Հին կռիվը
Մենք կարծում էինք, թե իր շանթերով
Հըսկում է աստված Սասմա սարերին.
Մենք ասում էինք՝ անթիվ նավերով
Կըգան օգնության մեր ծանըր օրին…
Ավա՜ղ մեր պայծառ հույսերի համար.
Ահա խորտակված, և ահա կըրկին
Նայում ենք անհույս, մենա՛կ, դալկահար՝
Մորթող թըշնամու արյունոտ ձեռքին։
Երկրի մեծերը չեն փոխում իրենց
Մեռելի ոսկրին ողջ ազգը հայի,
Մեր տունն են ուզում, մեր տեղն են ուզում,
Մեր բուն երկիրը՝ մեզնից ամայի…
Նա էլ, որ աստծու անունով եկավ,
Փըրկչական խաչով, խոսքով գըթության,
Նա էլ աստըծուն՝ կանգնեց՝ փառք տըվավ,
Որ մենք հոշոտված, տանջված ենք էսքան…
Ու հոսո՜ւմ, հոսո՜ւմ, հոսում է անմեղ
Արյունն-արցունքը տարաբախտ ազգի,
Հոսում ամեն օր, հոսում ամեն տեղ,
Եվ դեռ սոսկալին չի եկել իսկի…
Եվ ահա մենակ, խոցված ու ցավոտ,
Թե մարմնով տանջված՝ հոգով առավել,
Մենք միտք ենք անում մինչև առավոտ․
Տե՜ր ամենագետ, մենք ի՞նչ ենք արել…
Հայի չար բախտը ինձ ներքև բերավ
Բարձըր Գուգարքի ծաղկոտ սարերից,
Իմ հոգին լըցրեց հառաչանք ու ցավ,
Տըխուր երգերի քընար տըվավ ինձ։
Դե՛, հեծծի՛ր, իմ երգ, ինչպես կըհեծծի
Բուքն իմ ամայի աշխարհքի վըրա,
Անքուն կարոտի դուռը կըծեծի,
Թե՝ քու անբախտը չըկա ու չըկա…
Դե՛, հեծծի՛ր, իմ երգ, ինչպես սըգավոր
Հայի հեծեծանքն ու բողոքն անվերջ,
Ինչպես պանդուխտի թառանչ սըրտախոց
Օտար դըռներում, անհայտ ճամփի մեջ…
Իմ միտքն էլ, ավա՜ղ, շըրջում է մոլոր
Հայի հալածված պանդուխտի նըման,
Մենակ ամեն տեղ, տըխուր ամեն օր,
Ցավերով լըցված պանդուխտի նըման։
Կորցրել է վաղուց ամենն, ինչ ուներ,
Փընտրածն էլ, էսպես, չի գըտնում բընավ,
Անքուն ջըրի պես գընում է երեր,
Աշխարհքից աշխարհք, մի ցավից մի ցավ։
Ու, ինչպես օտար աշխարհքից դարձող
Կարոտած ճամփորդ, նըկատում է նա՝
Հեռո՜ւ, մըթան մեջ, վառ կարմիր լուսով
Ծաղկում է ծանոթ լուսամուտն ահա…
Մենակ ու խաղաղ ճըրագի առջև,
Չոր ձեռքը տըված դալուկ ճակատին,
Մըտքի ծովն ընկած մըտածում է նա,
Հին տառապանքի, հին ցավի որդին։
Գըլխի վերևը տըխուր պատկերներ,
Գըրքե՜ր ու գըրքեր իր շուրջը բոլոր…
Ու ներս է մտնում մի բարի ըստվեր,
Իր մայրը ցամքած, մայրը սևաշոր։
Ի՞նչ ես միտք անում, Վահա՛ն ջան, էդքան,
Ասա՛, քեզ ղուրբան, քո մըտքին ղուրբան,
Ի՞նչ ես միտք անում ու հալվո՜ւմ, հալվո՜ւմ…
Բան չըկա, մայրի՛կ, գըլուխս է ցավում…
Չէ՛, սուտ ես ասում, ինձ չես խաբիլ էլ.
Էդ ո՞վ է, ասա՛, քո քունը կըտրել,
Էդ ո՞ր սիրունը, ո՞ր անուշ հոգին…
Հա՛, գըտա՛ր, մայրի՛կ… սիրում եմ մեկին…
Տեսա՞ր, որ ասի՝ չես խաբիլ ինձ էլ,
Տեսա՞ր, ինչպես եմ ցավըդ իմացել…
Ինչո՞ւ ես հապա ծածկում ինձանից,
Ծածկում ինձանից քեզ սիրող նանից…
Դե ո՞վ է, ասա՛, ես էլ կըսիրեմ…
Դե ո՞ւր է, ասա … ո՞ւր է, որ բերեմ.
Բերեմ, որ էդքան միտք չանես էլ ղու…
Չես կարող, մայրի՛կ, նա շատ է հեռու…
Նա շատ է հեռու, գերության միջում,
Դու չես իմանում, դու չես ճանաչում…
Էնպես մի դըժար տեղ եմ սիրել ե՜ս…
Չես կարող հասնես, չես կարող բերես…»
Ու դուրս է գընում հուսահատ, մոլոր
Իր մայրը ցամքած, մայրը սևաշոր,
Աղոթում իրեն Վահանի համար,
Աշխարհքի համար, ամենքի համար…
Հայտնըվեց ապա մի օտար տըղա,
Մի ուրիշ տրղա երևաց էլի,
Խոսում են անքուն գիշերներն երկար,
Խոսում են տաք-տաք, մո՜ւթ, կասկածելի…
Ո՞վ են, Վահա՛ն ջան, գալիս են քեզ մոտ,
Էդ ինչ տղերք են՝ գունա՜տ, անծանոթ…
Երնեկ իմանամ՝ էդ ինչ եք ուզում,
Էդ ի՞նչ եք էդքան խոսո՜ւմ ու խոսում…
Պանդուխտ են, մայրի՛կ, ընկեր տըղերք են,
Քըշված, հալածված, ընկած դես ու դեն.
Տուն ու տեղ չունեն, ինձ մոտ են գալիս,
Զըրույց ենք անում, իրար սիրտ տալիս…
Իմ անբախտ զավակ, մանկուց վըշտակոխ.
Ընկերներդ էդպես հալածված, անհող,
Սիրածըդ հեռու, գերության միջում…
Խոսում է մայրը, խոսում, հառաչում,
Ու դուրս է գընում կըրկին շըվարած…
Ամեն տեղ քընած, ամենքը լըռած…
Մենակ՝ մընում է իր անհոգ մարդուն,
Չի գալիս նա էլ, դեռ չի գալիս տուն.
Իր պեսների հետ էլի՛ էն անտեր
Գինետանն ընկած ու խոսում է դեռ…
Կըտրել է վաղուց ամեն ձեն ու ձուն։
Գիշերվան կես է։ Հոգնած ու անքուն,
Գըլուխը գինոտ դազգահին դըրած՝
Գինետան տերն էլ քուն մըտավ թըմրած։
Կեղտոտ լամպարի աղոտ լուսի տակ,
Մեջտեղը մի գավ, աղքատ ու անկարգ
Սեղանի շուրջը, իրենց անկյունում,
Երեք ծերունի զըրույց են անում։
Ցավ-կըրակ դառավ էս լակոտն, ախպե՛ր,
Էլ բան չի ասվում, հետը չի խոսվում,
Ուշքըն ու միտքը միշտ հեռու տեղեր՝
Չես էլ հասկանում, թե ինչ է ուզում…
Հավան չի կենում աշխարհքի կարգին.
Ասում է՝ մարդիկ բըռնության տակին…
Միտս էլ չի գալիս՝ ինչպես է ասում,
Խըրթին, գըրաբառ բաներ է խոսում,
Էս մեկն՝ էսպես է, էն մեկելն՝ էնպես…
Երկուսից մինը կամ նըրանք, կամ ես…
Սո՛ւս կաց, ասում եմ, էդ ի՞նչ ես անում…
Թե՝ դու հին մարդ ես, դու չես հասկանում…
Հա՛, հա՛, հա՛, հա՛, հա՛.
Ա՛յ քեզ նոր տըղա՛…
Դե բաժակըդ բե՛ր,
Մարտիրոս ախպեր,
Բեր մի-մի բերան
Կյանք խընդրենք դըրան։
Էդ, ինչ որ դու ես խաբարը տալիս,
Մի ուրիշ տեսակ բան է դուրս գալիս…
Բարի հիշատակ լինի քեզ համար,
Տունըդ շեն պահի ու ծուխըդ վարար։
Ածում են կոնծում ընկեր ծերերը,
Բայց նոր է բացվել պատմության ծերը։
Հա՛, ախպե՛ր, ուրիշ բան է դուրս գալիս.
Ես էլ հենց էդ եմ գըլխիս վայ տալիս,
Թե սըրա վերջը ուր պիտի գընա.
Տանից ու բանից եղած ավարա,
Աշխարհքի դարդը շալակն է առել՝
Ամենքի համար դարդաքաշ դառել…
Ընկեր թե օտար, ծանոթ, անծանոթ–
Ով վեր է կենում վազում է իր մոտ.
― Վահա՛ն, ի՞նչ անենք… Վահա՛ն, ո՞նց կենանք…
Վահա՛ն, ի՞նչ կասես… Վահա՛ն, ե՞րբ գընանք…
Գըլխի՞ եք ընկնում՝ «էնտե՜ղ» են գընում…
«Էնտեղ» հո գիտե՜ք, լավ եք իմանում…
«Էնտե՜ղ», օ՜ֆ, «էնտե՜ղ»
Կըրակ է անթեղ…
Դե բաժակըդ բե՛ր,
Մարտիրոս ախպեր,
Արի՛, մի սըրտանց
Կյանք խընդրենք դըրանց…
Ջահել ժամանակ ի՜նչքան եմ ես էլ
Էդ ճամփի վըրա անքուն երազել,
Ի՜նչքան եմ ուզել թե փախչեմ ծածուկ…
Հիմի դըրանցն եք թարիֆ անում դուք…
Ուր գընան՝ աստված բանները աջի,
Չարը խափանի, բարին առաջի…
Ածում են կոնծում ընկեր ծերերը,
Բայց հեռու է դեռ պատմության ծերը։
Շընորհակալ եմ, ողջ կենաք, ախպե՛ր,
Էս տեսակ մի բան չեմ տեսել ես դեռ.
Տեղ ունես թե չէ՝ մըտիկ չեն տալիս,
Տասը գընում են՝ քըսանը գալիս,
Ինչ որ ճանկում են՝ ուտում են, թափում,
Ամբողջ գիշերը վիճում, աղմըկում,
Ամպի պես ծըխով սենյակը լըցնում…
Էլ ոչ մահճակալ, ոչ տեղ են հարցնում.
Մինը բարձրանում՝ սեղանին պառկում,
Մյուսը հատակին լեն-արձակ ձըգվում…
Ոչ աղբ են նայում, ոչ փոշի, ոչ ցեխ,
Պառկում են էստեղ, պառկում են էնտեղ…
Հա՛, հա՛, հա՛, հա՛, հա՜.
Թամաշա է հա՜…
Դե բաժակըդ բե՛ր,
Մարտիրոս ախպեր,
Արի՛, մի սըրտանց
Կյանք խընդրենք դըրանց.
Շատ լավ տըղերք են, ես ու իմ հոգին.
Հավան եմ կենում դըրանց արարքին,
Մարդը նա հո չի՝ հենց իրեն նայի,
Մարդը նա է, որ աշխարհքը շահի…
Տեր աստված պահի իրեն խընամում…
Ածում են՝ վերջին բաժակն էլ քամում,
Չեն հասնում սակայն պատմության ծերը,
Ու միշտ ընկնում է էգուց գիշերը։
Դատարկ փողոցով, բարձըր հազալով,
Ինքը իրեն հետ մենակ խոսելով,
Թըրը՜խկ հա չըրը՛խկ, գիշերվա մըթնում
Մարտիրոս ախպերն իր տունն է գընում։
Եվ ուշ գիշերով հասնում է նա տուն։
Ճըրագը վառ է, «նըրանք» էլ զարթուն,
Աղմըկում են դեռ կողքի սենյակում,
Էն նոր դուրս եկած երգերն են երգում։
Պառավն էլ անքուն իրեն է մընում,
Ձեռները ծոցին դուրս ու տուն անում,
Ու մարդը շեմքից մըտած-չըմտած՝
Դիմացն է գալիս հանգած ու հատած։
Բա՛ գիտե՞ս, ա՛յ մարդ, ի՜նչ իմացա ես,
Գիտե՞ս ինչիցն է մաշվում երեխես,
Սիրո՜ւմ է մեկին…
Վա՜յ քու կարճ խելքին…
Ի՜նչ սիրահարված, բա՜ն գիտես իսկի.
Ազգի համար է միտք անում, ազգի՜.
Ուրիշի համար, խեղճերի համար…
Ի՜նչ սիրահարված, կարճամիտ հիմա՛ր,
Ի՞նչ ես հասկանում՝ ինչ կա աշխարհքում.
Ականջըդ մի բաց, տես ինչ են երգում…
Սև սարերի ետև նըրանք
Տառապում են խավարում,
Լույս են ուզում ու ազատ կյանք
Աստծու ազատ աշխարհում։
Կանցնենք թափով
Սարերն ամպոտ,
Կերթանք խրմբով
Մենք նըրանց մոտ։
Է՜յ, հերիք էր, լար բռնակալ,
Քանի՞ տանջես խեղճերին․
Խեղճը պիտի ապրի դարձյալ,
Վայն եկել է քու օրին…
. . . . . . . . . . . .
Ազատության որդիքն ենք մենք՝
Թըռած դեպի ապագան։
Էսպես խըմբով սըլանում ենք,
Ո՞վ կըփակի մեր ճամփան.
Կայծակ կըլնենք
Կիջնենք ամպից.
Հեռո՜ւ ճամփից,
Հեռո՜ւ ճամփից…
Հե՜յ, գալիս ենք, ո՛վ տանջվածներ,
Գալիս ենք մենք զինավառ,
Ե՛վ ազատ օր, և՛ կյանք, և՛ սեր
Ողջ բերում ենք ձեզ համար։
. . . . . . . . . . . .
Դողդոջ ու գունատ պառավները լուռ
Ականջ են դընում։ Սարսափ ու սարսուռ
Պատել է նրանց, և սարսափահար,
Տեղները սառած, նայում են իրար.
Ի՜նչ է կատարվում իրենց հին տանը,
Ի՜նչ երգ է երգում իրենց Վահանը,
Ի՜նչ երգ են երգում էս տղերքը նոր,
Ի՜նչ երգ են երգում անզո՜ւսպ, ահավոր…
Ամբողջ գիշերր կըրակի վըրի
Էն շամփրի նըման, անքուն ու ցավոտ,
Պըտուտ են գալիս անկողնի միջին,
Պըտուտ են գալիս մինչև առավոտ։
Վահա՛ն ջան, Վահա՛ն, ի՞նչ երգեր են էդ.
Ի՜նչ վըտանգավոր երգեր եք երգում…
Էդ ո՞ւր ես ուզում գընաս դըրանց հետ…
Ի՞նչ է պատահել, ի՞նչ կա էն երկրում…
Է՜հ, մայրի՛կ, դու էլ՝ ի՜նչ երգեր են էդ…
Ջահել տըղերանց երգեր են, էլի…
Ջահել տղերք ենք, միտքներըս թըռչում՝
Հազար մի հեռու տեղ են ման գալի…
Ու ժողովները դարձան աղմըկոտ.
Աշնան հավքերի էն տարմի նըման,
Որ ղըժվըժում է՝ չըվելուց առաջ
Դեպի արևոտ կողմերը գարնան։
Մի օր էլ հանկարծ աղմուկը լըռեց,
Վահանը չեկավ էն գիշերը տուն։
Չըկա մյուս օրն էլ, չըկա՜ ոչ մի տեղ,
Ամեն հարցուփորձ անցավ ապարդյուն։
Եվ ահա նամակ կորած Վահանից։
Բանում են ըշտապ, դողդոջ ձեռքերով.
Ասում է՝ իզուր էլ մի՛ փնտրեք ինձ.
Էլ մի՛ փնտրեք ինձ ու մընաք բարով…
Դուք ինձ կյանք տըվիք, դուք ինձ մեծացրիք,
Բայց քանի էսքան ցավ կա աշխարհքում,
Իմ կյանքն իմը չի, իմ սիրտն իմը չի,
Չեմ կարող հանգիստ մընալ ձեր գըրկում։
Ցավի աշխարհքում արնոտ ու ահեղ
Ուրիշ նոր կյանք է բացվել ինձ համար.
Ուրիշ հայրեր են մընում ինձ էնտեղ,
Ուրիշ մայրեր են կանչում անդադար…
Ներեցե՜ք, որ ձեզ թողնում եմ էդպես
Անկա՜ր, անխընդում, ծերության օրով,
Ներեցե՜ք ձեր խենթ, խելագար որդուն,
Մոռացեք նըրան ու մընա՜ք բարով…
Որդու նամակը ծընկանը դըրած,
Արցունքը ցամքած էն մաշված դեմքին,
Խաղաղ իրիկվան դեմ ու դեմն ահա
Նըստած է մայրը իր դատարկ շեմքին։
Կատուն է կողքին մըռռում միալար.
Փոքրիկ Սերիկն էլ, կուչ եկած իր մոտ,
Էնպես միամի՜տ, տխո՜ւր, դալկահար
Պռըշկել է մոր դեմքին արցունքոտ։
Նայում է մայրը, նայում է հեռուն,
Էն անհայտ հեռուն, ահավո՜ր, անվե՜րջ,
Ուր գընաց իրեն զավակը սիրուն,
290 Գընաց «նրանց» մոտ, արյան ծովի մեջ…
Ո՜վ քաղցրահայաց սուրբ Աստվածածին,
Ո՜վ արագահաս զինվոր սուրբ Սարգիս,
Դուք օգնեք խեղճին, հասնեք նեղվածին,
Դուք տաք հովություն արար աշխարհքիս.
Հարեհաս լինեք «նրանց», ամենքին,
Ամենքի հետ էլ իմ ճար ու մեկին…
Աղոթք է անում իր մեկի համար,
Աշխարհքի համար, ամենքի համար,
Մինչև թըռչում է ճաճանչը ետին,
300 Մինչև որ մութը առնում է գետին…
Մըթնեց։ Կըտրել է ամեն ձեն ու ձուն։
Գիշերվան կես է, խաղաղ լըռություն։
Հին գինետանը, իրենց անկյունում,
Երեք ծերունի զըրույց են անում։
Ի՞նչ ես միտք անում, Մարտիրոս ախպեր.
Լա՜վ կըլնի վերջը… բաժակըդ մի բե՜ր…
Բե՛ր մի-մի բերան
Կյանք խընդրենք նըրան…
Տեր աստված բարի ճամփա տա իրեն,
310 Նըրա բաց աչքը լինի միշտ վըրեն…
Վատ բանի համար հո չի գընացել…
Ի՜նչ ես մոլորված նըստած մընացել,
Բաժակդ էլ լիքը առաջիդ է դեռ…
Վերցըրո՜ւ, խըմի՜ր, Մարտիրո՛ս ախպեր…
Մեր ճամփեն խավար, մեր ճամփեն գիշեր,
Ու մենք անհատնում
Էն անլույս մըթնում
Երկա՜ր դարերով գընում ենք դեպ վեր
Հայոց լեռներում,
Դըժար լեռներում։
Տանում ենք հընուց մեր գանձերն անգին,
Մեր գանձերը ծով,
Ինչ որ դարերով
Երկնել է, ծընել մեր խորունկ հոգին
Հայոց լեռներում,
Բարձըր լեռներում։
Բայց քանի անգամ շեկ անապատի
Օրդուները սև
Իրարու ետև
Եկա՜ն, զարկեցին մեր քարվանն ազնիվ
Հայոց լեռներում,
Արնոտ լեռներում։
Ու մեր քարվանը շըփոթ, սոսկահար,
Թալանված, ջարդված
Ու հատված-հատված
Տանում է իրեն վերքերն անհամար
Հայոց լեռներում,
Սուգի լեռներում։
Ու մեր աչքերը նայում են կարոտ
Հեռու աստղերին,
Երկընքի ծերին,
Թե երբ կըբացվի պայծառ առավոտ
Հայոց լեռներում,
Կանաչ լեռներում։
Հեքիաթն ասում է, թե՝ մի աշխարհքում
Բըխում էր առատ ջուրն անմահական,
Բայց ագահ վիշապն առաջը փակում,
Ծարավ էր թողնում աշխարհքն աննըման։
Նա զոհ էր ուզում սերուն աղջիկներ,
Որ ջուր բաց թողնի ծարավ աշխարհքին.
Եվ, անմահության ջըրի փոխարեն,
Մարդիկ շատ դարեր արցունք խըմեցին։
Մինչև մի տըղա, Լույս երկրից եկած,
Կըռվեց էն գերի աշխարհքի համար,
Հաղթեց, ազատեց աղբյուրը փակված,
Տանջվող հոգիներ փըրկեց անհամար։
Ո՛չ, հեքիաթ չի սա լիքը հըրաշքով,
Եղած թե չեղած Մըթին աշխարհքում,
Ճըշգրիտ դեպք է սա տեսած իմ աչքով,
Եվ հեքիաթ չըկա մեր անբախտ կյանքում…
Մեր երջանկության աղբյուրը փակած՝
Մեր վարդ քույրերին հոշոտում է նա…
Ա՜խ, ի՜նչքան արյուն, արցունք է թափված
Մեր սիրուն երկրի սարերի վըրա…
«Լո՛-լո՜, լո՛-լո՜, մերն են սարեր,
Ծաղկոտ սարեր Տարոնի,
Ծաղկոտ սարեր, ազատ օրեր,
Սերն ու գըգվանք սիրունի…
Լո՛-լո՜, լո՛-լո՜»…
Գըլո՛ւխ տըվեք, գոռոզ սարե՜ր,
Անց է կենում Մուսաբեկ,
Գըլո՛ւխ տըվեք, վախկոտ հայե՜ր,
Չընչին գյուղեր ու օբեք։
Ո՞ւր կա ոսկի, ո՞ւր սիրուն կին,
Առաջ բերեք գըլխաբաց.
Ո՞վ կա ընդդեմ նըրա կամքին,
Ո՞վ է կյանքից կըշտացած…
Մըշու երկրում թուր է զարկում՝
Դողում են Վան իր թափից,
Դողում են Վան, մինչ Արզըրում,
Ահեղ թափից, սարսափից…
Գըլուխ տըվե՜ք, վախկոտ հայե՜ր.
Զըրը՜նգ, եկավ Մուսաբեկ.
Հե՜յ, դո՛ւրս արի, քեշի՛շ բաբա.
Ո՞վ կա տան մեջ, դուրս եկե՜ք…
Ու սըրահի կեսմութի մեջ
Գուճհուպ եկավ քահանան,
Դողդոջելով, ծերուկ ու խեղճ,
Բըռնած սարսափն իր մահվան։
Հավա՞ն ես ինձ, քեշի՛շ բաբա,
Հապա նայիր մի վերև…
Աստված է քեզ հավնել, աղա՛,
Աստված կյանք տա ու արև.
Դե բե՛ր, հապա՛, որ հավան ես,
Աղջիկըդ բե՛ր, տուր ինձ կին.
Դե՜հ, շո՜ւտ արա, քեշի՛շ բաբա,
Դուրս բեր սիրուն Շողիկին։
Լուռ կանգնած է ծեր քահանան,
Դեմքը դեղին, միրքի պես,
Ծիծաղո՜ւմ է լացի նըման,
Թե լալիս է ժըպտերե՜ս…
Հա՛, հա՛, հա՛, հա՜… Հավա՞ն չես ինձ…»
Խընդաց խումբը՝ հա՛, հա՛, հա՜…
Ու սոսկալի էն ծիծաղից
Սարսափն ընկավ տան վըրա։
Ո՜վ չի հավան Մուսաբեկին…
Մի Մուսաբեկ մի աշխարհք…
Բախտավոր ենք՝ ես… իմ որդին…
Ո՞վ է տեսել էսպես փառք…
Միայն թե, աղա՛, գութ արա մեզ,
Ժամանակ տուր երկու օր,
Որ պատրաստվենք բեկին վայել.
Ոտիդ հողն ենք նորից նոր…
Մի երկու օ՜ր… բայց իմացի՛ր,
Ետ եմ գալու ես նորից.
Երկի՜նք թըռիր, գետի՜նն անցիր
Չես ազատվիլ իմ ձեռից…
«Լո՜-լո՜, լո՜-լո՜, մերն է Տարոն
Վայելքներով իր բոլոր…
Լո՜-լո՜, լո՜-լո՜…»։ Հանգավ «լո՜ ֊լո՜»-ն
Սարի ետև հեռավոր։
Ի՜նչ է ղողանջում զանգակը գուժկան,
Գյուղի զանգակը էս անվախտ ժամին․
Կարկո՞ւտ է գալիս մըթնած երկընքից,
Հըրդե՞հ է ձըգել գյուղը թըշնամին…
Ի՞նչ է պատահել, ծերունի տերտեր,
Ի՞նչ ես վըրդովում էս հոգնած խալխին։
Եկե՜ք, իմ որդի՜ք, եկե՜ք, իմ որբե՜ր,
Երկինքը փըլավ իմ ճերմակ գըլխին…
Ու լաց է լինում զանգակը ժամի,
Գալիս է կանգնում ամբողջ Տալվորիկ,
Ու ձայն է տալի, գոչում ծերունի
Իրենց քահանան ձայնով զարհուրիկ։
Եկե՜ք, ընկե՜ր-հարևաննե՜ր,
Իմ Շողիկի հարսնիքին.
Ծաղի՜կ բերեք ալ ու կարմիր
Իր անթառամ պըսակին…
Դուստր եմ պահել ես նազելի,
Սըրտիս խընդում, աչքիս լուս.
Քուրդը եկավ դուստրըս խըլի,
Կյանքը խըլի ծերունուս։
Հայր եք դուք էլ, զավակի տեր,
Մի ճար գըտեք իմ ցավին…
Ու ծերերը՝ չո՜ր, ալեհե՛ր,
Հառաչում են խըմբովին.
Ափսո՜ս Շողիկ, սիրո՜ւն Շողիկ,
Մեր աչքի լուս, մեր ալ ծաղիկ…
Վա՜յ խե՛ղճ ծընող, ծեր քահանա․
Քըրդի ճամփեն տատասկ դառնա…
Հընչում է դարձյալ զանգակը ժամի,
Կանչում է, գոչում հայրը ծերունի․
Հավա՜ր ձըգեք հեռու տեղեր,
Ազգ ու ազինք իմանան,
Դըրոշ բանան, զորքեր կապեն,
Թող գա՜ն, հասնեն օգնության…
Եվ զուր ծերունու աչքերը անզոր
Հըրաշք են փընտրում մըշուշոտ հեռվում,
Լուռ են ու դատարկ ճամփեքը բոլոր,
Փոշի չի ելնում հայոց դաշտերում։
Լալիս է սակայն զանգակը կըրկին
Ու գոչում է ծերն առավել ուժգին․
Լըսի՜ր, աստվա՜ծ, եթե մի օր
Բույր եմ խընկել քո անվան,
Թե դու էլ ես ծե՜ր, ալևո՜ր,
Ու գութ ունիս հայրական…
Բայց ծածկում է դեմքը աստված՝
Հայից դարձած ու խրռով,
Սև-սև գիշերն իջնում է ցած,
Լիքը անքուն ցավերով…
Հայի գիշե՜ր, հայի գիշե՜ր,
Ցավի անդունդ անհատակ…
Աղջի՛կ, ինչո՞ւ չես քընում դեռ,
Ի՞նչ ես լալիս տեղի տակ։
Չիտեմ, մայրի՛կ, ինչու էսպես
Քուն չի գալիս էլ աչքիս.
Աչքըս քանի փակում եմ ես՝
Քուրդն է կանգնած առաջիս…
Քընի՛ր, բալա՛ս, մի վախենար,
Աստված կա դեռ երկընքում.
Քուրդ ու տաճիկ, զարկ ու ավար
Շատ ենք տեսել մեր կյանքում…
Մայրի՛կ, մայրի՛կ, չե՞ս իմանում,
Ո՞վ է լալիս դուրսն անտեր…
Մայրի՛կ, մի տես՝ չի լուսանո՞ւմ…
Ա՜խ, ինչ ծանր է էս գիշեր…
Քընի՛ր, բալա՛ս, Որբն է մենակ
Իր Սըհակին որոնում,
Է՜, քեզ նըման, մի ժամանակ
Նա էլ աղջիկ է լինում,
Հավանում է չար տաճիկը,
Գալիս եղբորն ըսպանում,
Ճարը հատած հեգ աղջիկը
Աստծուն աղոթք է անում.
Ո՜վ տեր աստված, թևեր տուր ինձ,
Թեթև թևեր թռչունի,
Թըռչե՜մ, կորչեմ էս աշխարհքից,
Անգութ ձեռից դուշմանի…
Էն օրվանից ման է գալի
Թևեր առած, անդադար,
Կանչո՜ւմ, կանչո՜ւմ, ձեն է տալի
Իր Սըհակին ջըրատար…
Քնի՛ր, բալա՛ս, աստված դեռ կա,
Աղոթք ասա մըտքիդ մեջ,
Հիմի շուտով լիսն էլ կըգա,
Էս գիշերն էլ ունի վերջ…
Թրը՛խկ… թրը՛խկ…
Ո՞վ է ծեծում
Կես գիշերին դուռն էդպես…
Թրը՛խկ, թրը՛խկ…
― Հե՜յ, չե՞ս լըսում,
Վեր կաց, տերտե՛ր, ներս թող մեզ…
Ու անլեզու քըրդի նըման
Սարսափն հանկարծ ընկավ տուն,
Տեղի տակին կըծիկ եկան
Մանուկները դեռ անքուն։
Մարեց մայրը լեղապատառ,
Աղջիկն հանգավ մոր գըրկում,
Իսկ դուռն ուժգին ու անդադար
Հա՛ զարկում են ու զարկում։
Լույսը ձեռքին ծերը գունատ
Դողդողում է, երերում…
Ձեռքը փակին տարավ հանկարծ,
Դուռը բացվեց խավարում,
Շառաչեցին, շողշողացին
Զենքերն լուսումն էն աղոտ,
Ու զինավառ ներս խուժեցին
Երեք ջահել անծանոթ։
Օրհնյա՛ ի տեր, հայի լեզվով
Ողջունեցին ու մըտան,
Մութ խըրճիթը լըցվեց լուսով
Անակընկալ խընդության։
Էսպես անժամ, ղարիբ եղբա՛րք,
Ո՞ւսկից եք դուք գալիս ինձ…
Հեռու տեղից, Կովկասից…
Բայց մեր երկիր ամեն անկյուն
Մահվան երկյուղ ու վըտանգ…
Դըրա համար մենք եկանք…
Իսկ դուք չունե՞ք ձեր աշխարհքում
Տուն, տեղ, ծընող, քույր կամ կին…
Ունենք, թողինք ամենքին…
Հայի գիշե՜ր, անքո՜ւն գիշեր,
Լի տանջանքով ու մութով,
Հայի գիշե՜ր, անհո՜ւն գիշեր,
Լի՜ ահավոր խորհուրդով…