Գիրք Դատաստանի

Եթէ այր զկին իւր անարգէ անդադար մախանօք, եթէ խորթ կայր ի մէջ իւրեանց եւ վասն այնորիկ նախատեն զիրարս, դատաստան լիցի. եթէ պոմնով էառ զկինն եւ զխորթերն, պարտ է համբերել, ապա թէ ոչ՝ յազգ կնոջն դարձուսցեն զխորթսն։ Իսկ եթէ աներկեղութեամբ եւ ժանդ բարուք այր զկին իւր հարկանէ, ձեռն կոտրէ, կամ աչք հանէ, կամ ատամն կամ ոտն կոտրէ, առցեն ի նմանէ երկու հազար դեկան, այսինքն՝ դրամ արծաթ, կրկին, քան զոր օտարն հարկանէ, քանզի թէ օտարն այդպիսի վնաս գործէ ընկերի՝ հազար դրամ տուգանք է ձեռացն, կամ ոտիցն, կամ ատամանն, կամ աչացն։ Այս չորս անդամքս ի մարմին մարդոյ մի է համարեալ գինն, վասն զի մարդոյ գինն, երբ կամաւ զիրար սպանեն, չորս հազար դրամ արծաթ է. եւ այս չորս անդամս ի չորս բաժնէն մի է համարած։ Իսկ իբրեւ այր զկնոջն հատանէ զձեռն, կամ զոտն, կամ զաչքն, կամ զատամն, կրկին տուգանք առցեն ի նմանէ, զի մի՛ իբրեւ զբոզ մի կալցէ զկինն իւր այրն, այլ իբրեւ զանձն իւր, եւ զկինն դարձեալ յայրն տացեն, որ զցաւսն առողջացուցանէ բժշկօք։ Եւ թէ կամք իցէ կնոջն՝ բնակիցէ առնա, եւ այրն ի զղջումն գայցէ. իսկ զտուգանքն ի կինն տացեն։ Եւ եթէ ի նոյն աներկեղութեան կացցէ այրն, մեկնել ի միմեանց արժան է, գուցէ մահ գործիցի ի միջի նոցա, եւ Տէրն իսկ ասաց. Մովսէս վասն խստասրտութեան ձերոյ ասաց թողուլ զկանայս ձեր։ Եւ զայս ոչ վայրապար ասաց Տէրն, քանզի յայլում վայրի վասն պոռնկութեան միայն ասաց, եւ աստ՝ վասն խստասրտութեան։ Եւ զի խստասրտութիւն բազում չարիս գործէ, լաւ է բաժանել զկինն եւ զայրն, քան թէ զիրար սպանեն, քանզի եւ Քրիստոս զնոյնն ասաց։ Իսկ ընչից բաժանումն գրեալ է որ վասն ատեցողացն։

Եթէ այր, առանց պատճառի, զկինն իւր թողցէ յիմարութեամբ, եւ կինն համբերէ եւթն ամ, եւ բազում անգամ յանդիմանեն զնա ազգ կնոջն եւ դատաւորքն, եւ ոչ լսէ եւ ոչ ամաչէ, կոչեն զկինն եւ զայրն առ իրարս եւ ի բերանոյ նորա ստուգեն՝ առնուլ եւ կամ հրաման տալ կնոջն առնուլ այր։ Եւ այրն ոչ առնու կին, քանի կենդանի է կին նորա. եւ ապաշխարութիւն կնաթողացն լիցի։ Եւ այս դատաստանս ամենայն անպատճառ կնաթողացն լիցի. իսկ եթէ կինն խղճացեալ հրաման տացէ։ Նոյն՝ եւ թէ կինն թողցէ զայրն։

Եթէ այրն կամ կինն, վասն նեղութեան կամ վասն տուգանաց, ուրասցի զՔրիստոս, մի՛ բնակեսցէ կին նորա ընդ նմա, զի մի՛ ի մոլորութիւն նորա անկցի։ Իսկ եթէ զղջասցի այրն եւ ասիցէ ցկինն, թէ եկ գնամք յայլ երկիր եւ դարձեալ դաւանեմ զՔրիստոս, պարտ է կնոջն գնալ եւ շահել զայր իւր վասն Քրիստոսի։ Նոյնպէս եթէ կինն լիցի՝ այսպէս լիցի։

Իսկ եթէ այր, վասն քինու կնոջն իւրոյ, ուրանայ զՔրիստոս, կինն ունի զմեղս նորա, եթէ ի կնոջէն էր պատճառն։ Իսկ եթէ ուրացաւ զՔրիստոս կամաւն իւրով, ինքն տացէ պատասխանի Աստուծոյ։ Ապա թէ ի կնոջէն եղեւ պատճառն, եւ անդարձ մնաց այրն, արիւն նորա ի կնոջէն խնդրեսցի իրաւամբ գնով՝ հանդերձ ապաշխարութեամբ, եւ դատաստան նորա Տեառն լիցի։ Նմանապէս՝ եթէ կինն անկցի յայսմ։ Եւ եթէ զիւրովին երթայցէ այր կամ կին, եւ կամ ի գետ անկեալ խեղդիցի եւ կամ՝ չվանով, կամ ընդ քար ի վայր անկանի եւ մեռանի, յումմէ պատճառ կորստեանն եղեւ՝ նմա եւ գինք արեան լիցի վճարել։ Ըստ դատաստանի կանոնաց կարծեմ եւ զերկրորդ ամուսնութիւնն խափանել։

Եթէ այր զկին իւր սպանանէ վասն պոռնկութեան, արեան դատաստան լիցի ի լման, քանզի արձակել ասաց Աստուած եւ ոչ սպանանել։ Իսկ եթէ զայր իւր սպանանէ կինն դեղօք կամ այլ ցաւօք, նոյն դատաստան է։

Եթէ յիշխանաց եւ այլոց ի թագաւորական տանէ թագաւորին իւրեանց յանցաւորք գտանիցին, եւ կամ այլ նուաստ՝ իշխանի, ինքեանք տացեն վասն անձանց իւրեանց պատասխանի եւ ոչ որդիքն նոցա։ Այլ եւ զժառանգութիւն հօրն թողցեն որդոցն, եւ մի՛ պատճառաւ հարց որդիք զրկիցին, զի իւրաքանչիւր ի մեղս իւր մեռցի ըստ օրինաց։ Ապա թէ համախոհք իցեն միմեանց եղբարք կամ որդիք՝ կորիցեն։

Ազատ յԱրարչէն եղեւ մարդկային բնութիւնս, այլ ծառայել տերանց յաղագս պիտոյից եղեւ հողոյ եւ ջրոյ։ Եւ որք ոչ ունիցին ջուր եւ հող, ազատ է, ուր եւ կամեսցի գնասցէ եւ բնակեսցէ, եւ ոչ է իրաւունք թագաւորաց եւ իշխանաց բռնադատել զոք կենալ ի գեղ մի կամ ի մի երկիր։

Սպանումն եթէ լինիցի ի մէջ մանկանց, տեսցեն, թէ որ սպանեացն ի վեր քան զերկոտասան ամն իցէ, արեան պարտական է եւ այնպէս տուժեսցի, իսկ եթէ մենաստան եւ տասն՝ զկէսն տուժեսցեն, իսկ ի վայր քան զտասն՝ յերից մինն լիցի։ Եւ թէպէտ եւ յայլ մեղս զհնգետասան ամացն յիշէ, սակայն մեղք արեանն են այսոքիկ։

Յորժամ մանկունք ի խաղս զմիմեանս վնասիցեն, թէ՛ պատահմամբ, թէ՛ ցասմամբ, որ կոտրեաց՝ պարտ է տալ զվարձս բժշկացն եւ զխափանման բանիցն, եւ թէ ոչ բժշկի՝ զգինս զգայութեանցն, եւ թէ մեռանի՝ զգին արեանն։ Ապա զտարիքն ի սպանութեան կանոնս քննեսցեն, ի քսան եւ երկու համարն։

Ի ջուրս լողալով մանկունք զմիմեանս խեղդեն, եթէ պարզմտաբար ի խաղս եւ եթէ քինու ցասմամբ. եթէ կամաւ առնիցեն՝ գինք արեան լիցի, եւ եթէ ակամայ՝ կէսն։ Իսկ տարիքն քննեսցի այնմ, որ խեղդեացն զնա։

Եթէ մանկունք գրաւ դնեն ընդ իրար, թէ վազէ ի վայր եւ կամ ընդ դժարս եւ ընդ ձիւն սահելով եւ այլ այսպիսի, եթէ պատահի մեռանել՝ քննեսցեն զամքն, որ զգրաւն եդ, եւ կէս տուգանք լիցի ի վերայ նորա, թէ վնասեալն աւելի ամօք իցէ, քան զայն, որ զգրաւն եդ, ապա թէ այլ պակաս՝ կիսոյ կէսն, որպէս տասն տարոյ կամ պակաս։ Եւ եթէ կատարելոց իրդ դիպեսցեն, նովիմբ դատեսցին։

Սովոր են երիտասարդք ոմանք զմիմեանս վայրապար շարժել՝ բառնալ ինչ ծանունս, որպէս քարինս եւ այլ այսպիսիս, եւ վնասիլ եւ վնասել զմիմեանս։ Եթէ որ շարժեացն ինչս ետ ի գրաւու յայտնի, եւ յայնմանէ ոք պատրեալ վնասեցաւ, կէս վնասու արեան լիցի, ըստ որում բանիւ յանցոյց, մանաւանդ թէ պատրեալն աւելի ամօք իցէ, եւ խափանածոյն եւ բժշկութեանն տուժեսցի։ Եւ զայս եդաք, զի մի՛ վայրապար մահ գործեսցի յոմանց։

Ի մէջ գինեխում մարդկան եթէ ընդ միմեանս կռվին, եւ կոտրի ձեռն կամ այլ անդամ, պարտի բժշկել եւ զպակասութիւն բանիցն լնուլ, եւ թէ մահ հանդիպի կամաւ՝ արեան գինք առցեն անպակաս. եւ այլ ընկերքն, որ անդ էին, նոքա այլ տուգանօք են ըստ չափոյն։ Եւ թէ ակն կամ ատամն խլեսցի, զգինն առցեն հազար դրամ. եւ թէ ոտն եւ ձեռն կոտրի եւ անբժշկելի մնայ, նոյն հազար դրամ եւ այս։

Յորժամ շնայ ոք ընդ կին, որ այր ունի, եթէ կամաւ կնոջն է եւ եթէ լրբութեամբ առն, ըստ Oրինացն մահու արժանի է։ Եւ այլք ի դատաւորաց զայսպիսեաց զձեռն եւ զծածուկ մարմինն կտրեն, եւ կարգ արուագիտացն եւ անասնապղծացն է. եթէ ի դատաստան գայ՝ տուգանքօք փրկեսցին եւ մի խրատիւ։ Եթէ այլազգի հանդիպի յայս գործս հետ քրիստոնէի կնոջ, առանց ամենայն պատճառի հատանեն զծածուկն եւ զկինն խրատեսցեն զքիթն կտրելով։ Իսկ եթէ քրիստոնեայ մարդ զայրի կին խաբեսցէ եւ պղծեսցէ զնա, կամ առնու կին զնա, կամ տայ հարիւր դրամ արծաթ կնոջն, երբ այլ կին ոչ ունենայ այն մարդն, որ շնացաւ։ Նա թէ եւ այլ մեծատուն իցէ այրն եւ կինն՝ նոյն, եւ տուգանքն յաւելցին։

Զկոյս աղջիկ, որ խօսալ լինի առն, եւ այլ ոք գայ եւ բռնութեամբ պղծէ զնա, դատաստան առնակնոջն է, ըստ որում օրինակի եւ իցէ։ Ապա թէ գտանիցէ ոք աղջիկ կոյս, որ չիցէ առն խօսեալ, եւ բռնաբար ննջիցէ ընդ նմա, տացէ այրն, որ ննջեացն ընդ նմա, հօր աղջկանն հարիւր դրամ արծաթ, եւ նորա լիցի կին. եւ մի՛ իշխեսցէ արձակել զնա։ Այդ ըստ Oրինացն է, զնոյն եւ մեզ լիցի՝ անբաժանելի առնուլ զնա, ապա թէ ոչ կամեսցի՝ ըստ արժանեացն եւ տուժն լիցի։

Եթէ ոք առնուցու կին եւ ատիցէ զնա եւ ստութեամբ բամբասիցէ, թէ կոյս չէ աղջիկն, քննեսցեն ի ձեռն կանանց՝ եթէ ստի այրն, խրատեսցեն զայն գանիւ եւ տուգանեն հարիւր դրամ արծաթ՝ ըստ Oրինացն. զնոյն եւ մեք միաբան այնմ, եւ նմին եղիցի կինն, եւ մի՛ արձակիցէ։ Ապա թէ ճշմարիտ իցէ այրն, աղջիկն մահու արժան է ըստ Oրինացն, եւ մեք տամք այնպիսոյն՝ արձակիլ ի նմանէ առնն, եւ թէ կամք իցեն՝ բնակիցեն, զի բազում ինչ վրիպանօք գործի կուսից, եւ զի ոչ ի տան առն եղեւ անարգութիւնն։ Եւ այրն, թէ արձակէ՝ ամուսնասցի այլ կնոջ, եւ կինն այր առցէ, զի ոչ ընդ օրինօք առնն էր, երբ շնացաւ. եւ եթէ ոչ կամեսցի առնուլ վասն իւր սուտ բամբասանացն, տուգանք դիցեն ի վիրայ նորա, որպէս եւ գրեալ է ի գիրս, որ վասն արանց եւ կանանց։