
Նար-Դոս
Մարդու աչքը
(Ավանդություն)
Մի անգամ այդ ոչ շատ հին և ոչ շատ նոր ժամանակներումս էր մի չքավոր մարդ մի ինչ֊որ բան գտավ։ Գտած իրը կակուղ էր, կլոր և փոքրիկ ընկյուզի չափ։ Գտնողը զարմացավ. նա չէր իմանում, թե այդ ինչ է. այդպիսի բան յուր ողջ կյանքում ոչ ոքի ձեռքին չէր տեսել։ Նա տարավ տուն, կնոջը ցույց տվավ. կինն էլ զարմացավ. նա էլ յուր ողջ կյանքում այդպիսի բան առաջին անգամն էր տեսնում։ Այնուհետև նա ցույց տվավ հարևան֊ծանոթներին, բարեկամ-ազգականներին, օտար-անծանոթներին, մի խոսքով ամեն մի պատահողին՝ լիներ նա կին թե մարդ, ծեր թե մանուկ, խելոք թե հիմար, գիտուն թե տգետ, բայց ո՛չ ոք և ո՛չ ոք չկարողացավ իմանալ, թե ինչ է իսկապես նրա գտած իրը։ Մեկն ասում էր՝ քար է։
Բաս ինչո՞ւ կակուղ է, հակառակում էր մյուսը։
Սա պտուղ է։
Այդպիսի պտուղներ ո՞ր ծառի վրա են դուրս գալիս, հակառակում էր մի ուրիշը։
Սա ադամանդ է, տեսնում եք՝ փայլում է։
Բաս ինչո՞ւ կակուղ է, հակառակում էր առաջինը։
Եվ այսպես ամեն մեկն յուր կարծիքն էր հայտնում, իսկ մյուսները հերքում. գտած իրը ոչ հասարակ քար էր, ոչ ադամանդ և ոչ... աստված գիտե, թէ ինչ էր:
Շուտով ողջ քաղաքում լուր տարածվեցավ, թե այսինչ չքավոր մարդը մի ինչ֊որ չտեսնված բան է գտել, և ոչ ոք չի կարողանում իմանալ, թե ինչ է այն իսկապես։ Այդ լուրը լսելուն պես՝ հետաքրքրվողների ահագին խմբեր սկսան վազել դեպի այդ մարդու տունը՝ տեսնելու նրա գտած չտեսնված իրը։ Ամենքը զարմանում էին, գլուխ էին կոտրում, բայց ոչ ոք և ոչ ոք չէր կարողանում իմանալ, թե ինչ է այն։
Վերջապես այդ լուրը թագավորին էլ հասավ։ Նա շատ զարմացավ, երբ լսեց, որ գտնվածը մի չտեսնված, հազվագյուտ բան է, որի ինչ լինելը ոչ ոք չի կարողանում իմանալ։ Նրա հետաքրքրությունը սաստիկ շարժվեցավ, ուստի հրամայեց, որ գտնողին կանչեն յուր մոտ և հրամայեց, որ նա գտած իրն Էլ հետը բերե։ Իսկույն վազեցին չքավոր մարդու հետևից և նրան թագավորի մոտ բերին։
Ես լսեցի, որ դու մի ինչ-որ չտեսնված բան ես գտել, որի ինչ լինելը ոչ ոք չի կարողանում իմանալ, ասաց նրան թագավորը։։ Ցույց տուր այն տեսնեմ։
Չքավոր մարդն իսկույն հանեց գրպանից գտած իրը և տվավ թագավորին։ Թագավորն սկսեց նայել, շուռ ու մուռ տալ ձեռքին, զարմացավ, ապշեց, մտածեց, գլուխ կոտրեց, ոչինչ չհասկացավ։
«Ի՞նչ պիտի լինի այս, մրթմրթում էր նա ինքն իրեն և ուսերը վեր քաշում։ Եթե ասեմ քար է՝ քար չէ. եթե ասեմ պտուղ է՝ պտուղ էլ չէ. եթե ասեմ... ի՞նչ ասեմ»։ Նա մնաց տարակուսած։ «Բայց ինչ որ է, հազվագյուտ և չտեսնված բան է իսկապես, մտածեց նա նորից։ Ուրեմն ինձ համար մեծ պարծանք կլինի, եթե ես ունենամ այս իմ թանգարանում»։
Այս կծախե՞ս ինձ, հարցրեց նա չքավոր մարդուն։
Ինչո՞ւ չեմ ծախիլ, թագավորն ապրած կենա, պատասխանեց վերջինս։
Ո՞նց կտաս։
Ոնց որ քո մեծ կամքը կլինի, թագավորն ապրած կենա։
Ոչ, ծախողը դու ես, ասաց թագավորը։ Դու չքավոր ես, տեսնում եմ, ասա, ինչ որ ուզես կտամ։
Չքավոր մարդը մտատանջվեց։ Ի՞նչ գին դներ գտած իրին, քանի որ չգիտեր, թե ինչ է այն և ինչ արժե։ Վերջապես, մի րոպե մտածելուց հետո, ասաց.
Թագավորն ապրած կենա, քանի որ ոչ ես գիտեմ, թե ինչ է իմ այդ գտած իրը, ոչ ուրիշն և ոչ քո հրամանքը, ուստի ես մի այնպիսի գին կդնեմ նրան, որ ոչ քո հրամանքիդ կողմը կլինի և ոչ իմ։
Ասա, ասա տեսնեմ, ասաց թագավորը։
Դրա քաշովն ինձ ոսկի տուր։ Թագավորը զարմացավ։
Սրա քաշի ոսկին ի՞նչ պիտի լինի, ասաց նա ծիծաղելով։ Շատ ուզիր, շատ։
Ոչ, թագավորն ապրած կենա, ավելի չեմ ուզիլ, դրա քաշով ոսկին էլ բավական է։
Շատ լավ, ասաց թագավորը։ Եկ գնանք գանձարան, կշռել տամ, և ստացիր ոսկին։
Նա առաջ ընկավ, չքավոր մարդը հետևեց նրան։ Նրանք մտան գանձարանը, որն ամենահարուստն էր ամբողջ աշխարհի երեսին։ Թագավորը գտած իրը տվավ գանձապետին, հրամայեց, որ կշռե և նրա քաշով ոսկի տա չքավոր մարդուն։ Գանձապետն իսկույն վերցրեց ամենափոքրիկ կշեռքը, մի թաթում դրեց գտնված իրը, իսկ մյուսում նրա չափ մի ոսկի, կարծելով, որ այդ բավական կլինի նրան կշռելու, բայց կշեռքի թաթը չշարժվեցավ։ Գանձապետը մի ուրիշ ոսկի էլ դրեց կշեռքի թաթը դարձյալ անշարժ մնաց։ Երրորդ ոսկին դրեց, չորրորդը, հինգերորդը, վեցերորդը, տասներորդը, քսաներորդը... կշեռքի թաթը լցվեց, բայց դարձյալ և դարձյալ անշարժ մնաց։ Այն թաթը, որի վրա դրված էր գտնված իրը, ցած էր կանգնած այն թաթից, որի վրա մեկը մյուսի հետևից դրվում էին ոսկիները։ Թագավորը, գանձապետն ու չքավոր մարդը շատ զարմացան։ Թագավորը հրամայեց, որ գտնված իրը մեծ կշեռքով կշռվի, որպեսզի թաթում ոսկիների համար տեղ լինի։ Գանձապետը կշեռքը փոխեց, ավելի մեծը վերցրեց և նորից սկսեց կշռել։ Բայց որքան եղավ նրանց զարմանքը, երբ այդ կշեռքի թաթն էլ լցվեց ոսկիներով, և դարձյալ գտնված իրը ծանր մնաց։ Թագավորը հրամայեց բոլորովին մեծ կշեռքով կշռել։ Գանձապետն այդպես էլ արեց, նա վերցրեց բոլորովին մեծ կշեռքը, մի թաթում դրեց գտնված իրը, իսկ մյուսում այս անգամ սկսեց տոպրակներով դնել ոսկիները և հետզհետե ավելացնել, մինչև որ վերջապես այնքան հարուստ գանձարանի ոսկին հատավ և գտնված իրը դարձյալ ծանր մնաց. նրա թաթը մինչև անգամ մի մազաչափ չբարձրացավ։ Թագավորը և գանձապետը մնացին բերանները բաց։
«Այս հրա՞շք է, թե մենք ենք երազում», մտածում էին նրանք։ Ձեռքով վերցնում են գտնված իրը, թեթև է, շատ թեթև, այնինչ բանից դուրս է գալիս, որ մինչև անգամ ողջ գանձարանի ոսկին չէր կարողանում նրան կշռել։
Թագավորն սաստիկ բարկացած դարձավ չքավոր մարդուն, որ երկյուղից ու զարմանքից սաստիկ դողում էր, և ասաց.
Դու անպիտա՛ն և ավազա՛կ... Դու ուզում ես ինձ խաբե՞լ, դու ուզում ես ինձ աղքատացնե՞լ, դու կախարդ ես, հա՞... իսկույն ևեթ գլուխդ թռցնել կտամ, եթե չես ասիլ, թե այս ի՛նչ բան է. և ով ես դու։
Չքավոր մարդը լաց լինելով ընկավ թագավորի ոտները:
Թագավորն ապրած կենա, ասաց նա՝ լիզելով նրա ոտները, ես մի խեղճ, աղքատ մարդ եմ... ես ի՞նչ գիտեմ, թե այդ ինչ բան է... ես միայն գտել եմ... բաշխի՛ր ինձ...
Եթե դու չգիտեիր, թե այս ինչ բան է և սրա զորությունն ինչ, բաս ինչո՞ւ ասացիր, որ սրա քաշով քեզ ոսկի տամ։
Աստվա՛ծ է վկա, չգիտեի...: Ես ի՛նչ գիտեի... ես ոնց սուտ կխոսեի քո առաջ... ես միայն այնպես... ես միայն այնպես... բերանումս եկավ, ասացի... Քո որդկերանց արևսադաղին, թագավոր, բաշխիր ինձ, ես էլ որդիք ունիմ, բա ո՞վ պահի նրանց...
Թագավորի սիրտը լցվեց, խղճաց նրա վրա և հրամայեց, որ վեր կենա։
Բայց ես պե՛տք է իմանամ, թե այս ինչ բան է, անպատճա՛ռ պետք է իմանամ։
Եվ իսկույն ևեթ հրամայեց, որ յուր տերության մեջ ինչ գիտնականներ կան, բոլորը շուտով հավաքվեն յուր պալատում։ Թագավորի հրամանն էր, անշուշտ պիտի կատարվեր։ Երբ բոլոր գիտնականներն արդեն հավաքվեցին պալատում, թագավորը դուրս բերեց նրանց մոտ գտնված իրը, պատմեց, թե ինչպես յուր ողջ գանձարանի ոսկին չկարողացավ նրան կշռել ու հրամայեց, որ իսկույն ևեթ ասեն, թե այդ ինչ է, ապա թե բոլորի գլուխներն էլ կտրել կտա։ Գիտնականներն ահ ու դողով սկսեցին հերթով նայել, զննել, քննել գտնված իրը։ Ժամանակ խնդրեցին թագավորից։ Թագավորը երկու ժամ ժամանակ տվավ։ Նրանք շատ չարչարվեցին, շատ գլուխ կոտրեցին, շատ գրքեր թերթեցին, բայց ոչ ոք և ոչ ոք չկարողացավ իմանալ, թե ինչ է իսկապես գտնված իրը։ Խեղճերը հույսները կտրեցին, ձեռքերը խաչեցին, քթերը վայր թողին և պատրաստվեցին վերջին մնաս բարևն ասելու իրենց ծանր գլուխներին։
Հը՛, ի՞նչ է, չգտա՞ք, երկու ժամից հետո հարցրեց թագավորը։
Ոչ, թագավորն ապրած կենա, կամաց պատասխանեցին բոլոր գիտնականները։
Ուրեմն տարեք սրանց և բոլորի գլուխներն էլ կտրեցեք, բարկացած հրամայեց թագավորը դահիճներին։ Սրանց գիտությունը մի կոպեկ չարժե...
Դահիճներն իսկույն դուրս տարան նրանց և բոլորին էլ մի առ մի գլխատեցին։ Բայց թագավորն անպատճառ ուզում էր իմանալ, թե ինչ էր իսկապես գտնված իրը, որը բացի նրանից, որ ողջ գանձարանի ոսկով չէր կշռում, բայց և այնքան զոհեր էլ տարավ։ Հետաքրքրությունից ու անհամբերությունից քիչ էր մնում, որ ճաքի։ Նա հարցրեց, թե մնացե՞լ է արդյոք յուր պետության մեջ մի ուրիշ գիտնական մարդ։ Պատասխաննցին ոչ։
Գնացե՛ք, դարձյալ փնտրեցե՛ք և անպատճառ գտեք։ Չկա․ ստեղծեցե՛ք։ Ես կամենում եմ, ես հրամայում եմ։ Գնացե՛ք։
Գնացին, շատ ման եկան, շատ կոշիկ մաշեցին, շատ փնտրեցին, շատ ծակ ու ծուկ մտան և վերջապես գտան մի զառամյալ, սպիտակահեր, փորձված, թեև ոչ կարդացած, գիտնական, բայց խելոք մարդ։ Ուրախացան և նրան թագավորի մոտ բերին։ Թագավորը տվավ նրան գտնված իրը, ասաց, որ յուր տերության մեջ գտնված բոլոր գիտնականներից ոչ ոք չկարողացավ իմանալ դրա ինչ լինելը և որ յուր գանձարանի բոլոր ոսկին չկարողացավ դրան կշռել։ Վերջը հրամայեց, որ անպատճառ իմանա, թե ինչ է այդ իսկապես, ապա թե ոչ նրա սպիտակ գլուխն էլ մյուսների նման թռցնել կտա։ Ծերունին մի անգամ միայն նայեց գտնված իրին և ասաց.
Թագավորն ապրած կենա, դու ասում ես, թե քո գանձարանի բոլոր ոսկին չկարողացավ սրան կշռել։

Գրիգոր Զոհրապ
Տարակույս
Տանթելներուդ փրփուրովը կը մտնես
Երերալով` նավու մը պես ալեհերձ,
Աչքերու մեջ ցանկություններ կը գըտնես,
Ու կը հրճվիս կնկան մը պես այլամերձ:
Մատուցումի մը պես կարծես կը ծփան
Կոհակավետ մարմնիդ բոլոր գիծերը,
Ծըփանքով մը օձագալար խոլական,
Եվ կը զմայլին ապշած տղան ու ծերը:
Ամեն այրերն հորձանքիդ մեջ կը դառնան,
Ու կը փոխվին խելոքներն ալ խենթերու,
Սուրբերն անգամ իսկույն վրադ աչք կը բառնան,
Հոսանքն ես դուն սարսուռներու, տենդերու:
Ըսե՛ շիտակ, թե որ սիրեցիր քիչ մը զիս,
Ո՜վ հասուն կին, որ խոնջենքը մարմնիդ մեջ
Տարիներուն դեմը կելլես, կընդվըզիս,
Ձյունածաղի՞կ արդյոք կամ հո՞ւր ես անշեջ:

Պարույր Սևակ
Թե տխրում եմ կյանքում
06.I.1947թ 13-14.III.1956թ.
Երևան Մոսկվա

Ավետիք Իսահակյան
Ամեն անգամ, երբ նայում եմ
Ամեն անգամ, երբ նայում եմ
երեխայիս խաղերին,
Թե ինչ սիրով փարվել է նա
քարին, ջրին ու հողին, -
Խոսք եմ խոսում իմ սրտի հետ.
- Է˜յ իմաստուն մանկություն,
Ունայն բան է խելքը մարդուս
և գործերը մեծանուն:
Դատարկ ձայնէ քաջի համբավ,
գանձ ու պատիվ հանապազ,
Դո'ւ ես ոսկին, ո˜վ մանկություն,
դո'ւ իսկական լույս – երազ:
Ա˜խ, երնեկ թե մանկությունըս
հանկարծ դառնար գար նորեն,
Գլխիս վառվեր մանկութ օրվա
արեգակըս ոսկեղեն:
Անուշ մորըս ոտների տակ
թռվռայի, խաղայի,
Փառք ու հանճար չարժեն խաղին
մի ծաղկաբույր տղայի:
Իմ սո'ւրբ մանկիկ, թո'ղ համբուրեմ
թաթիկներդ ցեխոտած,
Դու` կյանք ու սե'ր, ծափ ու ծիծա'ղ,
ուրախության դո'ւ աստված…
1917
Ժընև

Խանում Ավանյան
Սիրելի Ժերալդին
Սիրելի' Ժերալդին
ավազուտներում
թավալ էին տալիս
ծաղկած հիշողությունները `
անցած տարվա գարնանը
խնձորենի որդիս բողբոջում էր,
Դու խոսի'ր, խոսի'ր
իմ ներսի ծաղիկներից,
Պատմի'ր արմատներս խորն են ,
շատ խորը...
Ո՞վ է ասել.
աստղերը չեն ընկնում
օրերի գրպանից,
Ժերալդին մի թո'ղ
ներսիդ ծովը կանաչի,
ծփի'ր պատերին...

Աշխեն Քեշիշյան
Ես կարոտել եմ...
Ես կարոտել եմ աչքերիդ մեջ
նայելուն,
երբ նայում ես ինձ։
Արշալույսները գետերի վրա
կանգնում են
ու գետերը չեն
հոսում,
երբ հեռու ես։

Ալեքսանդր Շիրվանզադե
Մարուքը և Սարուկը
Այն չէ կարևորը, թե որտեղ է պատահել դեպքը, այլ այն, թե ինչ է պատահել և ինչպես։
Մարուքն ու Սարուկը հարազատ եղբայրներ էին։ Մեկը քսան տարեկան էր, մյուսը՝ տասնյոթ տարեկան։ Մարուքը գրաշար էր տեղական մի տպարանում, Սարուկը գործակատար էր կաշեվաճառքի խանութում։ Երկուսն էլ իրենց այրի մորը պատվում էին, սիրում ու պահպանում հավասար ուժով։ Երկուսն էլ տակավին առողջ էին, կենսախինդ ու զվարթ, այն տարբերությամբ, որ Մարուքը մի փոքր նիհար էր, գուցե իր դաժան արհեստի շնորհիվ։
Կլանելով գրեթե համայն աշխարհի ուշքն ու միտքը, պատերազմը, հարկավ, հետաքրքրեց և Մարուքին ու Սարուկին։ Ամեն երեկո գրաշարը, տուն վերադառնալով, հետը բերում էր որևէ հայ լրագիր, կարդում էր բարձրաձայն մոր ու եղբոր համար և յուրովի բացատրում անհասկանալի կետերը։ Առանձին ոգևորությամբ նա կարդում էր պատերազմի առաջին հերոսների քաջագործությունների մասին։ Այդ միջոցներին նրա ձայնը հաճախ հուզմունքից ընդհատվում էր կոկորդում, սևորակ աչքերը վառվում էին ածուխի պես և մրոտ ձեռքերը դողում էին։
Մայրը կամ հառաչում էր, կամ լալիս. նայելով, թե հերոսն անվտանգ է ազատվել, թե սպանվել է։ Գալով Սարուկին, լսում էր լուռ, առանց մի բառ արտասանելու, միայն բարկանալով, երբ Մարուքը այս կամ այն պատճառով ընդհատում էր ընթերցումը։
Մայրը նկատում էր, որ քանի իր զավակները շատ են կարդում պատերազմական հերոսությունների մասին, այնքան ավելի լուռ ու մտազբաղ են դառնում։ Հոգու խորքում զգում էր, որ այդ բոլորը վերջ ի վերջո նրա գլխին մի փորձանք են բերելու։ Բայց չէր բողոքում, վասնզի ինքն էլ արդեն հափշտակվել էր պատերազմի նկարագրություններով։
Մի երեկո Մարուքը, տուն վերադառնալով, հայտնեց մորն ու եղբորը, թե վճռել է մի քանի ընկերների հետ գնալ պատերազմի դաշտը իբրև կամավոր։
Մայրը նախ ցնցվեց, ապա սկսեց լաց լինել, այնուհետև աղերսեց, որ Մարուքը այդ տեսակ հիմարություն չանե և հանգիստ տանը նստե։ Ոչինչ չօգնեց։ Մարուքը պնդեց, թե պետք է անպատճառ գնա, թե ոչ ոք և ոչինչ չէ կարող նրան հետ կանգնեցնել իր վճռից։
Դու չես գնալ պատերազմ, ասաց հանկարծ Սարուկը, որ երկար ժամանակ լուռ էր։
Ինչո՞ւ, հարցրեց Մարուքը հեգնական ժպիտով։
Որովհետև ես եմ վճռել գնալու։ Քեզանից շատ առաջ։
Ուրեմն դուք ուզում եք ինձ կենդանի-կենդանի գերեզման ուղարկել, գոչեց խեղճ այրին հուսահատությամբ։
Մարուքն աշխատեց համոզել Սարուկին թողնել իր «երեխայական» մտադրությունը, քանի որ ինքն արդեն պայմանավորվել է իր ընկերների հետ։ Սարուկն ընդդիմացավ, ասելով, որ ինքն արդեն գրվել է «ուր հարկն է»։
Ոչ մեկին ձեզանից չեմ թողնի գնալու, գոչեց այրին, ոչ մեկին։ Որ խեղդեք, սպանեք, չեմ թողնի։
Ես պետք է գնամ, գոչեց Մարուքը դրականորեն։
Ես էլ պետք է գնամ, գոչեց Սարուկն ավելի դրականորեն։
Թախանձանք, աղերսանք, արցունք, սպառնալիք հուսահատ մոր կողմից ոչինչ չազդեց ոչ մի և ոչ մյուս զավակի վյրա։ Այն ժամանակ այրին ճարահատյալ համաձայնվեց մեկին թույլ տալ գնալու, մյուսին՝ ոչ։
Մարուքն ասաց, թե Սարուկը կմնա տանը որպես կրտսեր։ Սարուկն ասաց, թե Մարուքը կմնա տանը, որպես մեծ։
Ես քեղանից ավելի առողջ եմ, ավելացրեց նա, դու չես կարող դիմանալ պատերազմի դժվարություններին։
Ես քեզանից մեծ եմ, ավելի փորձված, ասաց Մարուքը, դու դեռ երեխա ես։
Վեճը շարունակվեց մոտ երկու շաբաթ, ամեն երեկո։ Երբեմն եղբայրները միմյանց համոզելու համար պատրաստ էին դիմել բռունցքի օգնության։ Այսպես, մի անգամ Մարուքն այնպես կատաղեց, որ Սարուկի կրծքին զարկելով, գցեց նրան հատակի վրա։ Վայրկենաբար Սարուկը ոտքի թռավ վագրի ձագի պես և հարձակվեց Մարուքի վրա։ Մայրը մի կերպ բաժանեց նրանց, ընկնելով Սարուկի ոտքերի տակ։
Տեսնելով, որ ինքն անզոր է հաշտություն գցելու զավակների մեջ, այրին օգնության կանչեց ազգականներին ու հարևաններին։ Այդ էլ չօգնեց։ Քանի Մարուքն ու Սարուկը շատ էին վիճում, այնքան յուրաքանչյուրը նրանցից ավելի ու ավելի էր համառում։
Վերջապես մի երեկո Մարուքը առաջարկեց վեճը վճռել հետևյալ միջոցով։ Թող երկուսն էլ ցույց տան իրենց դիմացկունությունը ու քաջության չափը, ով նրանցից ավելի թույլ գտնվի, թող նա մնա տանը, իսկ մյուսը գնա պատերազմ։
Շատ լավ, ես համաձայն եմ, ասաց Սարուկը գրգռված։
Խոսք տալի՞ս ես, որ կհպատակվես և էլ չես հակառակի, հարցրեց Մարուքը:
Տալիս եմ։
Երդվիր հայրիկի գերեզմանով։
Երդվում եմ մայրիկի անունով։
Երդվիր հայրիկի գերեզմանով։
Երդվում եմ հայրիկի գերեզմանով։
Բայց ինչպե՞ս փորձենք մեր քաջությունը սենյակի մեջ։
Իսկույն կասեմ։ Մայրիկ, խնդրում եմ հեռանալ այստեղից։
Այրին վախեցավ։ Նա կարծեց, թե երկու եղբայր պիտի կռվեն զենքերով, որովհետև երկուսն էլ արդեն մի-մի ռևոլվեր էին ձեռք բերել։
Չէ, ասաց նա, ես այստեղից չեմ հեռանա։ Ինչ որ անելու եք, իմ մոտ արեք։
Կարելի է, համաձայնվեց Մարուքը, բայց հաստատ խոսք տուր, որ զահլես չես տանի քո լաց ու կոծով կամ գոռում-գոչյուններով։
Ուրեմն, դուք պիտի...
Ո՛չ, մի՛ վախենար, չենք կռվելու։ Խոսք տալի՞ս ես, որ կհամբերես մինչև վերջը։
Լավ։
Տես, չխաբես, մայրիկ, պատվի խնդիր կա մեջտեղ։ Դու ես լինելու մեր դատավորը։
Լավ։
Մարուքը վառեց երկու մոմ և դրեց սեղանի վրա։ Ապա դառնալով եղբորն ասաց.
Լսի՛ր, երբ ես կասեմ «մեկ, երկու, երեք» ձախ ձեռիդ ձագ և անանուն մատներն իսկույն կբռնես այդ մոմի բոցի վրա։ Ուղիղ բոցի վրա, լսո՞ւմ ես։ Ես իմ մատները կբռնեմ ահա այս մոմի բոցի վրա։ Թող այրեն մեր մատները և ով ավելի թույլ գտնվի կամ ետ քաշելով մատները կամ նույնիսկ որևէ խոսքով կամ հնչյունով, ախ ու վախով արտահայտի իր ցավը, նա մնա տանը, իսկ մյուսը գնա պատերազմ։ Համաձա՞յն ես։
Համաձայն եմ, գոչեց Սարուկն ուրախանալով, վերջապես, որ խնդիրը լուծվում է։
Աման, աղաղակեց մայրը, ոտքի թռչելով, մի՛ արեք այդ գժությունը, ես այդ չեմ թողնի։
Մայրիկ, գռռաց Մարուքը, տեսնո՞ւմ ես այդ ռևոլվերը։ Լռիր ու տեղդ նստիր։
Այրին գունատ, դողալով նստեց իր տեղը։
Սկսում եմ, ասաց Մարուքը հանդիսավոր, մեկ երկու, երեք...
Անմիջապես երկու եղբայրների ձախ ձեռքերի ձագ և անանուն մատները բարձրացան բոցերի վրա:
Այրին հազիվ զսպեց իրեն՝ որպեսզի չճչա օձից խայթվածի պես։
Բոցերը բաժանվեցին երկու հավասար մասերի և նրանց դեղնագույն լեզվակները սողալով վեր, փաթաթվեցին Մարուքի և Սարուկի մատներին օղակների պես։
Առաջին վայրկյանին երկուսն էլ ժպտացին այն տարօրինակ ժպիտով, որ հատուկ էր կախաղանից չերկնչող դատապարտյալին։ Նրանք իրենց սևորակ աչքերը հառեցին միմյանց երեսին, որպես իրարու վրա հարձակվելու պատրաստ վագրեր։ Ապա նրանց դեմքերն ստացան լուրջ, խորհրդավոր արտահայտություն։
Սկզբում նրանց մատները սևացան մուրից, ապա կամաց-կամաց սկսեցին կարմրել։ Երկուսի դեմքերն էլ գունատվեցին, որովհետև ցավն արդեն զգալի էր։
Մայրը նայում էր լուռ, անշարժ՝ ինչպես արձան, գունատ՝ ինչպես դիակ։
Սոսկալի էր նայել խորին լռության մեջ անշուք սենյակի կիսախավարի մեջ այդ երեք կերպարանքներին, որոնց անշարժությունը լռության հետ ուրվականների տպավորություն էին գործում։
Զավակները գերբնական ճիգն էին անում խեղդելու իրենց մարմնավոր ցավը, մայրը ճգնում էր զսպելով հոգեկան տանջանքը։
Հանկարծ լսվեց մի սուր ճիչ, և այրիի անշունչ դիակը փռվեց հատակի վրա։
Սարուկը անշարժ էր, նրա աչքերը շարունակ հառած էին եղբոր երեսին։
Բավական է, գոչեց Մարուքը, ետ քաշելով բոցից սևացած, կարմրած մատները, որոնց միսն արդեն խորովվել էր, դու ինձ հաղթեցիր։
Եվ նա սկսեց ուշքի բերել մորը։
Մյուս օրը նա համբուրելով Սարուկին ճանապարհ դրեց դեպի պատերազմ։

Զահրատ
Մժեղ
Արեւն երբ ինկաւ ճահիճներուն վրայ
Մժեղը ծնաւ
Իրանը նրբին թեւերն այնքան նուրբ որ երբ հարցուցին
Մժեղ չեմ ըսաւ պարիկ մըն եմ ես
Եւ ալ ամէն օր աչքն արեւներուն թեւերը հովին
Թռչտեցաւ ժիր անդուլ երգելէն երգն իր միալար
Կարծես ամէն ինչ ծառերն ու մարդիկ տօնական էին Հաճոյքը ճանչցաւ
Դիտեց ամէն ինչ անյագ ու անհոգ սքանչացաւ միշտ Մէկ բան զինքն յուզեց
Երբ օր մʼալ խայթեց մարդ մը մենաւոր քիչ մը բանաստեղծ Մժեղը այդ օր թախիծը ճանչցաւ

Լեռ Կամսար
Երջանիկ գուժկաններ
Մեր ազգի բանիմաց մարդիկ գուժկաններ են դարձեր հասարակ ժողովրդին համար։
-Օգնությո՜ւն, օգնությո՜ւն, ազգը ձեռքե գնաց, թյուրքերը Սարիղամիշն են, քյուրդերը Կարաքիլիսե, պարսիկները Շահթախթ,- կպոռա մեկը այդ գուժկաններեն ու տուն կմտնե։
-Ի՞նչ թյուրք, ո՞ր պարսիկ, ո՞ւր է Կարաքիլիսե. քալե երթանք, ցույց տուր սպանենք զանոնք, - ձայն կուտա ամեն կողմեն հասարակ ժողովուրդը և զենքն առած գուժկանին դուռը կվազե։
Գուժկանը պատուհանը կելնե։
-Թյուրքերը օսմանցիներն են, պարսիկները՝ շիաներն, Կարաքիլիսեն կգտնվի Խնուսեն արևելք, Դիադինեն արևմուտք, Ալաշկերտեն հարավ, Դութաղեն հյուսիս. աջ թևով կհառաջանաք, կծռիք ձախ` ահա այդտեղ է... Ծո, դեռ կեցե՞ր եք, հասե՛ք, հասե՛ք...
-Երթանք... բայց դուն չպիտի՞ գաս։
-Ծո, ինչպե՞ս չէ, ինչպե՞ս չէ, չերթալ կըլլա՞։ Դուք առաջացեք, ես հա՛, մտա թեյս խմեցի հասա, շատ տաք է. ժամ մըն է կփչեմ` չի սառեր։
Ժողովուրդը կերթա, կանցնի երկու ամիս ու դեռ ատ մարդուն թեյը... չի սառեր։
Երկրորդ գուժկանը ճակատեն կդառնա ձիով, գրպանը լեցուն, չաղ ռոճիկին մնացորդները մորուքին վրայեն սրբելով։
-Ծո՛, դուն դեռ հո՞ս ես, - կճչա ամբողջ ուժովը` կնոջ թևը մտած փողոցեն անցնող Մարկոսին վրա։
-Հապա ո՞ւր ըլլայի,- վախեն կնոջ թևը թողած կհարցնե Մարկոսը։
-Ո՞ւր, ճակա՛տը, ճակա՛տը, թշվառական, չե՞ս գիտեր։ Այս րոպեիս ես հոնտեղեն կուգամ, Մանազկերտն այրվեցավ, Խնուսը գաղթեց, ժողովուրդը սովալլուկ... և դուն դեռ կեցե՞ր ես,- կըսե մտրակը շարժելով։
-Մի պոռար, երթամ պիտի... արդեն ճակատն երթալու համար եմ տունեն ելեր,- կըսե Մարկոսն ամչցած ու վախեցած։
-Դե քալե՛, ալ ուշացեր ես։
-Իսկ դուն չպի՞տի գաս...
-Ծո, ինչպե՞ս չէ, ինչպե՞ս չէ. ես ազգային գործով եմ եկեր, գործս վերջացնեմ ու հասնեմ...
Մարկոսը ճակատը կերթա ու ինքը վերցնելով Մարկոսին կինը, զոր վաղուց կսիրեր, թևանցուկ տուն կդառնա... գործերը վերջացնելու։

Ալեքսանդր Ծատուրյան
Պոետին
Պոե՛տ, դու հպարտ, սեգ արծվի նման,
Բարձրից մի՛ նայիր տըգետ ամբոխին.
Եվ կըծու երգով մի՛ ծաղրիր նորան,
Շանթեր մի՛ թափիր խղճուկի գըլխին։
Ինչո՞վ է, ասա՛, ամբոխն հանցավոր,
Որ խորթ են նորան քո հոգու ձայներ.
Դու վարդ ես երգում, պոե՛տ բախտավոր,
Երբ նորա կյանքին պատած են փշեր...
Ի՞նչ անե ամբոխն, ի՞նչպես հասկանա
Քո գողտրիկ տաղերն, երբ թևեր առած,
Դու միշտ ապրում ես ամպերի վերա,
Կյանքից անջատված, եթեր վերացած...
Ամբոխը, պոե՛տ, զավակ է երկրի,
Լուսազուրկ զավակ, քրտնաթոր մշակ,
Նա միշտ կարո՜տ է կյանքի երգերի
Երգի՛ր նորան հաց և արդար վաստակ։
Երգի՛ր նորան լույս, բարիքներ ուսման,
Եղի՛ր ամբոխին ուսուցիչ-ընկեր.
Նստի՛ր նորա հետ մի ճաշի սեղան,
Շոշափի՛ր մոտից դու նորա վերքեր...
Ապրի՛ր նորա հետ, նորա տանջանքով,
Մի՛ զզվիր նորան ձեռքըդ պարզելու.
Դու ուժ ներշնչիր սորան քո երգով
Խավարի կապանքն անվա՛խ փշրելու...
Եվ տե՛ս, ո՛վ պոետ, քեզ այն ժամանակ
Որպիսի՜ սիրով կըսիրե ամբոխ.
Սե՛րն այդ կըհյուսե քեզ դափնե պսակ,
Սե՛րն այդ կըկանգնե քեզ հավերժ կոթող...

Շուշանիկ Կուրղինյան
Նամակ Արշակին 2
Եվպատորիա
- Սիրելի Արշակ․
Վերջացրի ցեխի վաննաներս ու խիստ գոհ տուն դարձա․․․
Հաղորդածդ նորությունները մեկը մյուսից ախորժելի էին․․․ Բայց և այնպես բախտավոր մարդ ես․ ի՜նչ է նշանակում կրծքի տակ կրել հավիտենական սիրով բաբախող մի սիրտ, դա մի բացառիկ երջանկության ակն է, որի պատճառով հաճախ ծարավ է մնում իմ տապից պապակած սիրտը․․․
Ստացա «Բանվորի» 15-րդ համարը, ես էլ կարծում էի, թե իմ կոչ նամակիս հետո «Բանվորի» ֆոնդի սնդուկը տրաքվելու էր նպաստներից։ Տեսնո՞ւմ ես, ինչ է նշանակում անարժեք խոսքը․ դա ինձ խրատ կլինի, հետագայում, հեղինակավոր կոչերով հրապարակ չիջնել, գոնե դու, երդվյալ սոց․ դեմոկրատ, կեղեքվողների դատի պաշտպան, մի քանի ռուբլիով պակասեցնեիր փոխառության գումարիդ քանակը և հարգեիր իմ այնքան սրտացավ դիմումը՝ նպաստել «Բանվորին»․․․
Էհ, բոլորդ էլ մարդ չեք․․․ Ձեզ համար ի՜նչ է գաղափարը, գրականությունը, ճշմարիտը և գեղեցիկը․․․
Այս ձմռան համար գնվելիք պաշարը հարկավոր է եռապատկել․ ձմեռը դժվար է լինելու ապրելը, եթե պատերազմը չվերջանա։
Ինձ մնում է ավելի դյուրին վաննաներ։ Չեմ ուշանա, ձանձրալի է մենակ ապրելը, պարապել չեմ կարողանում․․․
Ամսի 3-ին տերհորը տան վարձ եմ տալու կես ամսվա 50 ռ<ուբլի>․ Ինձ մոտ ունեմ միայն ապրելու փող։ Իմ բաց նամակում գրածս անհաշիվ է․ 100 ռ<ուբլի> չի բավականացնի․ ուղարկիր 150 ռ<ուբլի> անպատճառ և մի ուշացնիր, որ կարողանամ նախօրեք տոմսակ վերցնել։
Երևի ծախսածս քեզ շատ է թվում․ ինչ արած, վատ ապրել չեմ կարող, ամեն ինչ թանկ է ու սակավ։ Անցյալ օրը մի ավելի աժան տեղ գնացի կերակուր ուտելու, ճաշը 2 ռ․ 40 կ․, Արշամը չկերավ և դուրս եկավ սաստիկ բողոքելով իմ վարմունքի դեմ։ Ուր որ երաժշտություն կա, այնտեղ է դիմում ուտելու, և լսած եղանակների հետ ձեզ հիշում, աչքերիս արտասուքի խոշոր կաթիլներ թափելով։ Լավ տանջվեց իմ վաննաների պատճառով, ես չէի սպասում։

Ավետիք Իսահակյան
Ընկերներըս վաղ են մեռել
Ընկերներըս վաղ են մեռել,
Սիրող սրտերն հող են դառել.
Չոր ծառի պես ես եմ կեցել,
Ընկերներըս հող են դառել;
Անգին մայրըս, ա˜խ մեջքը կոր,
Անկուշտ հողին աչքն է գըցել,
Ազիզ մորըս կյանքն է հատել.
Չոր ծառի պես ի՞նչ եմ կեցել:
Ծառըս ծաղկած անբեր մընաց,
Ծիլ ու ճյուղըս գարնան չորցան,
Դարդի որդն էլսիրտս է կրծել,
Չոր ծառի պես ի՞նչ եմ կեցել:
Մի՛ վըռազիր, է˜յ մաշված սիրտ,
Աշնան քամին հիմի կըգա.
Ծառդ արմատով կառնի – կերթա,
Աշնան քամին հիմի կըգա …
1899
Բաքու

Պարույր Սևակ
Հպատակի խռովությունը
14.III.1964թ.
Դիլիջան

Շուշանիկ Կուրղինյան
Կալանավորներին
Ո՞վ է փողոցի անդորրը խլում
Եվ կոշտ երկաթի արագ հարումից
Օդում միալար ակկորդ արձակում․․․
Կալանավորնե՜ր․․․ Որպես ուրվական
Անցնում են ահա։ Հյուծված դեմքերից
Թախիծ է կաթում և շրթունքները
Լայն-լայն բաց արած ազատ օդ ծծում․․․
Եվ ծեր է մեկը, ալեզարդ գլխով,
Ծանր շղթայից կորացած, տրտում
Առաջ է գնում ու նրա հանգած
Պղտոր աչքերից արցունք է կաթում։
Մյուսը ջահել կատաղի դեմքով
Կրակ հայացքով շուրջն է դիտում
Ու կալանների սուր զրնգոցի հետ
Կատաղի սրտի վրեժը ժայթքում։
Երրորդը կին է․ խունացած շալը
Ձգած ուսերին․ բաց լայն ճակատին
Լուռ տանջանքների հետքն է երևում,
Ու զղջման զայրույթ խաղում աչերին․
Եվ փլփլում են մթության միջև
Պահապանների սևացած ջահեր,
Սև կյանքի մեղքեր հլու քաղելու
Սիբիր են քշում թե՛ ծեր, թե՛ ջահել․․․
Ո՞վ է փողոցի անդորրը խլում
Եվ կոշտ երկաթի արագ հարումից
Օդում միալար ակկորդ տարածում―
Կամ զուր տանջվողներ,
Կամ արնոտ ձեռքեր․․․
1905

Կոմիտաս
Գարուն
Հալուն-հալուն,
Սարին, ձորին խօսելէն,
Երես-երես,
Քարէն, հողէն հոսելէն՝
Գարուն իջաւ մըխալով,
Առուն շիջաւ ծըխալով։
Բաղիկ տեսայ՝
Լուսին-ցօղին՝
Լողիկ-լողիկ արբելէն՝
Կանաչ տափերուն։
Առուն փեսայ՝
Հողի գոգին՝
Դողիկ-դողիկ տարփելէն՝
Ծաղիկն ափերուն։
Հալուն-հալուն,
Ծառի, ծաղկի հոտերով,
Երեր-երեր,
Ծովի ցամքի մօտերով՝
Առուն ուռաւ՝ վերացաւ,
Բուր ու առ գարուն հեռացաւ։
Հրաշալի հեղինակներ
15 ամենակարդացված ստեղծագործությունները
Սիրված արվեստոտ կայքեր Յատուկից
Մենք ստեղծել ենք մի քանի արվեստոտ կայքեր, որտեղ դու կարող ես վայելել հայ արվեստը
Հայ ամենահայտնի դասական և ժամանակակից նկարիչների լավագույն գեղանկարներով պատրաստված օնլայն փազլներ
Այցելել կայք
Հայ ամենահայտնի դասական և ժամանակակից կոմպոզիտորների լավագույն երաժշտությունների գործիքային կատարումներով երգացանկ
Այցելել կայք
Սիրված արվեստոտ ապրանքներ՝ փազլներ, փոստային բացիկների և մագնիսով էջանշանների հավաքածուներ
Այցելել կայք