Ցեղին սիրտը. Նեմեսիս

Պաշտե՛ դահանակե աչքերով Աստվածուհին,
ո՛վ Ժողովուրդ, երբ բռնակալությունները կործանես, կործանե այլևս զինքն
ալ, և դո՛ւն բարձրացիր իր պատվանդանին վրա` շուշան մը ձեռքիդ մեջ:

Քերթողն հըսկա, մըրըրկավարս, հըրաչվի,
Նըվիրական արվեստանոցն իր մըտավ,
Եվ փակեց լայն պողպատ դըռներն հապըշտապ.
Ճեղքերուն մեջ մընացին
Արեգակին մազերն ոսկի, սանտըրված:
Լեռնակուտակ զանգված մ'ընտիր մարմարի
Այդ շենքին մեջ մըթընշաղ
Կը սպասեր` ձևն հագնելու հին դյուցազնի.
Եվ կամ գուցե կը հուսար
Որ աստղերեն իջնելով`
Պիտի աստված մը գա իր մեջ բընակիլ:
Զանգվածը այդ ապառաժ մ'էր բարբարոս`
Որուն մեջ դեռ կը մընար
Կիսավեր բույն մը արծվի.
Եվ խորն իր մեկ խոռոչին
Օձ մ'էր ծվարած ու կը նընջեր հանդարտիկ:
Քերթողն ինքզինք պահ մ'անհունին մեջ հոգվույն
Ըզգաց Աստված: Սոթտեց թևերը ջղուտ,
Ոսկեղեն մուրճը ափին մեջ, տըժգույն, վեհ,
Մարմարին դեմ, գըլխեբաց,
Հըսկայի պես կանգնեցավ...
Նըշմարեցին աչքերը ձեռք մ'այն ատեն
Մութին ծոցեն` կարկառուն`
Որ վիթխարի բըռնած սափոր մը` պարպեց
Խորն իր հոգվույն լայնալիճ
Տիեզերքին ըստեղծահյութն հողաբույր:

Եվ քանդակեց, քանդակեց,
Եվ քանդակեց, քանդակեց:
Արվեստանոցին բյուզանդական գըմբեթեն
Հույսի ձեթով լի սուրբի գանկ մը կախված
Կ'ըլլար ջահն իր լուսատու:
Ան կը տեսներ մարմարին շուրջը ձևված
Հըզոր երազն` որ միս կ'առնուր և ծալքեր:
Մըտածումն իր` այդ քարին կույս ծոցին մեջ
Իր արմատներն հուշիկ հուշիկ կը խըրեր
Ծառի մը պես ձիթենի:

Եվ քանդակեց, քանդակեց,
Եվ քանդակեց, քանդակեց...
Ամեն մի բուռն հարվածին տակ հաղթ մուրճին`
Ինչպես թե ռումբ մը պայթող`
Ուղխ մը կայծեր, քարերու հետ խուռնախիտ,
Կ'անձրևեին պատերն ի վար խավարչուտ
Պսակի պես քայքայվող:
Դուրսն ողկույզներն հասմիկին
Կը թափեին մուրճին մեն մի թընդյունեն
Փեղկերն ի վար իրենց կապույտ ծաղիկներ:

Եվ քանդակեց, քանդակեց,
Եվ քանդակեց, քանդակեց.
Մինչև որ բիրտ վայրենությունը քարին
Նըվաճվեցավ, և ահա գլուխ մը կընոջ
Մարմարին մեջ թարմորեն
Ծաղկեցավ բա՛րձըր շուշանի մ'հանգունակ:
Չըքնաղ էր ան, միանգամայն էր ահեղ.
Հելլենական արձաններու կուրությամբ
Կը հառեին խորունկ աչքերն` որոնց մեջ
Կարծես հոգին, անդունդն ի վեր մագըլցող
Կարիճի պես` կամաց կամաց կերևնար:

Եվ քանդակեց, քանդակեց,
Եվ քանդակեց, քանդակեց...
Բանաստեղծն իր բազուկին տակ կենսադրոշմ
Կը փորագրեր կարծես քերթված մ'ահավոր.
Խոր ծալքերուն մեջ կյանք առնող մարմարին
Մեն մի հարված դաշնակություն մ'էր քնարի,
Հանգ մ'էր, տուն մ'էր, և կամ շեշտ մ'օդասլաց:
Մեն մի հարված ռըմբագոռ
Ըմբոստ երգ մ'էր ոսկի մուրճով երգըված`
Որուն Աստված երկընքին մեջ կ'ունկընդրեր:

Եվ քանդակեց, քանդակեց,
Եվ քանդակեց, քանդակեց,
Ու ավասիկ ճոխ գանգուրներն այդ կընոջ
Զերդ ողկույզներ իրար խըռնված օձերու
Ուսերուն վրա թափեցան:
Կերտեց թիկունքն և թիկնամեջը շըքեղ,
Կերտեց թևերն ամազոնի` որոնք թե`
Կարող էին արձակել
Ոսկի փըքինը սիրո,
Եվ թե հրաշեկ կայծակը` տեգ մահընկեց:

Եվ քանդակեց, քանդակեց,
Եվ քանդակեց, քանդակեց...
Ո՜հ, ի՜նչ փույթ թե անցան անքուն գիշերներ
Եվ ցորեկներ` անդադար.
Ծիծե՜րն ահա, ծիծե՜րն ահա արձանին,
Ա՜յնքան մաքուր կըլորցըված, պաղպաջուն,
Որ անշուշտ կաթն անոնց մեջ պետք էր ըլլալ
Կամ լույս` սառած, և կամ արծաթ` հալըված:
Կողերն ահա, ահեղորեն շընչավոր,
Որոնց ներքև կարծես արյամբ մեծնային
Արդարության, վրեժի սաղմերն երկվորյակ:
Շինեց ողն, հո՛ւյր բումբերն, ազդրերը ողորկ.
Շինեց և՛ պորտն` որ զանգվածին մեջ հանկարծ
Քաոսեն ծնող աստղի պես
Ճառագայթներ դուրս պոռթկաց:

Օ՛ն, հարվա՜ծ մ'ալ, հարվա՜ծ մ'ալ…
Գանկ ջահին մեջ, ձեթն ըսպառիլ ըսկըսավ.
Օ՛ն, հարվա՜ծ մ'ալ, հարվա՜ծ մ'ալ…
Եվ քանդակեց, քանդակեց...
<Եվ քանդակեց, քանդակեց...>
Կերտեց գուճերն և սրունքներ.
Կերտեց ոտքերն` որոնց տասնյակ մատերեն
Ժահրով, մեղրով խառնըված
Դըդըչահոս լույսի վտակներ բըխեցան:
Եվ շինեց ան վերջապես
Կնոջ մեջքեն վար ահեղ
Սուր մ'երկսայրի, սուր մ'անպատյան, սուր մ'անբիծ,
Եվ Աստուծո պես արդար:
Այն ատեն հոն մարմարիոնին խորշին մեջ
Քըացող օձն արթընցավ
Եվ փաթթելով զինք մեղմորեն այդ զենքին`
Կաթիլ կաթիլ ըսկըսավ թույն մը կաթել:

Օ՛ն, հարվա՜ծ մ'ալ, հարվա՜ծ մ'ալ դեռ, և ահա
Պիտի գործն այդ ավարտի:
Քանդակագործ քերթողն հանկարծ խորշոմեց
Մարգարտապսակ ճակատը ջինջ քըրքինքով.
Այդ ի՞նչ արձան, անունն ի՞նչ էր այդ կընոջ.
Գորգոնա՞ մ'էր, Հերա՞ն քինոտ, թե՞ Իսիս.
Պատվանդանին վրա հըսկա
Փորագրեց.– Նեմեսիս:

Ահա երազն իր, կը շընչեր, կը խորհեր.
Իր երազն այդ մարմարեղեն` զոր երկար
Ատեն սըրտին հավքերուն մեջ այն կըրեց:
Արդարության և Վրեժի
Դիցուհին այդ` աղջիկն էր իր կորովին
Զոր հըղացավ, ողնածուծովը սընույց
Այն օրեն վեր` երբ հըլությամբ հարսնացավ
Ժողովուրդին արյան հետ
Գիտակցությունն իր բեղուն:
Այլևս ի՛նչ փույթ թե մնաց թաղված օրերով
Արվեստնոցին դամբանական մութին մեջ:
Ի՛նչ փույթ թե արդ ճակատեն վար կը հոսի
Բարի քըրտինքն հոգնության,
Եվ ուսերուն և գըլխուն վրա սևահեր`
Իբրև ըլլար ջաղացպան մ'ան կը նըստի
Ճերմակ փոշին մարմարին.
Եվ խիտ երկար թարթիչներն իր կը նմանին
Աղավնյակի մը թևերուն ըսպիտակ.
Ի՛նչ փույթ թե ան, ա՜հ, չըտեսավ կույս գարնան
Լուսակարկաջ աղբյուրներուն մեջ ժըպտիլն,
Եվ չըքամեց դեռ խաղողի ողկույզներ
Բաժակին մեջ բյուրեղյա.
Կամ չըխառնեց գանգուրներն իր ասպետի
Բըլուրներուն վրա պարող
Աղջիկներուն հողմատարիկ վարսերուն:
Ո՜հ, ի՛նչ փույթ կյանքը մեռնող,
Երբոր երազը կ'ապրի,
Երբոր երազն անմա՜հ է:

Մուրճը ձեռքին մեծ բանաստեղծը հաղթական
Արձանին խիստ աչքերուն մեջ կը հառի.
Եվ անոնց մեջ կը ճանչնա
Ինքզի՜նք, ամբողջ, անթերի:
Կը ճանչնա սուրբ մարմարիոնն այն` որ առավ
Բազկին տակ կյանք, որ այդտեղ
Եկավ զանգված մ'իր բըրտության մեջ նընջող
Եվ արթընցավ Դիցուհի՜.
Զերթ քարափերթ մ'ըստրուկ ինկավ մուրճին տակ,
Եվ կանգնեցավ Վրիժուհի՜:

Ավարտած էր ամեն գործ.
Ահա մեջտեղն էր, Նեմեսիսը, կանգուն,
Պաշտըվելու, ընդունելու ողջակեզ
Այլևըս կա՛զմ և պատրաստ:
Այն ժամանակ քերթողն ուրախ, գոհունակ,
Քաշեց նիգերը, բացավ
Պըղնձե դռներն հսկայական գավիթին.
Նույն ատեն լույս մը դեմեն
Երկինքն ի վար այնպես արձանն ողողեց
Որ դիցուհվույն մարմինը շուրջն ըսկըսավ
Ճառագայթներ աձակել:
Խըտղըտեցույց ճերմակությունն իրանին
Աչքերն աղվոր օրիորդի մ'որ դեմի
Պատըշգամբին նըստած ժանյակ կը հյուսեր:
Ձյունեղ ժայռ մ'էր կարծես`
Որ կը ցըցվեր արևուն մեջ` հոլանի:
Կը թափեին ուսերեն վար, կուրծքեն վար.
Շողի հազար վտակներ, հազար ալիքներ:
Քերթողն անգամ մըն ալ անոր նայեցավ.
Եվ ճակատին վրա ճանչցավ
Անգամ մըն ալ դուստըրն իր հեստ արյունին:
Տըվավ համբյուր մ'երկյուղած
Մեջտեղն անոր ծիծերուն,
Ուրկե մընաց շըրթունքներեն վար առկախ
Լույսի կաթիլ մը` վաղվան
Նոր վրեժներու արգասիչ:
Հետո նետեց ծանրակիմուրճը ձեռքեն.
Թևը սոթտված պատվանդանին վրա դըրավ.
Եվ գըլուխն ալ թևին վրա.
Եվ իբր առյուծ մը պառկող`
Հոգնած, քըրտնած և վըսեմ,
Աստվածուհվույն ոտքերուն տակ քընացավ:
Ժողովո՜ւրդն է, ժողովո՜ւրդն է, որ կու գա,
Ճամբաներուն, փողոցներուն մեջ Քաղքին
Գետեր են որ թըխակոհակ կը հոսին.
Հարստահարված ժողովուրդն է որ կու գա.
Անոնք տեսան Նեմեսիսի վեհ արձանն,
Եվ քուրմեր են, վրեժի քուրմեր, և ահա
Անո՜ր, անո՜ր կը դիմեն:
Գործատունեն, թիարանեն, բանտերեն
Գըրոհ կու տան: Արյունոտ են ու քաղցած:
Դեռ բեկորներ շըղթայի` զոր ջարդեցին,
Մերկ ոտքերուն հետ ընդքաշ
Սալհատակին շըռինդ շըռինդ կը հընչեն:
Ոմանք սակրով, ոմանք մուրճով են զինված.
Դեմքերուն վրա արյունռուշտ
Կը փայլակե կատաղությունն` հեռուեն
Մերկացնելով մարգարտաշող կըրճըտումն
Ակռաներուն մարդու միսի անոթի:
Մերկ են կիներն իրենց ամբողջ ծիծերով,
Եվ մանուկներ` բոպիկ`
Որոնց տըժգույն ճակատեն
Գարունն ընդհուպ կը թափթըփի վարդ առ վարդ
Դեռ չավարտած իր բողբոջումը առույգ:
Ատելության գոռուկոչ մ'է` կը պոռթկա,
Կը տարածվի պողոտայե պողոտա
Քաղաքին մեջ բովանդակ:
Ամեն շըղթա կը բեկտի,
Եվ կը փըլչի ամեն բանտ.
Հրապարակին մեջտեղ կրակի կը տըրվի
Կառափնարանն` հերոսներուն արյունեն
Վարդակարմիր և ճարպոտ,
Եվ իր մեծ բոցն երկնոլոր
Ամբոխներուն գիտակցության կ'ըլլա ջահ:
Ամեն խըրճիթ ըմբոստ մը դուրս կը պոռթկա,
Ամեն շիրմե նահատակ մ'հաղթ կը հառնու
Նո՛ր միսով, նո՛ր ըղեղով, նո՛ր զենքերով
Ըսպառազեն: Ժողովո՛ւրդն է հող կըրծող.
Մինչև մեջքն իր` տիղմին մեջ
Ուրիշներու դըղյակ շինող ամբոխն է`
Որ ոտքի միակ մոլեգնադռույթ ոտումով
Նույն իր խորունկ գերեզմանին քարին վրա
Ահավասիկ կը կանգնի:
Եվ մարդկային օվկիանն այդ փըրփրագոռ
Կ'եռա խորքերն իր մըռայլ.
Եվ ալիքներն հառաջ կ'երթան մահադող.
Եվ կը թըքեն իրենց փըրփուրը հորձքի
Պալատներուն մինչև քիվերն, ու մինչև
Ճակատն արփվույն անտարբեր:
Քըրջավո՛ր են, ահավո՛ր են, բայց այսօր
Հանճարներու, դարերու
Ամբողջ մտածումն, ամբողջ վաստակը խըմող
Գաղափարին արծիվի թևն ըսպիտակ
Եկավ դըպչիլ անոնց դեռ կույս ճակատին:
Եվ անոնք ուղխ ճամբաներե հավաքված`
Այսօր ունին վըսեմությունն օվկիանի.
Եվ կը մռնչեն, կը հայհոյեն, կ'աղոթեն,
Կը մըրմըռան բըռնության դեմ ծուփ առ ծուփ.
– Վըրե՜ժ, վըրե՜ժ, Նեմեսի՜ս:

Եվ Նեմեսիսն հո՛ն է, հո՛ն է մխիթարիչ
Քենն երկնային. ձյունափարփառ մարմինն իր
Լուսնակին պես ալիքներն այդ կը քաշե
Դեպի ծոցն իր մայրենի:
Եվ ժողովուրդն արձանին շուրջ կը դիզվի
Հետք հետքի վրա, խուռնախիտ,
Եվ կըզակներ կըռթընցըված ուսերու:
Առջևը վեհ Դիցուհվույն
Ամեն ոք իր վերքը կուրծքին կը բանա.
Պարմանիներ ցույց կու տան
Թևերն իրենց կոտրած` շըղթա կոտրելեն.
Մայրերն ահա վեր կ'առնեն սև-սև քողեր
Անոնց ծալքին մեջ բանալով գանկիկներ
Մանուկներու` այրուձիին տակ ճըզմված,
Եվ պառավներն անոր առջև կը փըռեն
Քըղամիդները կարմիր
Դըրժված մորթված դյուցազնական թոռներու:
Եվ կը բերեն ամենն ալ
Իրենց վերջին հարըստությունը` նըվեր,
Եվ ծընրադիր` անիծախառն աղերսով
Արտասվագին միահամուռ կը գոչեն.
– “Ո՛վ Նեմեսիս, Անվրիպելի՜դ, Վրիժուհի՜դ,
Մեր տառապանքն, անկումը մեր կը տեսնե՞ս.
Մեր արցունքի մեկ շիթին
Օվկիանական անհունությունը արդյոք
Քու ափիդ մեջ կըշռեցի՞ր:
Բա՛վ է փառքերն ու հաճույքներն ապրեցնենք
Մեր արյունին արյուններով ու մինչև
Ոսկորներնուս քըրտինքով.
Բա՛վ է սվինները պատռեն
Մեր արգանդին մեջ հավետ
Լուսաթաղանթն արշալույսի սաղմերուն.
Բա՛վ է անիվը գործատան փերթ առ փերթ
Խըլե մեր միսն և յուղոտե ճըղուղն իր.
Բա՛վ է, բա՛վ է մեր բովանդակ կյանքին մեջ
Խարազանված թիկունքներնուս վրա կըրենք
Մեր շիրմաքարն ու երթանք ա՛յսպես շիրիմ:
Վըրեժի ժամն ա՛լ հասավ.
Նըշկահումի ամպրոպահունչ ժամն հասավ:
Ո՛ւժ տուր մեզի, ոգևորե՛ և մըղե՛.
Դո՛ւ մեզ Աստված, դո՛ւ Տիրամայր, դե՛հ իջիր
Պատվանդանեդ և ձուլե մեզ կամքիդ մեջ,
Եվ օրենքներըդ գըրե
Մեր ճակատին վըրա արյան գըրերով:
Քու ժողովուրդըդ մե՜նք ենք.
Պիտ' ըսպաննենք մեր աստվածներն հին և նոր
Եվ աճյունին վրա անոնց`
Ատտիկեի և մեհյանեդ ալ հոյակապ
Պիտ' քու մեհյանըդ կանգնենք
Պիտ' կործանենք ապարանքներ ու բանտեր`
Եվ քառանկյուն սալքարերովն իրենց հաղթ
Պիտի բագինը՜դ կանգնենք:
Ամեն տարի մահատոնիդ նեմեսյան
Ատելության ի՜նչ նըվագներ պիտ' հընչեն.
Պիտի զարթնուն ի՜նչ մոռցըված մեռելներ`
Եվ խըմելով արյունախա՛ռըն գինին,
Զոր սափորով իրենց շիրմին պիտ' դընենք,
Արևուն տակ, զոր կարոտցան, ձեռք ձեռքի
Պիտի պարեն շուրջն արձանիդ ` հանձնելով
Իրենց պատանքը հովին:
Իջի՛ր մեջ, և բընակե լոկ մե՜ր մեջ.
Օ՛հ, ո՜րքան դու չըքնաղ ես
Եվ ո՜րքան ալ սարսափելի. աչքերդ այդ
Արդարաբար կը սպաննեն միշտ, և ձեռքերդ
Աճյուններու մեջ պատրաստ են սերմանել
Շուշան հունտեր շուշանափայլ կյանքերու.
Գանկի մը մեջ բույնն իր դընող տատրակն ես.
Աղբյուր մ'ես դու ըՍտյուքսի`
Որ կը բըխի գերեզմանե մը կանանչ:
Ահա քեզի կր կարկառենք մեր քաղցած
Երեխաները. թող որ քո՛ւ ծոցիդ մեջ
Մըկըրտըվին, և ծըծեն կուռ ծիծերեդ
Կաթը վաղվան վըրեժին:
Օ՛ն, Նեմեսիս, իջիր մե՜ր մեջ. մեզ ըրե
Վահա՛ն լանջքիդ մարմարե,
Սո՛ւրը թևիդ անխընա:
Զի մենք ծարավ ենք արյա՜ն,
Արյա՜ն, արյա՜ն, Նեմեսիս”:

Կ'ըսեն: Իրենց գոռուգոչումն ահավոր
Կը սասանե գահերուն վրա կայսըրներ,
Եվ կ'օրորե պատվանդանին վրա նընջող
Քերթողին քունն հանդարտիկ:
Կ'ըսեն: Եվ նվե՛ր Աստվածուհվույն կ'ընծայեն.
Անոր առջև արյունլըվա ձեռքերով
Կը սըփռեն վարդ ու հասմիկ:
Կույս աղջիկներ դալկադեմ
Ասեղներե ծակծակված գիրգ մատներով
Կ'հյուսեն անոր գըլխուն համար պըսակներ:
Գյուղացիներ կ'ողջակիզուն վբերջին ուլն
Իրենց թափուր և ցըրտացած փարախին:
Տըղայք կընդրուկ կը ծըխեն.
Իսկ բանվորներն ու ռազմիկները պարման
Թուրերն իրենց, մուրճերն իրենց նվիրական
Կու գան անոր կըռվանին վրա հեսանել:
Եվ ժողովուրդը բովանդակ հանկարծ լուռ
Լուսընկային տակ հանդարտող ծովու պես
Կը խոնարհի աղոթքի…

(Օրհնյա՜լ ըլլաք, հառաչանքի մեջ խեղդված
Ո՛վ արցունքներ, մազերն ի վար կայլակող
Ո՛վ արյունի կաթիլներ.
Ո՛վ աղոթքներ նախատոնին կռիվներու
Մանավանդ դուք օրհնյա՜լ ըլլաք.
Ձեր մեջ է որ Հույսերը մոտ հաղթության
Իբրև ճերմակ աղավնիներ` ամենուն
Ծոցեն արփվո՜ւյն կը սլանան):

Եթերական կրակին խորեն իրիկվան,
Դեմի սարեն զառիվայր
Այն որ կ'իջնե անչափելի քայլերով
Հերո՜ս մըն է, պերճահասակ քըրմապետ
Նեմեսիսին կուսական,
Եվ անձնուրաց նախախնամող մարդկության:
Արևը դեռ չըմեկնած
ճաճանչներն իր ամփոփե է շեշտուղիղ
Անոր կուրծքին կարմրաբորբ,
Ցայտեցնելով զենուզարդեն պաղպաջուն
Ճառագայթներ` նման բամբշի մը գըլխուն
Ծամակալ մեծ ասեղներն:
Արյուն մ'ահա կ'այլակի տակավին
Իր գոտիին արդարադատ կեռ սուրեն:
Կու գա՜,– ճակատն իր արդեն
Շաղկապված դափնիով:
Քայլերը ծանըր` փառքեն,
Եվ բըռնությունը ճըզմելեն` տենդակոխ
Ահավասիկ կ'երկփեղկեն
Ժողովուրդն այն խոնարհած
Ատելության և աղոթքին բեռին տակ:
Նեմեսիսին ձոնելու
Ան իր նըվերը ունի.
Գըխուն շուրջեն կ'արձըկե
Դափնեպըսակը` զոր կույսերն որբացած
Շիրիմներուն նըստած տըրտում շուքին տակ
Իրեն համար հյուսեցին.
Կ'արձըկե զայն և ձախ ձեռքովը բըռնած
Բուրյան ճյուղին մեկ ծայրեն
Մյուսով զայն կը մերկացնե, սըփռելով
Իր սաղարթներն օդապար
Աստվածուհվույն ոտքերուն վրա անարատ,
Որոնցմե հա՛մ'աղվոր տերև մ'արյունոտ,
Կ'երթա, կ'իյնա արձանին տակ քընացող
Քանդակագործ բանաստեղծին ճակտին վրա,
Որ գրավված նո՛ր Տեսիլներով երազի
Այդ հըպանցումը փառքին
Ամենևի՜ն չ'իմանար: