Левон Хечоян
Ամբոխը
Ժողովուրդը վազում էր։ Ջհուդ Մուկուչի Մորիկին տարել էին գոմերը խեղդելու։ Գետի վրա արդեն սառույց էր կապել։ Մեծահասակներն ու երեխաներս, սայթաքուն սառույցի վրա ընկնելով, սահելով ու սառցի կտորներ գցելով բերաններս, վազում էինք։
Ջհուդ Մուկուչը տեղափոխվում էր քաղաքում ապրելու, իսկ շանը չէր ցանկանում որեւէ մեկին թողնել։
Հովիվներից մի քանիսը, խոր ձյունը լոք տալով, կոլտնտեսության մի տասնհինգ շուն ետեւները գցած, հարայ֊հրոցով, նրանց ոգեւորելով, գոմերից գալիս էին դեպի գետը՝ ուզում էին ճանապարհը կտրել։ Մորիկը, գյուղացիների առաջն ընկած, քշվելու նման, դարձդարձիկ պոչը բարձր պահած, հավասարաքայլ վազում էր։
Վազողներս կանգնեցինք։ Մորիկը կանգնել էր, գլուխը բարձրացրած, ուշադիր նայում էր աղմկող հովիվներին ու իր ճանապարհը կտրել ցանկացող շներին։ Կտրուկ ետ դարձավ, չգիտես՝ գյուղ էր ուզում գնալ, թե ժողովրդի հետ իր ետեւից վազող տիրոջ մոտ՝ հպվելու նրա ոտներին։ Ջհուդ Մուկուչը կռացավ՝ իբրեւ քար է վերցնում, նրան չթողեց մոտենա, մատների արանքում մամլած ձյունը գցեց բերանը, ասաց․ «Էն օրն էլ Դշխուն մամին էր կծել…»։ Նրա ներքեւի շրթունքը աննկատելի դողում էր, լսողներից ոչ մեկս էլ չհավատացինք։ Գետի ամբողջ սառցակալած լայնքով եւ ձյունառատ, սպիտակ ափերով՝ սեւ շղթա տված, լուռ կանգնել էր ամբոխը՝ վազքից հանգստանում էր ու սպասում։ Մորիկը նայեց մոտեցող շներին, մի պահ գանգուր պոչը իջեցրեց ու նորից գետի հունով վազեց, այս անգամ լեզուն դուրս գցած, հալածվողի նման։ Ամբոխն էլ վազեց։
Մորիկը ճանապարհը չէր ծռի, սառցակալած գետի հունից դուրս չէր գա, չէր շրջանցի իր թիկունքից հոսող ամբոխի սեւ շղթան ու կոլտնտեսության աշնանավար սեւ ու սպիտակ ցելերով պոչը իջեցրած չէր վազի դեպի տուն… Նրա մաքրամաքուր, սպիտակ գույնն ու երբեք չուղղվող դարձդարձիկ պոչը նրան վեհ ու անպարտելի տեսք էին տալիս։ Հաբել տացուի պատմածից բոլորն էլ տեղյակ էին գայլերի պատմությանը, ասում էր․ «Փայտի էի գնացել, աշուն էր, գիշեր էր, գայլերը վրա էին տվել»։ Ասում էր․ «Չգիտեմ՝ ում, բայց գոռում էի… չգիտեմ՝ ինչքան էի գոռացել… մեկ էլ տեսնեմ՝ ճերմակ ճերմակ մոմի նման վառվող մի բան ընկավ գայլերի մեջ։ Տիրումերը… բոլորին ցիրուցան արեց, քշեց ծմակուտները…»։
Նրա բացառիկ սպիտակության համար կանայք ասում էին․ «Սուրբ Սարգսի շանը շատ է նման»։ Ասում էին․ «Հողեղեն ոչ մի կենդանի այդպես ծաղկած բալենու ճերմակություն չի կարող ունենալ»։
Շրջկենտրոնից ոտքով գյուղ եկողները գիշերով, եթե «Քոռ կամրջի» մոտ երգող ջրահարսների էին հանդիպում ու ընկնում նրանց հմայքի տակ, Մորիկը մի ակնթարթում գյուղից հասնում էր, ջրահարսներին քշում ճահճուտների խորքերը, ազատում «Կորած ժամի» մոտ սատանաների շուրջկալի մեջ ընկած որսորդներին։ Գյուղացիք ասում էին․ «Քամին գրքի նման կարդացող շուն է»։ Հովիվներն ու շները կտրեցին նրա ճանապարհը։ Երկուստեք նայում էին իրար։ Նրանք Մորիկին տեսնելիս միշտ էլ ճանապարհները փոխում էին՝ նրա անորոշության հասնող սպիտակությունից վախեցած։ Հիմա նրանք կաղկանձում էին, իրար կծոտում ու չէին համար ձակվում Մորիկին մոտենալ։ Հետո նույն համաչափ քայլքով սկսեց վազել։ Ամբոխն էլ վազեց։
Հովիվների հարայ֊հրոցից շները քիչ էին բորբոքվում, իմիջիայլոց պարտականություն կատարելու պես վազում էին Մորիկի կողքով։ Հովիվներից մեկը շտապով ձնագնդի շինեց ու խփեց։ Կանգնեց, գորշավուն աչքերը հառած, մարդու հայացքով նայում էր խփողին։ Ջհուդ Մուկուչը, բռան մեջ մամլած ձյունը բերանը գցելով, ասաց․ «Ծերացել է։ Էն օրը Մաղաք տացուս պատահական ոտքն էր կոխել՝ հարձակվել էր վրան…»։ Նրա ներքեւի շրթունքը աննկատելի դողում էր, լսողներից ոչ մեկս էլ չհավատացինք։ Ամբոխը, կոլտնտեսության շների համար տարա ծություն թողած, գորշ պատի պես, գյուղի ճանապարհը փակած, լուռ կանգնել, սպասում էր։ Շները, ձնագնդից ոգեւորված, նետվեցին։ Մորիկը մի հարվածով երկուսին տապալեց, երրորդին կրծքով այնպես խփեց, որ այն երկար ժամանակ չէր կարողանում բարձրանալ։ Ու դարձավ, չգիտես՝ գյուղ էր ուզում գնալ, թե ժողովրդի հետ իր ետեւից վազող տիրոջ մոտ՝ հպվելու նրա ոտներին։ Ջհուդ Մուկուչը կռացավ, իբրեւ քար է վերցնում՝ չթողեց։ Բռան մեջ սեղմած ձյունը գցեց բերանը ու շրջված ամբոխից՝ սրթսրթալով, միզում էր ձյուների մեջ։ Շունը, դարձյալ համաչափ քայլքով, սկսեց վազել։ Կարճատեւ հանգստացած ամբոխն էլ վազեց։ Ջհուդ Մուկուչը, շալվարը կոճկելով, տրակտորիստ Զարմիկին գոռաց․ «Քաղաք քաշվելու չլինեի…»։ Ասաց․ «Տիրումերը ծնած կովի հետ փոխողի…»։ Նրա կապտավուն ստվերը սպիտակ ձյան վրա բարակ ու երկար֊երկար էր։
Զարմիկն ասաց․ «Այ քեզ շուն, դրանց ոնց ավլեց, իստկեց…»։ Ասաց․ «Ուզում է դրանցից տասնհինգ հատ չէ, քսան էլ լինեն, բան դուրս չի գա, ախր վախենալու չափ ճերմակ է, դրա համար էլ աչք ու ատամ չի բռնում… մի հրացան լիներ…»։ Ամբոխից փափախավոր մեկին ուղարկեց որսորդ Բագրատենց տուն։ Ասավ․ «Հավատացած եմ, գրազ կգամ, գյուլլա էլ չի բռնի»։ Կոլտնտեսության տասնհինգ շները հովիվների տաք քըսքըսներից չէին ոգեւորվում։ Մի քանիսը կանգնեցին, արմատիքներ էին հոտոտում ու գուղձերին միզում։ Հետո էլ ետ դարձան ու գնացին կոլտնտեսության գոմերի կողմը։ Հովիվներից մեկն ասաց․ «Ափսոս, քոլլո Զալիկը չկար, Զալիկը լիներ, ձեռաց հարցերը կլուծեր, էնի ետեւից է խփում՝ ուղիղ ամորձիքին…»։ Հետո ձեռը դրած ճակատին՝ նայեց գոմերի դիմացի գորշ սարին։ Բոլորս էլ, ձեռներս վահանակի ճակատներիս դրած, նայեցինք գորշ, քարկիտուկ սարին։ Ասավ․ «Այ, սատկես դու, մկների հետ է խաղում…»։ Բոլորս նորից նայեցինք ու չտեսանք, բայց մեզանից ամեն մեկը հավատացած էր, որ նա այնտեղ մկների հետ է խաղում։ Հովիվը երկու ձեռքի զույգ մատները դրեց բերանը՝ երկար, տաք, հույսով ու տագնապալի սուլեց մի քանի անգամ։ Նայող՝ չտեսնողներիս ասաց․ «Գալիս է…»։ Ճակատի քրտինքը փափախով սրբեց։ Մենք էլ ճակատներիս քրտինքը փափախներով սրբեցինք։ Թքեց, ասաց․ «Գալիս է… էնտեղ իր արհեստի վերաբերյալ դաս է սովորում…»։
Մորիկը վազում էր, ամբոխն էլ վազեց։ Թիկունքում կապտավուն մշուշի մեջ մնացած գյուղը հազիվ էր նկատվում։ Նա արդեն հասնում էր «Քոռ կամրջի» գունավոր գոլորշիներ արձակող տաք ճահիճներին, որի եղեգնուտներում ջրահարսներն էին բնակվում։ Սաքոն վազքի պահին գոռաց․ «Էս անտեր շունն էլ էնքան հպարտ է, որ ուրիշի տանը ապրողը չէ»։ Նա հազիվ նկատելի գունատ էր, լսողներից ոչ մեկս էլ չհավատացինք։
Պոչատ Զալիկը ահագին տարածություն կտրած եկավ, հասավ հովիվներին։ Դեպի գոմերը գնացող շները, նրա թափով վազքը տեսած, նորից եկան։ Հովիվներից մեկը ճանապարհին հաստ մի ճյուղ էր ջարդել, գետի ափով Մորիկին համընթաց վազեց֊վազեց ու վերեւից ներքեւ հասցրեց մեջքին։ Սայթաքուն սառցի վրա, հարվածի թափից, ոտները տակից փախան, կիսաընկած մի քիչ սահեց ու առանց կաղկանձի ոտքի կանգնեց։ Հարվածից խրախուսված՝ պոչատ Զալիկը նետվեց առաջ։ Նա սրընթաց հասավ, մտավ ետեւի ոտների արանքը ու որսաց ամորձիքը։ Մորիկը այդպիսի հարձակման չէր սպասում ու հանկարծակիի եկավ։ Մյուս շներն էլ հարձակվեցին։ Հետո դարձդարձիկ պոչը բացվեց, ու նա ընկավ։ Ահագին ժամանակ՝ մի քսանհինգ֊երեսուն րոպե, նրա երկինք պարզած ետեւի ոտները դողում էին, իսկ ոհմակը գտել էր նրա քներակը, կոկորդը բերանն առած՝ խեղդում էր։ Մորիկի գույնը փոխվեց, մարմինը ստվերի նման դարձավ՝ առանց ծավալի ու թեթեւացավ…
Այդ ձմռան դեպի գյուղ փչող փոթորկոտ քամիներից հետո գարնանը ոչ մի սպիտակաթերթ բալենի չծաղկեց։ Իսկ «Քոռ կամուրջը» լքած ջրահարսները այլեւս չվերադարձան եղեգնուտ։
Анна Давтян
Ճեղքրտվող երամակ․․․
Ճեղքրտվող երամակ –
երկիրն է` մամուռով լիքը,
որ կշռվում է փոքրության կշեռքներով
ու խփվում է քամիներից քամիներին`
թափելով ձեռքին եղածը:
Ձեռքին եղածը` ոսկի:
Հարավի արևը` ոսկի,
հյուսիսի արևը` ոսկի,
բաժանում են,
մեջտեղում – ճեղքրտվող երամակ –
երկիրն է` մամուռով լիքը`
թափելով ձեռքին եղածը:
Արևից թափվածը` ոսկի:
Паруйр Севак
Ձայնով երկրորդ առ տեր կարդամ
17.III.1967թ.
Արզնի
Мкртич Армен
Բեռնանավ
Տգիտության հետեւանքով տասնապետը փայտեղենի խորանարդ մետրերը հաշվեց մի զրոյով պակաս՝ տասն անգամ ավելի քիչ։ Խորամանկության հետեւանքով բրիգադիրը, ընդհակառակը, հաշվեց տասն անգամ ավելի շատ։ Տարբերությունը դարձավ մեկին հարյուր… Իրենք էլ խրտնեցին այդպիսի արդյունքից։ Համաձայնվեցին, որ նրանցից մեկը տասն անգամ բարձրացնի իր ստացած արդյունքը, իսկ մյուսը՝ տասն անգամ իջեցնի։ Ստացվեց այն թիվը, որը ճշտորեն համապատասխանում էր իրականությանը։ Տասնապետը ոչինչ չկորցրեց։ Բրիգադը ոչինչ չշահեց։ Կալանավորներն սկսեցին բարձել փայտեղենը բեռնանավի վրա։
Փայտեղենը՝ դա 1 մետր եւ 7 սանտիմետրանոց «բալանս»֊ներն էին՝ եղեւնափայտից կտրված։ Հում նյութ՝ թղթի գործարանների համար։ Գերանակները պետք է մաքրված լինեին ոչ միայն կեղեւից, այլեւ ենթակեղեւից։ Ուստի եւ, կալանավորների ամենաբարեխիղճ բրիգադը՝ քաղաքականներինը, զբաղված էր այդ աշխատանքի վրա։ Ի միջի այլոց, բարեխղճության համար տոկոսներ չեն տալիս։
Կալանավորները երկու կոթ ունեցող մանգաղաձեւ քերիչներով քերում մաքրում էին գերանակները եւ շարում վանդակաձեւ։ Վայ նրան, ով բաց թողած լիներ թեկուզ մի մատնաչափ ենթակեղեւ։ Բրիգադիրն իսկույն կնկատեր փայլող բիծը, կպահանջեր վերացնել, իսկ որոշ դեպքերում էլ խոտան կհամարեր նրա այդ օրվա ամբողջ աշխատանքը։ Ուստի եւ կամ հարկավոր էր լինել շատ բարեխիղճ, կամ, դրա բացակության դեպքում, շատ զգույշ ու խորամանկ, ցույց տալ ապրանքը երեսի կողմից։
1 մետր եւ 7 սանտիմետր… Երեխան անգամ կարող է բարձրացնել այդպիսի գերանակը։ Բայց երեխան կարող է բարձրացնել միայն մի հատը։ Իսկ կալանավորն այդ գործողությունը պետք է կրկներ հազարավոր անգամներ, ընդ որում՝ ոչ միայն բարձրացներ, այլեւ տաներ բեռնանավ, դասավորեր դրա նկուղում։
Բեռնանավը կանգնած էր գետի վրա։ Գետն ինչ֊որ հեռու տեղում թափվում էր մի այլ գետի մեջ։ Այդ երկրորդ գետը՝ Նեւայի մեջ։ Բեռնանավը գնալու էր Լենինգրադ։ Փայտեղենը՝ ավելի հեռու, այժմ արդեն՝ գնացքով։
Կալանավորները հարմարվեցին՝ ով ինչպես կարող էր։ Մեկը կրում էր՝ թեւերի վրա բարձած, մյուսը՝ թեւատակերում պահած, երրորդը՝ պարանով կապոտած եւ ուսի վրա դրած։ Բայց բոլորն էլ մինչեւ ընդմիջում բավական հոգնեցին։ Երբ պահակը սուլեց վերջապես՝ բոլորը թափթփվեցին ափի վրա, փայտեղենի կանգուն կամ կիսաքանդ վանդակների միջեւ, եւ տրվեցին պարապ հանգստությանը։
Եկավ մի այլ բրիգադիր՝ մի այլ պահակի ուղեկցությամբ։ Տասնապետը կարգադրել էր վերցնել այդտեղից ութ֊ինը կալանավորների՝ մի այլ աշխատանքի համար։ Մնացյալները բավական էին՝ մինչեւ երեկո բեռնանավը բարձելու համար։
Բրիգադիրն առանձնացրեց պահանջած թվով կալանավորների, ուղարկեց։ Մյուսները շարունակեցին հանգստանալ։
Բրիգադի հիմնական մասից մի քիչ հեռու նստած, փսփսոցի մեջ էին վեց քրեականներ։ Նրանցից մեկը՝ Լայնակոկորդ Վասյուկը, որոշել էր փախչել։ Այժմ մշակվում էին այդ գործողության մանրամասնությունները։
Ճիշտն ասած, նրա մտադրությունը հայտնի էր ամբողջ բրիգադին՝ ներառյալ նաեւ բրիգադիրը։ Անկախ նրանից, թե ով էր հավանություն տալիս եւ ով՝ ընդհակառակը, բոլորն էլ լուռ էին ձկան պես։ Առաջին օրենքը ճամբարային համակեցության՝ «դու ոչինչ չես տեսել, դու ոչինչ չես լսել, դու ոչինչ չգիտես»…
Փախուստը նախապատրաստված էր մի շաբաթից ավելի։ Վասյուկը հաց էր կուտակել, մի քիչ փող, իսկ այսօր ճամբարային հագուստի տակ հագել էր աատ քաղաքացու հագուստներ, որոնք նա շորթել էր մի նորեկ կալանավորից։
Երբ պահակը նորից սուլեց, եւ բրիգադը վեր կացավ աշխատանքի, Լայնակոկորդ Վասյուկը, տանելով իր հերթական բեռը նավ, այլեւս դուրս չեկավ այնտեղից։ Նրա համար բերեցին երկու կաթսայիկ՝ գետի ջրով լի, նաեւ երկու դատարկ կաթսայիկ՝ այլ պետքերի համար։ Վեց կալանավորները հանեցին իրենց մոտ պահ տված հացի կտորները, տվեցին նրան։
Լայնակոկորդ Վասյուկը տեղավորվեց նկուղի խորքում, նավակողերից մեկի մոտ, եւ նրա շուրջն ու վրան սկսեցին զգուշությամբ շարել ու դարսել գերանակները։
Կարգի՞ն է, հարցրին վերեւից։
Կարգին է, խուլ լսվեց թաղվածի ձայնը։ Օդն առատ է, միայն թե մութն է։
Չէ՜ մի, դրա մասին էլ մտածես, ծոր տվեց նրա մտերիմ մեկը։ Մի կերպ կհամբերես երկու օր։ Դե, մնաս բարով, Վասյուկ։ Հիմա վրադ նորից ենք փայտ դարսելու…
Երեկոյան կողմ աշխատանքն արդեն ավարտվելու վրա էր, երբ եկավ փոքրիկ շոգենավը։ Տեսնելով, որ բարձումը դեռ շարունակվում է, նավապետն սկսեց հայհոյել։ Բայց, եւս տասը րոպե, եւ հսկայական բեռնանավը, տանելով փայտեղենն ու դրա խորքում թաղված Վասյուկին, շարժվեց փոքրիկ շոգենավի ետեւից դեպի Լենինգրադ։
Բրիգադը պատրաստվեց վերադառնալ ճամբար։ Պահակը շարք կանգնեցրեց կալանավորներին, սկսեց հաշվել։
Մեկը պակաս է, ասաց նա անվստահ։
Պակաս չէ, ժխտեց բրիգադիրը, չէ՞ որ ինը հոգի ուղարկեցինք ուրիշ աշխատանքի։
Ի՞նը, թե ութ։
Ինը։
Իսկ ինչո՞ւ ինձ մոտ գրված է ութ։
Էդ արդեն՝ չգիտեմ, քաղաքացի պահակ։
Բայց, ազատվելու համար հետագա պատասխանատվությունից, նա կատարեց ակնհայտ վերապահություն․
Կարծես ինը… Կարծեմ։
Բեռնանավի վրա հո մնացող չեղա՞վ, անհանգստացավ պահակը։
Դուք ինքներդ ստուգեցիք, ես ի՞նչ գիտեմ, բարկացավ բրիգադիրը։ Դեռ նավապետն էլ բերեց իր շունը, հոտոտել տվեց։
Շո՜ւնը… ձեռքը թափ տվեց պահակը։ Եղեւնու հոտի մեջ ուրիշ ի՞նչ հոտ կարող էր առնել նա։ Իսկ եթե առներ էլ՝ դա ձեր բոլորի հոտը պիտի լիներ։ Ուրեմն, ասում ես, մենք ի՞նը հոգի ուղարկեցինք։
Այո։ Ինը։ Կարծեմ…
Բրիգադ, շարժվիր։
Դարպասի մոտ, որտեղ հանդիպեցին երկու բրիգադները, թյուրիմացությունը պարզվեց, կամ, ճիշտ կլինի ասել, ավելի խճճվեց։
Ի՞նչպես թե ութ, բարկացավ պահակը, դու վերցրիր ինը մարդ։
Ոչ, ութը, պնդեց մյուս պահակը։
Ութը կալանավորները, իրենց հերթին, պնդեցին, որ նրանք ինն էին։ Մյուս բրիգադիրը եւ բոլոր կալանավորները, նույնպես քրեականներ, հասկացան, թե ինչ էր կատարվել, հայտարարեցին՝ ինը…
Ցուցակով կանչելուց հետո պարզվեց, թե ով էր բացակայողը։ Իսկույն հետապնդում կազմակերպեցին նրա ետեւից։ Իհարկե, սխալ ճանապարհով։ Բեռնանավը դուրս էր կասկածից։ Լայնակոկորդ Վասյուկը փախել էր մյուս բրիգադի մոտից, ծառակտրում կատարելիս…
Երկու օր հետո պահակները վերադարձան ճամբար՝ իրենց շներով, բայց իհարկե, առանց Վասյուկի։
Երանի նրան, սկսեցին շշնջալ քրեականները, հիմա նա Լենինգրադումն է։
Ինչո՞ւ պիտի մնա էնտեղ, հակաճառում էր մի ուրիշը։ Համ վտանգավոր է, համ էլ, լսե՞լ եք, Մերձբալթյան երկրները միացել են մեզ։ Այ թե գործ անելու տեղ է, հա՜… Իսկ մենք նստել ենք էստեղ պարապ֊սարապ… Վասյուկը հիմա անշուշտ Ռիգայում է…
Եվ լռում էին բոլորը՝ պատկերացնելով, թե ինչպես անծանոթ ու մեծ Լենինգրադում կանգ է առնում բեռնանավը, մարդիկ սկսում են դատարկել այն եւ երբ մոտենում են Վասյուկի թաքնված տեղին, նա ինքն է քանդում իր թաքստոցը, վերցնում է ուսի վրա մի քանի գերան, ելնում է դուրս՝ բեռնակրի տեսքի տակ եւ…
Մի շաբաթ հետո, առավոտյն, ճամբարի պետը հայտնվեց աշխատանքի գնալու պատրաստվող կալանավորների առջեւ եւ ասաց զայրույթով․
Դուք բոլորդ արժանի եք տուգանային օրապահիկի, սրիկաներ։ Մի կերպ գլխից ռադ եք անում աշխատանքը։ Իսկ ձեր բրիգադիրներն ու տասնապետը, բերանները բաց արած, ընդունում են այն։ Բոլորին կհանեմ աշխատանքից, սրիկաներ։ Վերջին բեռնանավի «բալանսը» Լենինգրադում համարել են խոտան, չեն ընդունել եւ վերադարձնում են ետ։
Քրեականները նշանակալից նայեցին իրար…
Ո՞ր բրիգադն է մաքրել «բալանսը», հարցրեց պետը։
Ֆաշիստները։
Տասն օր տուգանային օրապահիկ։ Իսկ ո՞րվ բրիգադն է բարձել բեռնանավի վրա։ Նույնպես տասն օր տուգանային օրապահիկ, որ չբարձեն ամեն մի անպետքություն։ Խոտա՞ն է՝ կանչիր բրիգադիրին, ցույց տուր…
Բեռնանավը վերադարձավ հաջորդ օրը՝ ուղարկվելուց ութ օր հետո… Պետը որոշեց, որ բեռնաթափի նույն բրիգադը, եւ, որպես պատիժ, նրա աշխատանքը չենթարկվի հաշվառման։
Մի ուրիշ դեպքում կալանավորները, ի պատասխան դրա, կաշխատեին շատ դանդաղ եւ մի օրվա աշխատանքը կանեին երեք օրում։ Բայց այժմ…
Զուր ենք չարչարվում, ասաց գրպանահատներից մեկը բրիգադիրներին, հիմա նա մեռած կլինի։
Լռիր, գարշանք, ու ձեռնաթափ մի՛ անի ուրիշներին, թե չէ կհասցնեմ բալանսով…
Դեռ կեսօր չեղած, կալանավորները հանեցին փայտեղենի վերին շերտերը։ Սկսեցին ձայն տալ․
Վասյո՛ւկ…
Եվ ականջ դնել։
Մերթ նրանց թվում էր, թե լսում են նրա խուլ ձայնը, իսկ մերթ էլ թվում էր, թե դա թվում է։
Շարունակեցին դատարկել։
Վասյո՛ւկ…
Հասան մինչեւ հատակ։ Վասյուկը չկար։ Նոր միայն հասկացան, որ նա հակառակ կողմումն է։ Չէ՞ որ բեռնատարն այժմ կանգնած էր իր մյուս կողով դեպի ափը…
Վերջապես ետ արեցին նրա փայտե անձավը փակող վերջին գերանները։
Վասյո՛ւկ…
Ոչ, նա մեռած չէր, թեեւ պառկած էր հատակին։ Նրա շրթունքներին մոտեցրին ջրով լի կաթսայիկը, որը հեռատեսորեն բերել էր մեկը։ Առաջին կումերը զոռով լցրին նրա բերանը։ Մնացյալ ամբողջ կաթսան դատարկեց ինքը։
Հաց… արտասանեց նա։
Տվեցին։ Ոչ թե կերավ, այլ կուլ տվեց։ Միայն դրանից հետո նայեց շուրջը՝ չռված աչքերով։
Այս ի՞նչ բան է, տղաներ… Ո՞րտեղ եմ ես…
Ճամբարում։
Բա Լենինգրա՞դը… Այս ի՞նչպես պատահեց։
Համառոտ պատմեցին եղելությունը։
Իսկ հիմա՞… հարցրե նա՝ անելանելի վիճակից մոլորված։ Ի՞նչպես դուրս գամ ափ, ի՞նչ ասեմ…
Իսկ հիմա… բրիգադիրը կանգ առավ։
Վասյուկին կդատեն, հառաչեց մի տնային գող, կտան լրացուցիչ մի կամ երկու…
Փակիր հաչամանդ, թե չէ ես կփակեմ, սպառնաց բրիգադիրը։ Եվ, իսկույն, ընդունեց որոշումը։ Ապա, Լայնակոկորդ, հասցրու մի հատ իմ քիթ ու բերանին։ Այնպես, որ արյուն գա…
Դա՞ ինչի՞ համար է, թույլ ձայնով հարցրեց Վասյուկը։
Հասցրու՝ ասում եմ քեզ, տո՛ւր…
Ես էդքան ուժ չունեմ… արտասանեց փախստականը։
Ապա, տղաներ, մեկնումեկդ տվեք ինձ…
Ի՞նչպես թե տանք…
Տվեք՝ ասում եմ, գոռաց բրիգադիրը, բայց այդ րոպեին ամենաուժեղ կալանավորը մի ուժգին հարված հասցրեց նրա երեսին։
Սպանո՜ւմ են… գոռաց բրիգադիրը՝ բեռնանավից վազելով դուրս։ սպանո՜ւմ են…
Եվ կռացավ ջրի վրա՝ արյունը լվանալու։
Ի՞նչ է պատահել, ոտքի ցատկեց պահակը՝ չխչխկացնելով հրացանը։
Վասյուկը… կցկտուր սկսեց պատմել բրիգադիրը։ Նա, որին սխալմամբ համարում էինք փախուստ գործած… «Բալանսը» բարձելու օրը, ընդմիջումի ժամանակ, քնել է նավի նկուղում, իսկ ընդմիջումից հետո մեր տղաները չեն նկատել նրան ու փակել են չորս կողմից։ Ես ի՞նչ մեղավոր եմ, որ հիմա ինձ է ծեծում…
Ոչ թե ծեծել, այլ կսպանեմ ես քեզ, բոլորովին էլ ոչ սպանողի ձայնով, հազիվ արտասանեց Վասյուկը՝ դուրս գալով ափ։ Դու էլ լավն ես, քաղաքացի պահակ։ Մարդ է պակասում, իսկ դու չես էլ հաշվում։ Գուցե մեռնում էի քաղցից ու ծարավից…
Դու իմ աչքերը մի փակիր, փախստական, մատը թափ տվեց պահակը։ Սպասիր, քեզ ցույց կտան ճամբարում…
Բայց ճամբարում նրան ոչինչ «ցույց չտվեցին»։ Վասյուկը գոռգոռում էր, պահանջում էր դատախազին, պահանջում էր, որ դատի տան բրիգադիրին ու պահակին։ Ու թեեւ ճամբարի պետն ու պահակապետը շատ լավ հասկանում էին, թե ինչ էր տեղի ունեցել, բայց ոչ մի հաստատ ապացույց չունեին՝ նրան փախուստի մեջ մեղադրելու համար։ Չունեին եւ չէին էլ ուզում ունենալ։ Փախուստի յուրաքանչյուր դեպքի համար ճամբարի ադմինիստրացիան ստանում էր խիստ նկատողություն։
Իսկ Վասյուկը շարունակում էր փոթորկվել ու պահանջել, որ մի ամսով աշխատանքից ազատեն իրեն, տան «մեծ պայոք» եւ այլն, եւ այլն։
Ճամբարի պետը կարգադրեց․ երկու շաբաթով աշխատանքից ազատել «անփութության զոհ խեղճ տղային», տալ նրան հիվանդանոցային օրապահիկ, որպեսզի կազդուրվի։ Նկատողություն անել պահակին եւ նախազգուշացնել բրիգադիրին, որ այդպիսի դեպք կրկնվելուց հետո նա անմիջապես կհանվի իր պաշտոնից…
Տհաճ պատմությունը հարթվեց թե կալանավորների համար եւ թե ճամբարի ադմինիստրացիայի։
Օհ, ի՜նչ լավ էր ազատության մեջ… սկսեց պատմել Վասյուկը կալանավորներին։ Անդադար սուլում էին շոգենավերը, կառամատույցով անցնում դառնում էին բեռնատարները, փողոցներից լսվում էին տրամվայների հնչյունները… Իսկ մի գիշեր, համարյա ամբողջ գիշերը, մի տղա ու աղջիկ շարունակ փսփսում էին իմ կողքին…
Ի՞նչ գիտես, որ գիշեր էր, Վասյուկ։
Ուրիշ ձայներ չկային։ Եվ հետո, նորից ցերեկ։ Նվագախումբ… Բայց դա հեռու էր։ Ես ամեն ինչ լսում էի։ Մինչեւ անգամ շշուկները…
Նկուղի հաստ պատի ետեւի՞ց… չհավատաց մեկը։
Մոտս դանակ կար, տաշեցի տախտակը, որ անցք բաց անեմ։ Բարակացրի, այն է՝ բաց անելու վրա էի, երբ շեղբը կոտրվեց, ընկավ փայտերի մեջ։ Դե եկ ու գտիր…
Լռեցին։ Վասյուկը երազկոտ կիսափակեց աչքերը եւ շշնջաց հիացմունքով․
Մեծ քաղաք է Լենինգրադը, տղաներ, ես լսում էի…
Егише Чаренц
Կարոտ
Մի ռուս աղջկա
I
Հիմա ես հեռու եմ, հիմա
Օրերը ուրիշ են արդեն.
Անցած դառնությունն էլ չկա,
Անցած տխրությունը այն թեն:
Ու փողոցները չկան,
Ու կրակները հիվանդ.
Կարմիր փոթորկվել է ներկան
Վառել է ա՜յլ կարոտ ու խանդ:
Բայց ես, քո սիրով օրորուն,
Հրեղեն օրերում այս անգին,
Հաճա՛խ երազում եմ քո հեռուն,
Քո գորշ հմայքները այն հին:
Երազում եմ փողոցները տամուկ,
Քո ծախվող հմայքներն անթով
Ու ճչում է հոգիս մանուկ`
Հուսահատ, շրջմոլիկ, անտուն...
lI
Կապույտ իրիկուն էր իջնում
Ելնում էի փողոց:
Գալիս էիր միշտ դու՝
Լուռ, հոգնաբեկ, անխոս:
Աչքերիդ մեջ միշտ մի
Մեղքի փայլ էր լինում.
Ու շորերդ խամրած,
Ու թթված բույր գինու:
Ո՜չ խոսք էր պետք, ո՜չ վեճ,
Ո՜չ ակնարկներ զգույշ.
Շրջում էինք անվերջ.
Փողոցներում մշուշ:
Իսկ հոգնելիս էժան
Հյուրանոցում մի մութ
Քնում էինք մեկտեղ,
Որպես եղբայր ու քույր:
Մոռացե՞լ ես արդյոք
Գիշերները այն մեր...
Ես քեզ հիշում եմ միշտ,
Ես քեզ սիրում եմ դեռ:
Захрат
Ոսպ ստկող կինը
Ոսպ մը ոսպ մը ոսպեր ոսպ մը քար մը ոսպ մը ոսպ մը քար մը
Կանաչ մը սեւ մը կանաչ մը սեւ մը քար մը կանաչ ոսպ մը
Ոսպ ոսպի քով քար ոսպի քով յանկարծ բառ մը բառ ոսպի քով
Յետոյ բառեր ոսպ մը բառ մը բառ բառի քով յետոյ խօսք մը
Ու բառ առ բառ խօլ բարբառ մը հինցած երգ մը հին երազ մը
Յետոյ կեանք մը ուրիշ կեանք մը կեանք կեանքի քով ոսպ մը կեանք մը
Դիւրին կեանք մը դժուար կեանք մը ինչու դիւրին ինչու դժուար
Բայց քով քովի կեանքեր կեանք մը յետոյ բառ մը յետոյ ոսպ մը
Կանաչ մը սեւ մը կանաչ մը սեւ մը կանաչ երգ մը
Կանաչ ոսպ մը սեւ մը քար մը ոսպ մը քար մը քար մը ոսպ մը
Усик Ара
Անի
-Անհետացած ժողովրդի քաղաք է սա,-
թուրք զբոսավարն է`
խռպոտ, հատու,
սկսում պատմությունը Անիի:
Ուշ չեմ դարձնում,
ականջ չեմ կախում անթրաշ մեկնիչին,
հետաքրքրված դիտորդ չեմ այստեղ ես`
պատահական:
Կամարակապ դարպասից մտնում եմ ներս,
դիմացս զինանշանն է Բագրատունիների`
հովազ թեթև վարգի մեջ,
փորված որմին:
Քայլում եմ պարիսպների երկարությամբ,
ելևէջով անհամաչափ բլուրների.
լո՞ւռ… չէ՜, խոսում են շշուկով ու փսփսում:
Այս քաղաքը կառուցած արքաների հիշողությունն եմ ես`
վաղուց և արդեն 1000 տարի:
Ժամանակն է տեղավորվել
փշուրների ու ոտքերիս նեղ արանքում,
որ ավերել է ամեն բան,
բայց անկարող է կտրել կապը
տիրոջ և հողի:
Ամեն ընկած քար թրթռում է ափերիս տակ
և հոգուս մեջ է շնչում ,
հոսում է արյանս հետ ամեն ավերված սյուն
և բաբախում սրտիս պես:
Միայն տերը կարող է խոնարհվել
և հասնել իր անկած արժեքներին,
հավասարվել ու նույնանալ`
ինչպես միս ու արյուն,
որ ես ու քաղաքն ենք հիմա`
առանց ժամանակի:
Չեմ պատասխանում թուրք զբոսավարին,
որովհետև այս ավերակ ու խոնարհված
հազար ու մեկ եկեղեցիների քաղաքից
Աստծու հետ են խոսում միայն.
ես ժառանգն եմ այս քաղաքը կառուցած արքաների,
հա՛յ եմ,
և իմ ժողովրդի քաղաքն է Անին:
-Տե՛ս, դիմացդ`
Ախուրյանի ափին,
դրոշն է ծածանվում իմ պետության:
Егише Чаренц
Քո՜ւյր, արցունքները — մաքուր
Քո՜ւյր, արցունքները մաքուր
Ղողանջներ են, որ
Հղանում են երկնագույն
Զանգ աչքերդ խոր:
Ղողանջնե՛ր են լուսավոր,
Կո՛ւյս թռիչք ու թև՛.
Ղողանջնե՜ր են թևավո՛ր
Ու թեթև՛, թեթև՛...
Захрат
Կապոյտ հող
Հերկէ հոգիս հերկէ այս հողը կապոյտ է
Կապոյտը երկնքիդ ծովերուդ նման է
Այս հողը ուրիշ է այս հողն երկինք է
Այս հողը ծով է
Հերկէ հոգիս հերկէ այս հողը կապոյտ է
Կապոյտը երկնքի ծովերու վայել է
Այս հողը երկնքէն փրթեր է իջեր է
Այս հողը ծովերէն քակուեր է եկեր է
Այս հողը կապոյտին գանձերը բերեր է
Հերկէ հոգիս հերկէ այս հողը ուրիշ է
Մայիս է գարուն է սիրուհի է մայր է
Այս հողը հողերուն ամէնէն կապոյտն է
Կապոյտը երկնքիդ ծովերուդ նման է
Հերկէ հոգիս հերկէ այս հողը կապոյտ է
Հող չէ քու կեանքդ է
Паруйр Севак
Անցած սերերը
19.III.1964թ.
Դիլիջան
Грант Матевосян
Հենրիկ Մալյան
Հայ գրողների ընտանիքը հրաժեշտ է տալիս իր վաստակած, հոգնած ու մարած եղբորը: Հրաժեշտ է տալիս երախտիքի ու շնորհակալության խորին զգացումով, քանի որ Հենրիկ Մալյանը եղավ իր ժողովրդի տագնապներով ու հույսերով տրոփող հայ մշակույթի, հայ գրականության ոչ միայն զավակը, այլև ծնողը, վերածնողը, այդ մշակույթը նոր շուքով ու հանդերձով հրապարակայնացնողը:
Ամենաողբերգական, ամենաչնախատեսված, ամենաանմեղ կորուստների դեպքում անգամ մենք անողոք հարցն ենք տալիս. երկրիս վրա ի՞նչ թողեց անցավորը: «Եռանկյունի», «Մենք ենք, մեր սարերը», «Նահապետը», «Կտոր մը երկինք» և դարձյալ ուրիշ նկարներ ու գործեր, որոնք թեև լրիվ պատկերը չեն եղեռնի ու վերածննդի, քայքայման ու դիմադրության, բայց և բոլորը միասին հնարավորինս ամենալրիվ պատկերն են հայ մարդու բարոյական վեհության, նկարներ՝ որոնք առանց Հենրիկ Մալյանի չէին լինելու հավատի, սիրո և վստահության ժամեր հայ ժողովրդի և աշխարհի շատ ու շատ մարդկանց կյանքում, որոնք առանց Մալյանի լինելու էին կասկածի ու անվստահության ժամեր, և վերջապես ազգային ասված մշակույթի բավական պինդ փաստեր, որոնց առջև քամահրանքը տեղի տվեց բարյացակամության, հայ ազգային կինոյի չգոյության հետ հաշտվածությունը փոխակերպվեց սպասումի, թե ինչ է նկարելու Հենրիկ Մալյանը:
Մեր լճացման ու փափուկ ճնշման տասնամյակներ մշակութային բացարձակ ամլությունից փրկվեցին մեծի մասամբ նրա անձնական ջանքով: Նա, այո՛, կարողանում էր ճնշվելով չճնշվել, համաձայնելով՝ չհամաձայնել, այո ասելով ոչ ասել, «ոչ» սոցիալական, ազգային ու գաղափարախոսական ճնշման անտեսումին, նա կարողանում էր «վերևներում» լինելով չլինել «վերևներում»՝ ի վերջո դառնալով վերևինների համար ոչ անցանկալի և ներքևիններիս համար ցանկալի գործիչ: Ճակատագիրը մեն ու միակ նրա կյանքը խցել էր հոգևոր ամլության ժամանակներ և դաժանորեն մղում էր լավագույն դեպքում աննկատ, անանուն գոյության, իսկ նա հենց հաղթանակով ելավ, նա իր ճակատագիրը սրբագրած ելավ լուռ այդ կռվից, հաստատելով խոսքը՝ թե բոլոր ռեժիմների մեջ կարելի է ու պետք է ստեղծագործել: Նա «Հենրիկ Մալյան» սիրելի անուն դարձավ, իսկ աշխարհագրական վայրը մեծագիր Հայրենիք՝ անուններն են դարձնում:
Բազմիցս է կրկնվել գրողի և բեմադրիչի գործակցությունը, և գրեթե նույնքան բազմիցս է այդ գործակցությունը վերաճել անհաշտ հակառակության. բաց ու բարձր գլուխգործոցներ չեն զորել ապիկարներին հասցնել իրենց երկինքներին և հակառակը՝ ապիկարները գլուխգործոցներ են տապալել: Մեր գրականության փառահեղ կոթողներից Մալյանը փառք ու անուն չաղերսեց, Մալյանն արժեք ու անուն տվեց գործերի, որոնք առանց իր մատնացույցի նվազ նշմարելի էին լինելու: Հայ գրողների անունից ահա թե ինչու ենք ասում շնորհակալությամբ. նա ոչ միայն հայ գրի, հայոց բանի որդին, այլև ծնողը եղավ:
Անկատար մնաց նրա օրհասական ճիգը՝ Կոմիտասի, հայոց մեծ զարթոնքի ու կործանման պատմությունը: Սոսկական իղձ մնաց նաև հայրենի եզերքից վտարվածների կարոտի պատկերը, կարոտ՝ որ մարմնական ցավ է դառնում ու ցնորում մարդու: Այդ պատկերները չպիտի կայանային և չկայացան: Եղեռնը դժոխք է, բազմագլուխ հրեշ, որ չի թողնում մոտենալ, թունավոր բոցերով դեռ հեռվից է խելագարեցնում ու ոչնչացնում ամեն մի հայ մարդու, առավել ևս՝ արվեստագետի: Այդ գործերի չիրականացումը փաստն է նաև հանդուգն հոգու հետ գնալուց մարմնի բնազդային, իմաստուն հրաժարման: Հենրիկի մարմինը հրաժարվեց, ընկրկեց, մնաց - բայց ոչ երբեք ի խրատ դեռ ողջերիս և սերունդների ու սերունդների:
Аветик Исаакян
Եղբայրության կամ թե սիրո
Եղբայրության կամ թե սիրո
Խոսքը ես ձեզ չեմ ավետում, -
Պատգամները չարի, բարվո
Ձեր ոտների տակն եմ նետում:
Կյանքն է պայքա՛ր` գոռ ու դաժա՛ն,
Ճզմի՛ր մարդուն և թռի՛ր վե՛ր.
Իրավունքը ուժն է միայն,
Վա˜յ հաղթվածին, հազա՛ր վայեր:
Տեր կամ ըստրուկ պիտի լինիս, -
Ճշմարտություն չըկա ուրիշ:
Չես սպանի, քեզ կսպանեն,
Դու սպանի՛ր, քեզ չսպանեն:
Լուծ կամ լծկան պիտի լինիս, -
Ճշմարտություն չըկա ուրիշ:
Անիծվիս, մա՛րդ, որ հույսդ է մարդ.
Բախտըդ կռվով կռի՛ր ինքըդ:
Մո՛ւրճ կամ զնդա՛ն պիտի լինիս.-
Ճշմարտություն չըկա ուրիշ:
1905
Ալեքսանդրապոլ
Ваан Терян
Ես սիրում եմ քո մեղավոր աչքերը խոր
Ես սիրում եմ քո մեղավոր աչքերը խոր,
Գիշերի պես խորհրդավոր.
Քո մեղավոր, խորհրդավոր աչքերը մութ,
Որպես թովիչ իրիկնամուտ։
Քո աչքերի անծայր ծովում մեղքն է դողում,
Որպես գարնան մթնշաղում։
Քո աչքերում կա մի քնքուշ բախտի վերհուշ,
Արբեցումի ոսկե մշուշ։
Մոլորվածին անխոս կանչող փարոսի շող,
Քո աչքերը հոգի տանջող։
Ես սիրում եմ գգվող-անգութ աչքերըդ մութ,
Որպես գարնան իրիկնամուտ։
Анна Бабуджян
Սասնո Դավիթ ժամն է եկել, Մելիքները ծնկի պիտ գան
Ձենով Օհան ձայն տուր խորքից
Էնպես գոռա, որ քո ձայնից ,
Տեղից թռնի սիրտն աշխարհի
Տեղն իմանա մեռած խղճի։
Սասնո Դավթին, ձայն տու'ր, թո'ղ գա
Մեր փրկության դուռը բանա,
Թո'ղ մին զարկի թուր կեծակին
Գետնին զարնի մելիքներին։
Ձենով Օհան ձայնդ հասցրու Ագռավաքար
Ասա դուրս գա Մհերն արդար,
Ասա գարին քանց մասուր է դարձել վաղուց
Ցորենն ընկույզ, ոգին հայի անպարտ առյուծ։
Բացի'ր գոց դուռը փակված հույսի
Հանուն քո ծուռ սերունդների ,
Շեփորականչ թո'ղ դղրդա հաղթանակի
Հանուն խղճի ու արդարի վերադարձի։
1.02.2025
ԱԽՈՒՐՅԱՆ
Паруйр Севак
Պարապություն
31.X.1965թ.
Չանախչի
Авторы
15 самых читаемых работ
Арт-сайты из Ятука
Мы разработали несколько арт-сайтов, где вы сможете насладиться армянским искусством.
Лучшие картины самых популярных армянских классиков и современных художников собраны в онлайн-пазлы.
Лучшие из самых популярных армянских классических и современных композиторов плейлист с инструментальными исполнениями.
Популярные художественные изделия, такие как пазлы, открытки и наборы магнитных закладок.
