Նայենք: Նայենք իրար - գուցե մենք
Հանկարծ ժպտանք` չճանաչված մի բարեկամ ճանաչենք:
Կանգնի՛ր, կանգնի՛ր, ո՞ւր ես վազում, ո՞ւր ես գնում դու արագ.
Աչքերիս մեջ գուցե գտնես ոսկեԺպիտ մի կրակ:
Դու ուրախ չե՞ս, որ ապրում ենք - ու հանդիպել ենք իրար,
Ո՞ւր ես անցնում անվերադարձ, որպես անդարձ ճանապարհ
Ե՛ս էլ կանցնեմ - տրտում մենակ, - ու կգնամ իմ անծայր
Երազ - ճամփան, որով դու էլ այս իրիկուն կույր անցար:
Դու կույր անցար, չնայեցիր ու հեռացար մշուշում.
Բայց ես երկար քո անծանոթ, օտար դեմքը կհիշեմ:
Կհիշեմ, որ դեգերումիս ճանապարհին, որպես հուշ,
Մեկը անցավ, իրիկուն էր. իրիկուն էր ու մշուշ ...
1916
Լեոնիդ Ենգիբարյան
Մի քանի խոսք Երեւանի մասին
- Մի անգամ, երբ աշունը իջնելով լեռներից քաղաքի փողոցները դարձրեց շագանակաոսկեգույն, քաղաք եկավ ծաղրածուն։
- Չգիտեմ, գուցե նա սիրահարվեց երկարոտն ու թուխ աղջկան, կամ գուցե դա հեքիաթ է․․․
- Բայց ճիշտ է, որ նա աչքերում աշնանային անձրեւները լի հեռացավ։
- թ․՝ Ս․ Պետրոսյան
Հովհաննես Թումանյան
Սարերում
Մութը իջավ, գետինն առավ
Քոշաքարա սարերում,
Գագաթների տեսքը կորավ
Ու խոր թաղվեց խավարում։
Երկինքն ամպած, տխուր ու սև
Լաց է լինում միալար,
Հեռո՛ւ, հեռու լերան ետև
Խաղում փայլակն անդադար։
Ահա փայլեց և մոտիկից,
Լուսափայլեց սար ու ձոր.
Ոլորվելով սարի տակից
Գետը վազում է պըղտոր։
Մենակ, անքուն հովիվն ահա
Կանգնած իրեն արխաջում,
Արթուն աչքով հըսկում է նա,
Գողից երկյուղ է քաշում։
Փայլակն ահա փայլեց կըրկին,
Նըրա կարմիր լուսի տակ,
Բինից հեռու երևացին
Երկու մարդու կերպարանք...
Ամպը գոռաց ու տըրաքեց,
Եվ անձրևը սաստկացավ,
Հովիվն «հե՛յ հե՜յ...» աղաղակեց,
Շունը թևից վեր կացավ...
Հրացանները որոտացին,
Ոչխարն եղավ ցանուցիր,
Հավարն ընկավ, ողջ զարթնեցին...
Գիշերը մո՜ւթն, ակնակիր...
Շուշանիկ Կուրղինյան
Մայիսի մեկը
Նվեր Ալ. Ֆ. Մյասնիկյանին
Առանց աստծո,
Առանց ծեսի,
Եկեղեցու․
Բուրժուական այդ կրոնին,
Որ դարերով բեռնավորին, վաստակյալին
Քարշ է տվել իր հետևից
Հանկարծահոս
Բարիքների խոստումներով՝
Հանդերձյալում,
Ու մթագնել միտքն անկարող
Իրավազուրկ տարրի միայն
Իր նենգահյուս
Հին-նոր ուխտով,
Ստեղծեցինք առասպելը ամբոխային,
Գիտակցորեն
Եվ իրական պարզությունով
Վեհ ու վսեմ
Տոնը կարմիր,
Տոնն անդորրի,
Հոգնողների բանակի մեջ,
Աշխատանքի սահմաններում՝
Խորտակելով մեզ բաժանող
Կրոնական
Եվ ազգային պատնեշները,
Օղակելով երկրագնդի
Բանվորության սրտերն արի,
Շահն ու պայքար․․․
Այսօր շոգի, դարի ուժը էլեկտրիկ,
Մեքենաներ, բահ, մուրճ, քլունգ՝
Ատելությամբ
Մատնված են անշարժության․
Արդյունաբեր աշխատանքի
Որջերի մեջ՝ ֆաբրիկներում
Գեհենային ժխոր չկա՝
Լուռ է այսօր,
Տոն է այսօր,
Մեծ, քինառու, սասանական
Տոնը կարմիր,
Թափորը այն,
Որ ապրածը գալիք բախտին
Կցորդելով
Հարյուրավոր միլիոն բերան
Պիտ ցանկանա
Աշխարհակալ նվաճումը
Նմանների,
Հարյուրավոր միլիոն բռունցք
Պիտ սպառնա
Մա՛հ տերերին, մա՛հ բռնության,
Շահագործման
Ու իր նեցուկ կապիտալին։
Ահա արփին հուր է մաղում
Մեր վրեժի անմար բոցից,
Բռնությունը արթնացել է
Մեր մտքի պես․
Կարկաչահոս գետը, կասես,
Իր քաղցրալուր լոզունգներով
Կուզե մրցել մեր ճառի հետ,
Իշխողների երկիրը նենգ
Իր դեմքը սև, ամոթապարտ
Քողարկել է կանաչներով,
Շուշանները դաշտի միջին
Զարդարել են
Մեր քրտինքի, թափած արյան
Կաթիլների շիրիմները
Հողի վրա,
Հովիկն անուշ խունկ է ծխում
Անհայտ ընկած
Ընկերների ոսկորներին․․․
Փողոցներում ալեծածան
Ծով է հուզվում, մարդկային ծով․․․
Փողփողում են
Դրոշները կարմիր, ալ-վառ․
Մրրկաշունչ
Երգերն այսօր
Նո՛ր շեշտ ունեն,
Որ նմանը դեռ չի լսել
Ժամանակը
Փոշեկալած իր ծալքերում․․․
Մրրկաշունչ
Երգերն այսօր
Նո՛ր թափ ունեն՝
Երկրագնդի զրկվածներին
Թևավորեց կարմիր Մոսկվան․․․
1922 թ. 24 ապրիլի
Զապել Եսայան
Նամակ Մելինե Գովանճյանին
Մելինե Գովանճյանին
Ինչպես մտադիր էի՝ անցյալ ուրբաթ օր մեկնեցա Պրյուքսելեն և հանգիստ հասա Բարիզ։
Անմիջապես մտադրեցի Ձեզ գրել, բայց դիզված գործերը և երկուշաբաթն ի վեր անպպտասխան մնացած նամակները ինձ հարկադրեցին քիչ մը ուշանալ Ձեզ անգամ մըն ալ հայտնելու իմ շնորհակալություններս այն ջերմ ընդունելության համար, որ ըրիք ինձ Անվերսի մեջ։ Վստահ եղեք սիրելի օրիորդ, որ միշտ մեծ հաճույքով պիտի հիշեմ Ձեզ մոտ ունեցած օրերս և եթե առիթը ներկայանա կրկին Ձեզ տեսնելու, շատ ուրախ պիտի ըլլամ։
Մեզ պես մարդոց համար, որ առիթ ունին հազարավոր մարդեր տեսնելու, առավել ևս հայտնի ճշմարտություն է, թե շատ հազվադեպ բան է գեղեցիկ հատկություններով օժտված անձերու հանդիպելու և երբ այդ բարեբախղությունը կունենանք, վստահ եղեք, որ տարօրինակ հանգստություն մը կունենանք և նաև հավատք ապագայի վրա։ Դուք այն անձերեն մեկն եք, որ այդ զգացումը կներշնչեք։
Արդարև պետք Է ունենաք ներքին և բարոյական շատ մեծ ուժ, որպեսզի այդքան թիվով քիչ գաղութի մը մեջ Ձեր ոգևորությունը և եռանդը պահեք։ Շատ ուրախ եղա Ձեզ ծանոթանալուս և հույս ունիմ, որ մոտիկ ապագային առիթ կունենանք միասին աշխատելու մեր խեղճ և բարի ժողովուրդին համար։ Կխնդրեմ Ձեր մայրիկին հայտնեք իմ հարգանքներս և ջերմագին բարևներս Ձեր քույրերուն և ազգականներու։ Գոհ կըլլամ, եթե երբեմն ինձ գրեք և տեղյակ պահեք Ձեր գաղութին գործերուն, նույնպես՝ եթե կարծեք, թե ոևէ բանով կրնամ Ձեր ձեռնարկած գործերուն օգտակար ըլլալ, կխնդրեմ ինձ համարեք Ձեզ անձնվեր և ընդունեք այս առթիվ իմ լավագույն զգացումներս։
Հրաշալի հեղինակներ
15 ամենակարդացված ստեղծագործությունները
Սիրված արվեստոտ կայքեր Յատուկից
Մենք ստեղծել ենք մի քանի արվեստոտ կայքեր, որտեղ դու կարող ես վայելել հայ արվեստըՀայ ամենահայտնի դասական և ժամանակակից նկարիչների լավագույն գեղանկարներով պատրաստված օնլայն փազլներ
Այցելել կայքՀայ ամենահայտնի դասական և ժամանակակից կոմպոզիտորների լավագույն երաժշտությունների գործիքային կատարումներով երգացանկ
Այցելել կայքՍիրված արվեստոտ ապրանքներ՝ փազլներ, փոստային բացիկների և մագնիսով էջանշանների հավաքածուներ
Այցելել կայք